Умумий овšатланишда корхоналрда іисоб китоб ва калкуляция


Download 1.03 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/48
Sana05.04.2023
Hajmi1.03 Mb.
#1273741
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   48
Bog'liq
umumij ovqatlanishda korxonalarda hisob-kitob va kalkulyatsiya

Комбинациялашштирилган 
іужжатлар 
фармойиш 
ва 
тасдиšловчи 
іужжатларнинг хусусиятларини œзида мужассам šилади. Ушбу турдаги 
іужжатларда хœжалик муомаласини амалга ошириш учун берилган фармон ва шу 
муомала бажарилганлигини акс эттирувчи іисоботнинг бœлиши жуда šулайдир. 
Комбинациялаштирилган іужжатларга касса чиšим ордери šиради. Бу іужжатда 
пулнинг кассир томонидан берилганлигини исботловчи маълумот билан бирга 
пулнинг тœланиши зарур эканлигини кœрсатувчи фармойиш іам мавжуддир. 
Бухгалтерия расмийлаштириш іужжатлари бухгалтерия іисоби ходимлари 
томонидан іисоб ишларини тезлаштириш ва ихчамлаштириш учун тузилади. Бун-
дай іужжатларга бухгалтерия маълумотномалари, амортизация, іисоблаш 
жадваллари, фойдани таšсимлаш бœйича іисоб-китоблар ва бошšа іужжагтлар 
šиради. 
Ахборот іужжатлари корхона раібарларига ва тегишли юšори органларга 
зарур ахборот маълумогларини бериш учун хизмат šилади. Бундай іужжатларга 
моддий бойликларни сотиб олиш учун тузилган шартномалар, моддий 
кийматликларнинг нормативлари ва бошšа шу каби іужжатлар šиради. 
Хозирги ваšтда іисоб ишларини автоматлаштириш кенг йœлга šœйилмоšда. 
Бу, œз навбатида, хœжалик муомалаларини іужжатлаштиришни янги босšичга 
кутармокда. Xœжаллик муомалаларини іужжатлаштиришнинг ва дастлабки іужжат 
маълумотлариниі.исоблаш машиналарига киритишнинг яхшиланишини іар хил 
замонавий маълумот ташувчи воситалардан фойдаланиш йœли билан амалга 
ошириш истиšболли йœллардан бири іисобланади. 


2.2. 
Бухгалтерия іисобини юритишнинг асосий маšсади маълум бир хœжалик 
субъектининг барча хœжалик муомалаларини расмий равишда іисобда акс эттириш 
ва маълум бир даврларда фойдаланувчиларга зарурий маълумотларни бериш 
іисобланади. 
Молиявий іисобот алоіида мустакšил корхона бœлиши ѐки хœжалик юритувчи 
корхоналарнинг уюшган гуруіига киришидан šатъий назар, бажарадиган ва 
субъектга таъсир кœрсатувчи молиявий воšеаларни ва муомалаларни кœрсатиш 
усули іисобланади. 
Молиявий іисоботларнинг маšсади корхонанинг молиявий аіволидан, унинг 
фаолиятидан ва унинг пул маблајлари іаракати бœйича маълумот беришдан ибо-
рат бœлиб, у фойдаланувчиларнинг кенг гуруіига иšтисодий šарорлар šабул 
šилишлари учун зарурдир. 
Молиявий іисобот хœжалик муомалалари хусусияти ва моіияти жиіатидан 
уларни 
гуруідарга 
тузилмавий 
бирлаштириш 
натижаси 
іисобланади. 
Умумлаштириш ва тасниф šилиш жараѐнининг якуний босšичи бу туркумларга 
ажратилган жуда šисšа ахборотни таšдим этишдир, чунки молиявий іисоботлар 
банд сифатида ва изоіларда берилган бœлади. Молиявий хіисоботлар, шунингдек, 
корхона имкониятларини раібарият томонидан бошšарилишини амалга ошириш 
натижаларини іам кœрсатади. 
"Бухгалтерия іисоби тœјрисида"ги Конуннинг 16-моддасига биноан молиявий 
іисоботда šуйидаги ахборот бœлиши керак: 
 инвестиция šарорлари ва кредитлар бериш тујрисида šарорлар кабул šилишда 
керак бœладиган ахборот; 
 субъектнинг бœлажак пул оšимларини баіолашда фойдали ахборот; 
субъектга берилган ресурслар, мажбуриятлар ва улардаги œзгаришлар тујрисида 
ахборот. 


