Universiteti b. A. Bahritdinov s. A. Zokirova
im koniyatlarini in o b a tg a o lm a g a n h o ld a v a x o ’jalik m e ’yorlarining bu zilishi bilan
Download 35.04 Kb. Pdf ko'rish
|
|
im koniyatlarini in o b a tg a o lm a g a n h o ld a v a x o ’jalik m e ’yorlarining bu zilishi bilan d a v o m e tm o q d a . N a tija d a , bizni rab o lg a n ta b iiy m u h itn in g d e g r a d a t s iy a s i so d ir b layap ti. T a b iiy m uh itn ing d e g r a d a ts iy a s id a m iso l qilib y er resu rsla rin in g k a m a y is h i v a r m o n la r n in g y o ’q o lib k e tis h in i a y t s a b o ’lad i. 0 ’rm o n la rn in g y o ’q o lish i a s o s a n tab iiy sim lik m a y d o n in in g q isq a rish i, birinchi n a v b a td a rm on m a y d o n in i q is q a r is h i b ilan ifo d a la n a d i. M a lu m o tla r g a k ra d e h q o n c h ilik v a ch orvach ilik p a y d o b lg a n v a q td a qu ru qliknin g 6 2 m ln. k m 2 m a y d o n i rm o n bilan q o p la n g a n , b u ta z o r v a siyrak rm onlarni q s h ib h is o b la s a k 7 5 mln. k m 2 , y a ’ni quruqlikning 5 6 foizi, 1 0 m ing yil d a v o m e tg a n rm o n la r y q o lis h i n a tija sid a u la r n in g m a y d o n i 4 0 m ln .k m 2 g a c h a q i s q a r d i , r t a c h a r m o n b ila n q o p la n g a n lik d a r a ja si e s a 3 0 fo iz g a c h a . H ozirgi v a q td a rm o n la m in g qirqilishi katta su r’atlard a d a v o m eta y a p ti, h aryili 2 0 m in g k m 2 r m o n la r y a k s o n qilinyapti, o'rm on m a ssiv la r i y o g c h ta y y o r la s h m iqdorining o ’s is h i, y a y lo v v a d e h q o n c h ilik u ch u n o lin a y o tg a n yerlar sa lm o g N n in g o ’s is h i n a tija sid a q isq aryap ti. BM Tning q ish lo q xjalik v a o z iq -o v q a t tash kiloti m a lu m o tig a kra a h v o l a y n iq s a tropik rm on lar z o n a s id a o g ’ir, ch u n k i 8 0 -y illa r d a u y e r d a h ar yili o ’rta ch a 7 7 m ln. g ek ta r o'rm on y o 'q o la r ed i, 9 0 -y illa m in g b o s h id a e s a ta x m in a n 1 7 m ln. gektar, a y n iq s a B razilya, Filippin, In d o n ez iy a v a T a ila n d d a . D eh q o n c h ilik v a ch o rv a ch ilik n in g rivojlanishi n a tija sid a y e r resu rsla rin in g d e g r a d a t s i y a s i b u tu n in s o n iy a t tarixi m o b a y n id a d a v o m e td i. O lim la r n in g h is o b la s h i b y ich a y e r resu rsla rin in g irratsional ish latilish i n a tija sid a o d a m z o d n eolitik inqilob ja r a y o n id a 2 mlrd. g e k ta r q a c h o n d ir h o sil b e r a d ig a n y erlard an ayrildi, bu e s a h o zirg i y e r fo n d id a n a n c h a katta. Hozir h am tu p roq d e g r a d a tsiy a si jarayoni na tija sid a d u n y o q ish lo q xo'jalik fondidan har yili 7 m ln. gek tar tabiiy yerlar y o ’qoladi va o 'z hosildorligini yo'qotib, tash lan diq joylarga aylan ib qoladi. Tuproq y qotishlari n afaq at m a y d o n d a , balki un ing m a s s a s i m iso lid a k rish m um kin. A m erikalik olim larning h is o b ig a kra faq at su g'orilad igan yerlar har yili hosildor tuproq qatlam ining 2 mlrd. to n n a y o ’qotadi. T u p roq d e g r a d a t s iy a s i ja r a y o n i a y n iq s a qu ruq y erla rd a in te n s iv d a v o m e tm o q d a (bu m a y d o n la r 6 m ln k m 2 m a y d o n n i e g a lla y d i v a a s o s a n O s iy o v a A frik a d a j o y l a s g a n ) . Q u ru q y e r la r ic h id a a s o s i y c h lla n is h r a y o n la ri h a m j o y la s h g a n , c h u n k i u y e r d a c h o r v a m ollari h a d d a n ta sh k a ri k o ’p b o q ila d i v a d e h q o n c h ilik m a q s a d id a f o y d a la n ila y o tg a n y e rla r m a k s im a l d a r a ja g a y e td i. H ozirgi h is o b la r g a k ra, ja h o n d a g i arid yerlarin in g um u m iy c h o ’lla n ish m a y d o n i 4 ,7 mln. k m 2 g a y e td i, s h u ju m la d a n a n tr o p o g e n c h lla n ish m a y d o n i 9 0 0 m ing km 2 d a b a h o la n a d i. Har yili c h o ’lla n ish m a y d o n i 6 0 m in g km 2 g a k o ’p a y a d i. J a h o n e k o lo g ik tizim i d e g r a d a t s iy a n in g b o s h q a s a b a b i - a tro f m u h itn in g i n s o n n i n g i s h l a b c h i q a r i s h v a n o i s h l a b c h i q a r i s h c h i q i n d i l a r i b ila n if lo s la n is h i. B u c h iq in d ila r n in g m iq d o r i ju d a k o 'p v a o x irg i v a q t d a in s o n s iv iliz a t s iy a s i m a v ju d lig ig a ta x d id s o l a b o s h la d i. C h iq in d ila r q a ttiq , s u y u q v a g a z h o la tid a b o l a d i . H ozirgi v a q t d a in s o n x jalik fa o iiy a ti n a tija sid a k elib c h iq a d ig a n q attiq ch iq in d ilar m iqdori a n iq e m a s . Y aqin o 'tm is h d a u larn in g m iqdori y ilig a 4 0 - 5 0 mlrd. to n n a b o 'lg a n ( 2 0 1 0 y. g a kelib 1 1 0 mlrd. to n n a v a u n d a n k p b lishi b a s h o r a ti b ilan). O xirgi h is o b la r g a k ra, 2 0 1 5 y ilg a kelib b u n d a y ch iq in d ilar m iqdori 6 - 7 b a r o b a r o s h is h i m um kin. B u g u n g i k u n d a q a z ib o lin a d ig a n v a h o sil b la d ig a n x o m a s h y o n in g fa q a t 5 - 1 0 foizi ta yyor m a h s u lo t h o latiga o ’tishi v a 9 0 - 9 5 foizi t g ’rid an-to’g ’ri ch iq in d ig a a y la n ish in i in o b a tg a o lish zarur. Q attiq chiqind ilar tu z ilm a sid a s a n o a t v a t o g ’- s a n o a t c h iq in d ila r i a s o s iy d ir . U m u m iy q ilib o l g a n d a , bir k ish i b o s h i g a bu k o ’rsa tk ich R o s s iy a , A Q S h v a Y a p o n iy a d a balanddir. Bu k rsatk ich b o ’y ic h a birinchilik A Q S h g a te g is h li. C hunki bu y e rd a har bir k ish ig a 5 0 0 - 6 0 0 kg ax la t t o ’g ’ri k e la d i. T o b o r a k e n g a y ib b o r a y o tg a n q attiq c h iq in d ila r u t u liz a t s iy a g a q a ra m a y , k o ’p m a m la k a tla r g a bu ja r a y o n yoki b o s h la n g ’ich b o s q ic h id a , yoki u m u m a n y o ’q. S u y u q chiqind ilar bilan birinchi n a v b a td a g id r o sfe ra iflo sla n a d i v a a s o s iy iflo s la n is h m a n b a s i - bu o q a v a su viari v a neftdir. O q a v a s u v la m in g m iqdori 9 0 - yillarning b o s h ig a kelib 1 8 0 0 k m 3 g a yetd i. O q a v a s u v la m in g bir birligini norm al h o la tg a keltirish u c h u n ichim lik su v in in g 1 0 d a n 1 0 0 g a c h a , h a tto 2 0 0 g a c h a s o f s u v birligi kerak. S h u n d a y qilib, s u v r esurslarin i o q a v a su v la rn in g to z a la n is h i va a r a la s h tir ilis h i u c h u n k e t a d ig a n m iq d o ri u la m in g is h la tilis h in in g e n g k a tta s a lm o g ’i b ly a p d i. A y n iq sa bu O siy o , S h im o liy A m erik a v a Y e v r o p a g a taallu qli, ch u n k i u la rg a o q a v a su v la rn in g 9 0 foizi to g ri k elad i. N atijad a, s u v m uhitining d e g r a d a t s iy a s i hozirgi v a q td a g lo b a l m u a m m o g a ay la n d i. T a x m in a n 1 ,3 mlrd. kish i r zg rd a fa q a t iflo s la n g a n s u v d a n fo y d a la n a d i v a bu n a r s a k p e p id e m ik k a sa llik la rg a s a b a b b ly a p d i. D a ry o v a d e n g iz la r iflo sla n ish i b ilan baliqchilik im konyatlari h a m k a m ayyap ti. A tm o s fe r a n in g c h a n g v a g a z li chiqind ilar bilan iflo sla n ish i k atta h a y a jo n g a s a b a b b lm o q d a , ch iq in d ilarin i m in e ra l y o q ilg ’i v a b io m a s s a n in g y o n is h ig a , s h u n in g d e k , to g ’li, qurilish v a b o s h q a y e r ish la rig a b e v o s ita b o g ’liq. A tm o s fe r a n in g quyi q a tla m la rig a is s iq x o n a g a z la r in in g a y n iq s a u g le ro d v a m e ta n d io k sio d in in g t a ’siri iq tisod iy inq irozn in g yirik va xavfli a s p e k ti h iso b la n a d i. U g le ro d d io k sio d i a tm o s f e r a g a a s o s a n m in eral y o q ilg ining y o n is h i n a tija sid a k elib tu s h a d i (kelib tu s h g a n la r n in g 2 /3 q ism i). B io m a s s a q ish lo q x jaligi ish la b c h iq a r ish n in g b a ’zi turlari, g a z v a n eft sk v a jin a la rid a n g a z n in g ch iq ish i (h a v o g a ), m e ta n n in g a t m o s f e r a g a kelib tu s h is h m a n b a i h is o b la n a d i. B a ’z i h i s o b l a r g a q a r a g a n d a , f a q a t g i n a 1 9 5 0 - 1 9 9 0 - y i ll a r d a u g le r o d chiqindilarining d u n yoviy hajmi 6 mlrd. to n n a g a y etib , 4 b a ro b a rg a o ’s g a n karbon at a n gid rid hajm i e s a 2 2 mlrd. t o n n a g a y e tg a n . Bu ch iqin d ilarn in g a s o s iy q ism i u ch u n sh im o liy y a rim sh a r d a jo y la s h g a n iqtisod iy rivojlangan davlatlar ja v o b g a r (A Q S h - 2 5 foiz, Y evrop a davlatlari a'zolari - 1 4 fo iz, MDH davlatlari - 13 foiz, Y ap on iya - 5 foiz). B izn in g p la n e ta m izd a iqtisod iy inq irozn in g a s o s iy oq ib atlarid an biri - u n in g g e n o fo n d in in g , biologik turlilikning q isq a rish i. Y em in g biologik xilm a- xilligi 1 0 -2 0 mln. g a b a h o la n a d i sh u m iq d o m in g 1 0 - 1 2 foizi so b iq Ittifoq m a y d o n id a . Bu s o h a d a g i za ra r h ozird an krinadi. Bu sim lik v a h a y v o n o t ola m i m uxitining b u zilis h i q is h lo q x o ’ja lig i r e s u r sla r in in g m isli k r in m a s e k s p lu t a t s iy a s i a tr o f m u h itn ing iflo sla n ish i s a b a b li kelib c h iq a d i. A m erikalik olim lar h iso b i b y ich a , oxirgi 2 0 0 yilda y erd a 9 0 0 m ing tur o ’sim lik va h a y v o n la r y o ’qolib k etad i. XX a s m in g ikkinchi yarm id a g e n o fo n d q isq a rish i jarayoni ju d a te z la s h d i. N atijada olim lar bir x u lo s a g a kelishdi, a g a r d a hozirgi ten d en tsiy a la r sa q la n ib q o lsa , 1 9 8 0 - 2 0 1 0 yillarda yerd a bor biologik turlam ing 1/5 qism i y qolib ketishi m um kin. Resurs bilan ta’minlash muammosi In son iyatn in g bu g lo b a l m u a m m o s i a w a l o m uhim organik v a m ineral x o m a s h y o la r у е г y u z id a c h e g a r a la n g a n lig i b ila n b o g ’liq. O lim la r b iz n i a n iq v a is h la t is h g a ya ro q li b lg a n n e ft v a g a z za x ir a la r in in g t u g a s h i h a m d a m u h im resu rslar: tem ir v a m is ru d a si, nikel, alyum iniy, xrom v a b o s h q a r esu rsla rn in g tu g a s h i h a q id a o g o h la n tirm o q d a la r. Z a m o n a v iy s a n o a tn in g k im y o v iy sin te z, yen gil m etallarn i su yultirish tarm oqlari k o ’p e n e r g iy a , s u v v a x o m a s h y o s a r f q ilishi bilan farq qiladi. Bir to n n a alyum iniyni eritish u ch u n , bir to n n a p o ’lat eritish ga q a r a g a n d a 10 m arta k o ’p s u v ishlatilad i. B ir to n n a s u n ’iy tola h o sil qilish u ch u n , b ir to n n a p axta ipidan q ilin a d ig a n to la g a q a r a g a n d a 1 0 0 m artalab k o ’p s u v ish latilad i. N eft v a g a z a s o s iy e n e r g iy a m a n b a i b lish i bilan bir q a to rd a k im yo sa n o a tin in g a s o s iy x o m a s h y o r e s u r s ig a aylan d i. Bu n eft v a g a z k o n lard an q a z ib o lin ish in in g ortishi b ila n b o g ’liq. Z a m o n a v iy s a n o a t d a у е г y u z id a g i b a r c h a m a v ju d k im y o v iy e le m e n t la r ish la tila d i. In so n iy a t o ld id a s h u n d a y s a v o l turibdi: Tabiiy resu r sla r k o ’p g a y e t a d im i- Y er y u z i r e s u r s la r i t u g a m a y d i, d e g a n p a y tla r o ’tib k e td i. A lb a tta , b a r c h a r es u r s la m in g b a ta m o m tu g a s h i h a q id a gapirish hali erta, lekin bu o ’zim izni o ’zim iz ovun tirish x o lo s . H ozirgi k u n d a ja h o n d a kichikroq, qorli rayonlard a j o y la s h g a n k o n la rg a o ’tilishi y e r b o y lik la rin in g ta n n a rx i o s h is h i g a olib k e lm o q d a . Tabiiy r esu rsla rn in g tu g a y d ig a n v a tu g a m a y d ig a n la r g a boTmishi shartli blib q o lm o q d a . H ozirda a tm o sfe ra