Тузувчилар: О. У. Авлаев, У. А. Бутаева, Г. Амирова. Таълимда интерфаол

2. Қисқа хулосалаш Жуфтларни бўлиш. 
Кичик гуруҳлар, 5 дақиқа. талабалардаан жуфт бўлишни сўранг 
ва уларни нима эшитганини қисқа хулосалаши ёки нимани улар 
муҳим ғоялар деб ҳисоблайди ёки уларда қандай савол борлигини 
сўранг. 
3. Маъруза. Қисқа хулосалаш.. 
Бутун синф 2-5 дақиқа. Сиз талабаларни тушунишдаги энг кўп 
нимани ёқтирганингзни қисқа хулосаланг ва нима маърузининг энг 
муҳим ғояси дей ҳисоблайсиз. 
4. Самарали муҳокама 
Бутун синф, мувофиқ вақт. Талабалардан кимдир ғояни, қарши 
ҳаракат ёки саволларни тақсимлаганда бажонидил бажарганини... 
5. Самарали гаплар . 
Алоҳида иш 2-3 дақиқа. Шунга ўхшаш нимадир айт: “Дарсни 
қайта кўриш, биз ундан оладиган баъзи калитларни қайд қилишни. 
Сиз қуйидаги бошланиш иборалардан фойдаланинг”. “Мен 
ўргандим, мен қайта кашф этдим....” каби самарали гаплар. 
6. Айланиб ўтиб, танловдан ўтиш.
Бутун синф, давомий вақт. Шунга ўхшаш нимадир айтинг: 
“Ана шу девордан бошлаб вақтимиз борлиги учун синфни айланиб 
ўтамиз. Қачонки сенинг навбатинг келса, самарали гаплардан 
бирини ўқи ёки мен ўтдим” га ўхшаш гапларни ёқтирсанг. 
Ҳаракат оқимидаги дарсларнинг кучи 
Ўша ҳаракат оқимидаги дарслар қандай қилиб дарсни юқори 
даражалардаги машқлар билан йўналтириш (қуйилтириш) яққол 
кўрсатиб беришни англатган. Изчиллик тўлиқлигича янги эмас. 

---

153
Мисол учун, биринчи изчиллик “ўйла-тақсимла-ўрган” сўзлари 
“Ўйла, жуфт, тақсимла (бўлиш)” дастурларига ўхшаш. 
Инсоний руҳлантириш кучи 
Мақсад. 
Руҳлантиришда 
инсоний 
кучимизни 
максималлаштириш. 
Тасвирлаш. Ўзимизнинг энг яхши томонимизни келтиради. 
Композитор ва музика директори Леонард Брейнштейн 
тавсирлашда, кимдир қачонлардир айтади: “У мулойим, мантиқий 
фикрлайдиган, раҳмдил, ғамхўр ўқитувчи ва артикуляцион 
ўқитувчи, яъни сизни ўз ҳаётига қараганда, яна ҳам уни кўпроқ 
хоҳлашингиз 
руҳлантиради. 
Брейнштейнда 
руҳлантирувчи 
(илҳомлантирувчи) куч бор. 
Баъзи ўқитувчилар, мураббий ёки ўргатувчилар сиз кўнглини 
кўтаришини хоҳлаган, кўлингиздан келганча, энг яхшисини 
хоҳлаган инсонлардир деб аташга ҳаракат қиламиз. Имкониятлар 
уларда ҳам илҳомлантирувчи кучга эга. 
Сизда ҳам шундай куч бор. Ва агар сиз кўпгина бошқа 
ўқитувчиларга ўхшаб биз ишлаган кишилар билан сиз уни кўп 
қоғоз мато билан ўролмайсиз ва ундан (юксак) яхши томонларидан 
фойдаланасиз. Бундай қилиш эса сизга бу китобдаги кўплаб 
стратегияларни 
бажаришга 
рухсат 
берилади. 
Сизни 
илҳомлантирувчи кучингиз дўстона муносабатдаги стратегияларга 
бериш, талабаларга улар бажара оладиган яхши ишни бажаришга 
илҳомлантирадиган соғлом хоссадир (Голмен, 1995, Острэндер –
Скродер 1994). Қандай қилиб сиз унинг кучини англайсиз? Сиз 
ўзингизга кўпроқ ғамхўрлик килинг, сабаби, шунда сиз бошқаларга 
яхшироқ ғамхўрлик кила оласиз. 
Сизнинг ютуғингиз, албатта талабаларимизга энг яхшини 
келтиришдир. Ёки бироз қатъий белгиланган, биз талабаларни 
дарсга қизиқиши, кучи, ўз-ўзини бошқариши ва виқор билан жалб 
қилишини кўришни хоҳлаймиз (Деска). Оддийгина, биз ўзимизга 
энг яхшисини келтирамиз, нима учун? Қачон ҳар кунги дарсимизда 
ўзимизга энг яхши иссиқлик тарата оламиз, таблабалардан яхши 

---

154
жавобни табиий равишда сайлаймиз. У эса бизнинг шахсий 
стилимизни озодлиги ва ... йўлидир. Илҳомлантирувчи куч айниқса, 
ғамхўрлик қилиш қобилияти билан ... инсонларга ғамхўрлик 
кучини сезиш икки ёки уч ёш катталарни сиз ёш бўлганингизда 
ҳақиқатда ғамхўр бўлганини сезасиз. Улар ўзлари айтганидек 
ғамхўр эмас, балки уларни бажарди деб айта оласиз. У ота-она ёки 
сизнинг бошқа эҳтиёжларингизга яқин (алоҳида) эътибор берадиган 
киши бўлиши мумкин. У ўқитувчи ёки қўшни – сизга ғамхўрлигини 
кўрсатган. Мисол учун исмингизни эслаб қолиши, сизга боғлиқ 
ишлар ҳақида сўраши, сизни эшитишга вақт сарфлаши. Эҳтимол 
исмингизни қисқача ёзиб олган ёки бундай инсонларга 
ғамхўрликнинг дастлабкиларидандир. 
Кейин (ўшанда) 2 ёки 3 ёши катталарни ўйлаб, яъни сиз учун 
ҳақиқатда ғамхўр бўлмаганлигинини пайқаб қоласиз. Улар 
ўзларини ғамхўрдек кўрсатишади, аммо сиз уларни ундай 
эмасликларини биласиз. 
Агар улар сизни эшитса, мисол учун сизга совға берса ёки 
хушомад бўлса, билдингизки, у шунчаки хушомадгуй бўлиши ёки 
ўзларига хоҳлган ниманидир олиши, эҳтимол бошлқаларлдан 
розилик олиши, балки “яхши” одатлар бажарганда , ўз 
қониқишларини бажаришдир. Кйин эса сизга ғамхўр ва ғамхўр 
бўлмаган инсонларни таққослаш – қай бири сизга энг яхшисини 
келтирган? 
Бу аниқ равшан (очиқ ойдин кўриниб турибди) биз учун жавоб 
берамиз. У ўқитувчиларга ғамхўр бўлиш талабаларга энг яхши 
муваффақият беради. Эсда тутинг: у ўқитувчига етарли эмас, 
қайсики талабаларга уларнинг дарсларидан ўрганиш. Бизнинг 
ғамхўрлигинимиз етарли даражада кенг бўлиши керак. Талабалар 
индивидуллар сифатида виждонлини ўз ичига олади. Ҳаттоки улар 
ҳеч қачон дарсларини ўрганмасалар ҳам (Сикзелмихайл 1990, 
Гарднер 1993). 
Ғамхўр бўлиш бўлиш бироз кулиш (жилмайиш) кераклигини 
англатмаслигини эсда тутиш фойдалидир. Кўплаб хушомад қилиш 
ҳам. Биз қаттиққўл, ўта жиддий ва юқори даражада ғамхўр 

---

155
бўлишимиз керак. Савол бизда ташқаридан пайдо бўлиб қолмайди, 
балки бизнинг ичкаридаги ҳаракатларимиздан келиб чиқади 
(Волберг-Гринберг 1997). Бизнинг биринчи ғамхўрлигимиз, шахсий 
саломатлигимизгами ёки биз ўқитаётган талабаларимизгами? 
Биз ўз шахсий саломатлигимиз учун юқори тест натижаларни 
хоҳлаймизми ёки шахсий тасалли учун тарбияли талабаларми? Ёки 
биринчи ғамхўрлик уларсиз энг яхши талабаларни сайлаш, 
қайсики, тест натижаларини ва халқ-атвори яхшиларини яхшироқ 
максималлаштириш. Аммо, шундай бўлмаса, нима яхши 
эканлигини ифодалаш ва бизда ичкарида ғамхўрлик қилишми. 
Қисқача айтганда ичимиздаги энг яхшиси орқали биз 
ҳаракатланамизми? 
Бу таклифни (муаммо) синфга ўзингизнинг энг яхши 
томонларингизни олиб келиш орқали инобатга олинади ва яхши 
тарафини (фойдали қиррасини) аниқлаш учун огоҳ (зийрак) туриш. 
Бу ерда сиз буни бажаришишингиз учун баъзи йўллар бор. 
•