Юкорида айтиб œтилган ахборотлардан ташšари, молиявий хисоботда 
батафсилрок маълумотлар іам берилади. 1-Б
І
МАга асосан, молиявий іисоботлар 
фойдаланувчиларга пул маблајлари іаракати оšимини тахмин šилишга ердам 
берадиган, корхонанинг мулки ва ихтиѐридаги ресурслари тœјрисида šœйидаги 
маълумотларни œз ичига олиши лозим: 
 корхонанинг назорати остида бœлган активлар; 
 корхонанинг пассивлари; 
 корхонанинг таšсимланмаган даромади, корхонанинг бир даврдан бошšа даврга 
œтишдаги иšтисодий имкониятлари ва мажбуриятларидаги œзгаришлар іаšида; 
 пул маблајларининг іаракати іаšида. 
Ушбу маълумот молиявий іисоботлардан фойдаланувчилар учун корхонанинг 
дивидендларни ва фоизларни тœлаш, шунингдек, мажбуриятлари бœйича муддати 
келган тœловларни тœлаш имкониятини баіолашда фойдали бœлади. 
Молиявий іисоботнинг шаклланиши šисšа ваšтда, іисобот даври муомалалари 
тугагандан сœнг руй беради ва корхонадан профессионал бухгалтерия билимлари 
ва кœникмаларидан ташšари, кœшимча маълумотлар тузиш (изоілар, 
тушунтиришлар) кетма-кетлигига риоя šилишни талаб šилади. 
Œзбекистон Республикасининг "Бухгалтерия іисоби тœјрисида"ги Šонунига
мувофиš, йиллик молиявий іисобот šуйидаги шакллардан иборат бœлиши шарт: 
 бухгалтерия баланси ŕ 1- шакл; 
 молиявий натижалар тœјрисида іисобот ŕ 2- шакл;
 асосий воситалар іаракати тœјрисида іисобот - 3- шакл; 
 пул оšими тœјрисида іисобот ŕ 4- шакл; 
 хусусий капитал тœјрисида іисобот ŕ 5- шакл; 
 эслатмалар, іисоблар ва изоігар. 


Молиявий іисоботларинг изоілари тушунтириш хати кœринишида мунтазам 
равишда тартибга солинади. Изоілардаги маълумотлар таšдим этилган молиявий 
іисоботнинг іар бир тегишли банди кœрсатилган іолда берилиши керак. 
Молиявий іисоботлар тайѐрлаш ва бухгалтерия іисобининг œзига хос сиѐсати 
асослари тœјрисидаги маълумот молиявий іисобот изоіларидан олдин алоіида іисоб 
кœринишида берилиши керак. Молиявий іисоботга бериладиган тушунтириш 
ѐзувида энг камида лозим бœлган зарурий маълумотлар бухгалтерия іисобининг іар 
бир аниš андозасининг "Очиб бериш" бœлимида келтирилади. 
Молиявий іисоботлар тузиш учун фойдаланиладиган œзига хос іисоб юритиш 
сиѐсатига кœшимчаларда фойдаланувчилар учун молиявий іисоботларда 
фойдаланиладиган баіоларнинг асоси (дастлабки šиймат, жорий šиймат, сотиш 
šиймати, дисконт šиймати ва бошšалар)ни билиш жуда муіим іисобланади. Бу 
тамойиллар кœп хіолларда узлуксизлик ва іисоблаш тамойиллари билан 
œхшашдир, улар молиявий іисоботни тузиш асоси ни ташкил šилади. Улар бу 
тамойиллардан баъзи іолатларда баіолашларнинг асослари œртасида танлов 
мавжудлиги билан фарš šилади. 
Молиявий іисоботда корхона іисоб юритиш сиѐсатини акс эттириш пайтида 
куйидагиларга алоіида эътиборни šаратиши лозим: 
 даромаднинг акс эттирилиши; 
 консолидация тамойиллари; 
 фаолият турларининг уйјунлиги; 
 кœшма фаолият; 
 моддий ва номоддий активларни ва уларнинг эскиришини акс эттириш; 
 жалб šилинган маблајлар šийматини капитализация šилиш; 
 капитал šœйилмалар; 
 инвестицион мулк; 
 молиявий инвестициялар іамда молиявий активлар; 
 ижара; 
 тадšиšотлар ва ривожланиш билан бојлик, іаражатлар; 


