Umumiy doc

 
14.2-rasm. I-rostlagichning xarakteristikalari: 
a – statik; b – amplituda-faza; v – faza-chastota; g – amplituda-chastota; d - 
0
s
ning turlicha sozlanishda rostlash 
tizimini o‘tish jarayoni; e – rostlagichning yugurish egri chizig‘i. 
14.2-rasm, d da astatik rostlagichning sakrashsimon kirish ta’siriga ko‘rsatgan 
reaksiyasi tasvirlangan. Bunday rostlagichning xarakterli tomoni shuki, u rostlovchi 
organni chetga chiqishlar yo‘qolguncha siljitadi. Bu uning asosiy afzalligidir. Astatik 
rostlagichlarning kamchiligi - ularning faqat o‘z-o‘zidan to‘g‘rilanish ob’ektlari bilan 
turg‘un rostlash tizimini hosil qilishidadir. 
Rostlashning mutanosib-integral qonuni. Qisqacha PI - rostlash deyiladi va 
quyidagi tenglama orqali ifodalanadi: 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

406 
),
(
0
1
y
s
dt
dy
s
dt
dx
+
−
=
(14.6) 
Bu 
qonunni 
amalga 
oshiruvchi 
qurilmalar 
mutanosib 
- 
integral yoki izodromli rostlagichlar (qisqacha PI - rostlagich) deb ataladi. 
Tarkibiga PI - rostlagich kirgan tizimning talab qilingan xarakteristikasi 
rostlagichning sozlash parametrilari
0
s
va 
1
s
ni o‘zgartirishyo‘li bilan olinadi.
Rostlagichning tenglamasi o‘z ichiga statik va astatik tashkil etuvchilarni 
kiritadi va operatorli shaklda quyidagicha yoziladi: 
).
(
)
(
)
(
0
1
p
y
s
P
s
p
P
x
⋅
+
−
=
Bu ifodadan izodromli rostlagichning uzatish funksiyasi kelib chiqadi: 
),
(
)
(
)
(
)
(
0
1
p
s
s
p
y
p
x
p
W
+
−
=
=
(14.7) 
PI - rostlagichning amplituda- faza xarakteristikasi: 
),
2
exp(
)
((
)
(
0
1
2
1
2
0
s
s
arctgs
s
s
j
W
ω
π
ω
ω
+
+
=
(14.8) 
14.3 rasmda ko‘rilayotgan rostlagichlar sinfining xarakteteristikasi 
tasvirlangan. (14.8) tenglamadan quyidagi xulosa kelib chiqadi: 
0
=
ω
bo‘lsa ACHX 
∞
ga teng, agar
∞
=
ω
bo‘lsa, ACHX 
1
s
ga teng (14.3-rasm, a). Agar 
0
=
ω
bo‘lsa, 
rostlagichning FCHX si
2
π
ga teng,agar 
∞
=
ω
bo‘lsa , FCHX 
π
ga teng bo‘ladi. (14-
3-rasm). Izodrom rostlagichning AFX si (143-rasm, v) kompleks tekislikdagi 
ordinatalar o‘qiga parallel mavhum o‘qdan 
1
s
masofada joylashgan to‘g‘ri chiziqdan 
iborat. 
( )
ω
ϕ
t
t
t
1
t
1
2
3
у 
1
S
( )
ω
A
ω
а 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

407 
14. 3- rasm. PI- rostlagichning xarakteristikalari. 
a - amplituda- chastota; b - faza- chastota; v - amplituda - faza; g - 
0
S
va 
1
S
ning turlicha sozlanishda rostlash 
tizimini o‘tish jarayoni; d – rostlagichnin yugurish egri chizig‘i. 
Agar 
0
=
ω
bo‘lsa, AFX 
∞
ga teng, agar
∞
=
ω
bo‘lsa, AFX 
1
s
ga teng va AFX 
ning vektori 
π
burchakka burilgan bo‘ladi. 14.3-rasm, g da PI - rostlagichli ART 
ning sozlanish parametrining turli qiymatida o‘tish jarayonlarining grafiklari 
keltirilgan. S
0
- rostlagichning kuchaytirish koeffisienti, 
1
s
izodrom vaqti yoki 
ikkilanish vaqti, 1- egri chiziq, kuchlanish koeffisienti katta va izodrom vaqti kam 
bo‘lgan rostlagichli tizimlar uchun xosdir. Bu egri chiziq tizimning so‘nish darajasi 
kichik va rostlash vaqti kattaligini bildiradi. 2- egri chiziq ikkita sozlanish 
parametrlarining nisbati to‘g‘riligini bildiradi. Kuchaytirish koeffisienti juda kichik 
va izodrom vaqti juda katta bo‘lganda tizimning majburiy tebranishlariga 3- egri 
chiziq mos keladi. Bunda tizimning dinamik xatosi va rostlash jarayoni katta bo‘ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

408 
Rostlashning ikkita sodda (mutanosib va integral) qonunlarini birlashtirish 
rostlashdagi alohida qonunlarning afzalliklarini o‘z ichiga olgan va kamchiliklardan 
holis bo‘lgan rostlagichga ega bo‘lish imkonini beradi. Natijada izodrom rostlagich 
rostlanuvchi kattalikning chetga chiqishini tezda yo‘qotadi (rostlagichning 
chiqishidagi signal uning kiri-shidagi signaldan faza bo‘yicha oldinga ketadi) va 
rostlashni qoldiqli chetga chiqishsiz bajaradi. 
Izodromli rostlagichning kechish egri chizig‘i 14.3-rasm, d da tasvirlangan. 
Kirish signalining pog‘onali o‘zgarishi natijasida rostlagichning chiqish parametri 
dastlabki holatidan boshqa holatga tez o‘tadi va keyin doimiy tezlik bilan asta-sekin 
o‘zgarib boradi. Izodromli rostlagich chiqish kattaligining dostlabki sakrash qiymati 
rostlagichning kuchaytirish koeffisientiga bog‘liq. Rostlagich chiqish signalining 
keyingi vaqt paytlaridagi o‘zgarish tezligi sozlanishga, ya’ni izodrom vaqtiga bog‘liq. 
Rostlagichning integral tashkil etuvchisi ta’sirida rostlovchi organning zatvori 
rostlagichning mutanosib tashkil etuvchisi ta’siriga teng qiymatga siljishiga ketgan 
vaqt izodrom vaqti deb ataladi. Bu ta’rifga binoan, ko‘pincha izodrom vaqti 
ikkilanish vaqti ham deb yuritiladi.