Umumiy doc

14.3-§. BEVOSITA TA’SIR QILUVCHI ROSTLAGICHLAR 
Bevosita ta’sir qiluvchi rostlagichlar texnologii jarayoni avtomatlashtirishda 
kam ishlatiladi. Bunga sabab ularning etarli quvvatga ega emasligi va ko‘rsatishlarni 
masofaga uzatib bo‘lmasligidir. Bular asosan bosim, temperatura va sath 
rostlagichlaridir. 
14.5-rasmda bevosita ta’sir qiluvchi statik bosim rostlagichning prinsipial 
sxemasi tasvirlangan. Bu rostlagich «o‘zidan keyingi» bosimni ma’lum qiymatda 
saqlab turadi. Rostlagichdan keyingi gazning bosimi berilgan bosimga teng 
bo‘lganda, rostlagich elementlari harakatsiz bo‘lib, ma’lum holatni egallaydi. Gaz 
bosimi liniya 3 bo‘ylab membrana qismining ustki bo‘shlig‘iga keladi va qattiq 
markazli elastik membrana 2 ga ta’sir qiladi. Membrana 2 ijro etuvchi 
mexanizmning rostlovchi organidagi zatvor 7 bilan shtok 6 yordamida ulangan disk 1 
ga tayanadi. Membrana 2 hosil qilgan kuch prujina 4 orqali muvozanatlanadi. Prujina 
4 ning dastlabki taranglik qiymati vint 5 yordamida rostlanadi. 
1
2
4
5
6
7
a
б
G
c
G
y
t
t
t
t
х
0
t
0
t
t
δ
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

414 
 
14.5-rasm. Bevosita ta’sir qiluvchi statik bosim rostlagichning prinspial sxemasi (a) va uning vaqt 
xarakteristikasi (b). 
k
G
-gazning kelishi; 
c
G
-gaz sarfi; u-rostlanayotgan kattalikning chetga chiqishi; x-rostlagichning chiqish signali(ijro 
etuvchi mexanizm rostlovchi organining nisbiy siljishi) ; 
ε
-qoldiq xato. 
Gaz bosimining berilgan qiymatdan chetga chiqishi qancha katta bo‘lsa,qattiq 
markazli membrana 2 shuncha ko‘p egiladi, shu sababli prujina 4 ham shuncha zich 
qisqaradi va bosim ta’siridan membrana hosil qilgan kuchga teskari ta’sir qiladi. 
Elastik prujinadan foydalanish rostlanuvchi bosim va rostlovchi organning siljishi 
o‘rtasidagi mutanosiblikka erishish imkoniyatini beradi. Rostlagich rostlanuvchi 
kattalikning muayyan berilgan qiymatiga vint 5 yordamida sozlanadi. Rostlash 
jarayoning grafiklaridan shunday xulosa kelib chiqadi, (14.5-rasm,b): bevosita ta’sir 
qiluvchi rostlagichlar g‘alayonlanish sodir bo‘lganda ,moddaning kelishi yoki sarfi 
bo‘yicha rostlanuvchi kattalik 
y
ni berilgan qiymatga ma’lum statik xato 
δ
bilan vaqt 
p
t
mobaynida qaytaradi. Bu xato sozlash parametri 
1
s
ga (kuchlanish 
koeffisientiga, rostlagichning mutanosiblik koeffisientiga) bog‘liq. 
Ko‘rib chiqilgan rostlagichlar «o‘zidan oldingi» gaz bosimini ham rostlay 
oladi. Quvurdagi gazning bosimi berilgan qiymatdan ortiq bo‘lgani sababli shtok 6 
pastga siljiganda, rostlovchi organning o‘tish kesimi kattalashadi. 
14.6-rasm. Bevosita ta’sir qiluvchi astatik bosim rostlagichning prinsipial sxemasi (a) va uning vaqt