 товар-моддий захиралар; 
 солиšлар іамда муддати кечиктирилган солиšлар; 
 захиралар; 
 ишчи ва хизматчиларни асраб туриш іаражатлари; 
 чет эл валютасини œтказиш; 
инфляция іисоби
 хукумат субсидиялари. 
Хœжалик юритувчи субъект молиявий іисоботнинг изоіларида, іисобларида ва 
тушунтиришларида даромадлар ва іаражатларни даромадлар, іаражатлар ва 
фаолият турлари таілилини гуруілаштириб кœрсатиши керак. 
Хœжалик юритувчи субъектлар молиявий іисоботларининг изоілари, 
іисоблари ва тушунтиришларида куйидаги маълумотларни кœрсатиши лозим: 
 хœжалик юритувчи субъектнинг молиявий іисоботи ва іисоб сиѐсати асослари 
учун турли асосий муомалалар ва іодисаларни танлагани ва кœлланилга- 
ни тœјрисида маълумот таšдим этиш; 
 БХМА талаб šилган, іеч бир молиявий іисоботда акс эттирилмаган ахборотни 
ѐритиш; 
 молиявий іисоботларда акс эттирилмаган, лекин молиявий іисоботни аниš ва 
іаššоний таšдим этиш учун кœшимча таілил ахборотларини таšдим этиш. 
Амалиѐтда кœпгина корхоналарнинг фаолияти кœп šиррали бœлади іамда бу 
молиявий іисоботлардан фойдаланувчилар учун иšтисодий šарорлар šабул šилишда 
šийинчиликларни келтириб чиšаради. Йиллик молиявий іисоботлар кœшимча 
равишда тузиладиган молилвий шаріни œз ичига олиши керак, чунки у 
корхонанинг молиявий фаолиятини, молиявий аіволини ва улар дуч келган асосий 
ноаниšликларни бартараф этади. 
Молиявий шарі корхона маъмурияти томонидан тузилади. Бу шарі 
корхонанинг молиявий аіволи ва молиявий фаолиятининг асосий белгисини, 


шунингдек, фойдаланувчи іисобот билан танишиш жараѐнида дуч келиши мумкин 
бœлган молиявий іисоботдаги ноаниšликларни изоілаб бериши ва тушунтириб 
бериши лозим. 
Кœшимча маълумотлар: изоілар, эслатмалар ва іисоблар корхона томонидан 
махсус шаклларда іам, шунингдек, ихтиерий кœринишда іам таšдим этилаlи. 
Зарурият тœјилганида статистик іисоботнинг шакллари молиявий іисоботга 
бериладиган кœшимча маълумотлар орšали зарурий фойдаланувчиларга таšдим 
этилиши мумкин. Бундан ташšари, корхона раібарияти кœшимча маълумотлар 
сифатида субъект доирасида маълумотларни таšдим этиш шакли іисобланувчи 
жадваллар ва маълумотномаларни таšдим этиши мумкин. 
Молиявий іисоботлар šуйидаги асосий идентификацион реквизитларни œз 
ичига олади: 
 корхонанинг номи, мулкчилик шакли, юридик манзили, бœйсуниши, 
идентификацион раšами ва корхонани билиш учун керак бœлган бошšа
реквизитлар; 
 алоіида корхоналарни ѐки корхоналар гуруіининг молиявий іисоботларини 
šамраб олиши, яъни бу іисобот жамланган ѐки ягона бœлиши керак. Агар 
іисобот 
жамланган 
бœлса, 
у 
іолда 
барча 
шаклларда 
"Жамлан- 
ма" 
ѐки 
"Субъектлар 
бœйича 
якуний" 
субъектлар 
сони 
кœрсатилади.Тушунтириш езувида жамланган якуний іисоботга киритилган 
іисоботларнинг сони кœрсатилиши зарур; 
 молиявий іисобот томонидан šамраб олинган іисобот куни ѐки даври. 


2.3. БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ 
Аввал 
таъкидланганидек, бухгалтерия іисобининг асосий маšсади 
фойдаланувчиларни корхона фаолияти тўјрисидаги ахборот билан таъминлаш 
іисобланади. Корхонани самарали бошšариш учун аввало мол-мулк, унинг турлари 
ва манбалари тўјрисидаги маълумотлар зарурдир. Бундай маълумотлар одатда 
муайян санага (одатда ой ѐки чоракнинг биринчи кунига) пул баіосида, 
умумлаштирилган гуруіий кўринишда таšдим этилади. Ушбу маълумотлар 
бухгалтерия балансини таššослаш йўли билан олинади. 

Download 1.03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling