Tvich va diqt ma'ruza lotin

Tirsakli vallarni tayyorlashda eng asosiy e'tibor bo’yinlarining ovalligi va 
konusligiga qaratiladi. Dvigatelning ishonchli ishlashi uchun bo’yinlarning parallel 
emasligi, o’qlarning mos emasligi va bo’yinlarning burchak bo’yicha joylashuvi qattiq 
reglament ostida bo’ladi. Shuning uchun bo’yinlar 1 yoki 2 klass aniqligida va 8...10 
klass tozaligida tayyorlanadi. 

---

44
Tirsakli vallarga ishlov berilgandan so’ng ular dinamik muvozanatlanadi. 
Dvigatel yig’ilgandan so’ng esa shatun-porshen gruppasi va ilashma bilan yana 
qaytadan muvozanatlanadi. 
Tirsakli vallar asosan 45, 45X, 45G2, 50G, 18XNM, 18XNVA, 40XNMA 
po’latidan modifikatsiyalashgan cho’yandan tayyorlanadi.
Tirsakli valning zagotovkasi issiq shtampovka yoki quyma usulida olinadi. 
Bolg’alangan tirsakli vallar uglerodli va legirlangan po’latlardan tayyorlanadi, quyma 
vallar esa yuqori mustahkam (оболочки) cho’yandan, bolg’alanuvchan perlitli
cho’yanlardan va legirlangan po’latlardan tayyorlanadi. Quymani erga yoki kobikka 
(obolochki) qo’yish mumkin. Keyingi paytlarda kobikka qo’yish keng yoyilmoqda, 
chunki bu usulda ishlov berish uchun quyiladigan qo’yim juda kam, ba'zan umuman 
kuyilmaydi. Issiq shtamplangan tirsakli vallar oqim usulida tayyorlashga juda qulay. 
Chunki bunda tkimalar juda qulay joylashgan bo’lib, detallarning mustahkamlik 
xususiyatlarini oshiradi. Misol tarikasida Zil 130 dvigatelining 45 po’latidan 
tayyorlanadigan tirsakli valini ko’rib chiqamiz. 
Zagotovkaga 45 po’latining quyidagi mexanik xususiyatlarga ega bo’lganidan 
olamiz: normallashgan xolatdagi qattiqligi НВ 163...197; 
δ
в
= 61 кg/мм
2
δ
т
= 36 
кg/мм
2
. Po’latning kimyoviy tarkibi: uglerod - 0.42...0.5% , kremniy - 0.17...0.37% , 
magniy - 0.50...0.80% . 
Tirsakli val uchun zagotovka 120x120 mmli kvadrat kesimli, uzunligi 875 mm, 
og’irligi 96.95 kgli shtangadan kesib olinadi. Kuyindi va boshqa chikindilarga 40% 
chikib ketadi. Tirsakli val pokovkasi esa 58 kg qoladi.
Zagotovka normalizatsiya qilinib, ichki kuchlanishlar olinadi. Quyida tirsakli 
valni tayyorlash texnologik jarayoni keltiriladi. 
O p e r a s i ya 
J i x o z v a u s k u n a 
1. Shtangani uzunligi bo’yicha 450...5500 
S ga kizdirib kesish
2. Zagotovkani 1220...13400 Sga 
kizdirish
3. 10000Sda dastlabki shtamplash (mini- 
Kizdiruvchi shaxta pechi, press qaychi
Yarimmetodik pech
Bug’li shtamplovchi molot, shtamp

---

45
mal harorat)
4. Yakuniy shtamplash
5. Usik va burtiklarni kesish (2.5 
mmgacha usikchalarga ruxsat beriladi)
6. 2 va 3 tirsakni 1 va 4 tirsakka nisbatan 
900Sga chiqarish (bukish)(issiq holda) 
Shuning o’zi
Kesuvchi press va shtamp
Bukuvchi mashina
7. 
Zagotovkani 
ikki 
arikli 
pressda 
to’g’rilash
8. Valni kizdirish (kerak bo’lganda)
9. Qolgan tirsaklarni bukish (issiq holda) 
10. Normalash (pech harorati 850...8700S 
kizdirish davomida, sovutish xavoda)
11. Qattiqlikni nazorat qilish (iz diametri 
4.3...4.7 mm)
12. Zagotovkani tozalash (kimyoviy yoki 
parchin bilan)
13. O’zak bo’yinlari bo’yicha sovuq holda 
to’g’rilash 
Bug’ bolgasi, to’g’rilovchi shtamp
Yarimmetodik pech
Bukuvchi mashina
Pech
Brikell presi, o’lchash lupasi
Kimyoviy 
(travilno`y 
agregat) 
yoki 
parchinlovchi kamera
Gidravlik press