Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 4-sinfi uchun darslik

YER YUZASINING ASOSIY SHAKLLARI
Tog‘ va tekisliklar
Yer yuzining quruqlik qismida tekis joylar – tekis-
liklar va baland joylar – tog‘lar alohida ajralib turadi. 
Tog‘lar va tekisliklar – Yer yuzidagi quruqlik-
larning asosiy shakllaridir.
Yer yuzida tog‘lar tanho shaklda kam uchraydi. Odat-
da, tog‘lar bir-biri bilan qatorasiga tutashgan bo‘ladi 
(23-rasm).
Qatorasiga tizilib ketgan tutash tog‘lar tog‘ 
tizmasi deb ataladi.
Tog‘ tizmalari o‘nlab, hatto yuzlab kilometrlarga 
cho‘ zilib ketgan bo‘ladi.
Tog‘lar tabiiy xaritada jigarrangda tasvirlanadi. Bu 
rangning och-to‘qligiga qarab, tog‘larning past-baland-
ligini aniqlash mumkin. Rang qanchalik to‘q bo‘lsa, 
tog‘ shun 
chalik baland hisobla 
nadi. 
Yer yuzidagi quruqliklarning yarmiga yaqinini tog‘lar 
egallagan. Yer yuzidagi eng baland tog‘ cho‘qqisi 
Himolay tog‘ tizmasidagi Jomolungma (Everest) 
cho‘qqisi bo‘lib, uning balandligi 8
848 m ga teng.
Tekisliklar balandligiga ko‘ra pasttekislik, qir va 
yassi tog‘ga bo‘linadi.
Tabiiy xaritada pasttekisliklar yashil, qirlar sariq, 
yassi tog‘lar esa pushti rang bilan tasvirlanadi.

---

36
23-rasm. Chotqol tog‘ tizmasi. 
24-rasm. Tekis (1), do‘ngli (2) va jarli (3) tekisliklar. 
1
2
3
Tekislikning yuzasi dengiz sathidan balandligi
200 m ga 
cha bo‘lsa – pasttekislik, 200 m dan 
500 m gacha bo‘lsa – qir, 500 m dan baland 
bo‘lsa – yassi tog‘ deb ataladi.
Yer yuzidagi quruqliklarning yarmidan ortig‘ini te-
kisliklar egallagan. Ular turli ko‘rinishda uchraydi. 
Tekisliklarda tekis joylar ham, do‘ngliklar ham, chuqur-
liklardan iborat bo‘lgan jarlar ham bo‘ladi (24-rasm).
23–24-rasmlarga qarab tog‘ tizmasi va tekisliklarga 
tavsif bering.

---

37