kislorodining tu g a s h i to ’g ’risida olim lar ylam oq dalar, bu bilan bir qatord a Q u y o sh e n e r g iy a sin in g tu g a s h i h a m bir o ’rinda turibdi. Lekin h o zirc h a bu en e r g iy a la rn in g o q im i a m a ld a tu g a lla n m a y d ig a n g a o ’x sh a y a p ti. K elajagim izga oid ju d a k o ’p taxm inlar m avjud. A lbatta, biz ularga h a m m uhim e ’tibor b e r is h im iz lo zim . B u n d a y ta x m in la rn i ish la b c h iq is h d a bir to m o n d a n a h o lin in g v a a h oli ehtiyojlarin in g ortishi, ikkinchi to m o n d a n , har bir r e s u r sn in g zaxiralari bilan b o g liq . A m m o , k elajak d a ah olinin g v a ish lab chiqarishn i ortishini old in d a n b a sh o r a t qilm oq qaltis b o ’lar ed i. R ivojlan ayotgan davlatlar, y a ’ni aholi o ’sish in i a s o s iy ulushini beru vchi davlatlard a y a s h a s h sharoitining o s h is h i um u m iy a h o li o ’s is h in i p a s a y tir is h i lo z im . B u n d a n t a s h q a r i fa n -te x n ik a ta r a q q iy o ti, s h u b h a s iz , o ’z izlanishlarini tejam k or kam xarajat r e s u r s te x n o lo g iy a la rin i ish la b c h iq a r is h g a q a ra ta d i, bu a s t a - s e k in tabiiy r esu r sla rd a n fo y d a la n is h g a ehtiyojni k am aytirad i. Y uqoridagilardan kelib c h iq q a n h o ld a yaqin 1 0 yillikda turli tabiiy resu rsla rg a b o l g a n e h t i y o j la m i o r t is h in i k u t is h m u m k in . R e s u r s la r n i n g z a x ir a la r in i b a h o la s h d a , r e s u r s la r in g ikki k atta gu ru h in i ajrata o lis h im iz lo zim . 1) q a y ta tik la n m a y d ig a n ; 2) q a y ta tik la n a d ig a n . B irin ch i g u r u h r e s u r s la r in i q a n c h a is h la ts a k , s h u n c h a k a m a y ib k e ta v e r a d i. B u larga m ineral resu r sla r v a у е г y u z id a c h e g a r a la n g a n r es u r sla r kiradi. Q ayta tiklanad igan r esu rsla rg a o ’zini q a y ta tiklash x u s u s iy a tig a (biologik), y o Y erga u z lu k siz c h e td a n k elish i (q u y o sh e n e r g iy a s i), y o u z lu k siz a y la n ib turuvchi, y o q a y ta ish la tish (su v ) x u s u s iy a tig a e g a d ir. A lb atta, q a y ta tik la n a d ig a n resu rslar, q a y ta tiklam nayd igan resu rsla rg a x s h a b c h e k s iz e m a s , lekin ulam i h a m m a va q t ish latish m um kin. A g a r biz a s o s iy tabiiy re su r sla r turlariga q a ra sa k , biz sh u n i h o s il qilam iz. E n e r g iy a r e s u r s la r in in g a s o s i y turi m in era l y o q ilg ’ilar - n e ft v a g a z , k o ’mir h iso b la n a d i, ulam i q a z ib o lish hozirgi k u n d a g id e k d a v o m e t s a 8 0 - 1 4 0 yillardan s o ’n g ular b a ta m o m tu g a sh i m um kin. Bu m anbalarni bir q ism ig a b lgan e ’tibor, a to m e n e r g e t ik a s in in g o g ’ir a to m y o q ilg ’isin in g is h la tilis h g a ta y a n g a n h o ld a k a m a y is h i m u m k in . L ekin b u r e s u r s la r h a m q a y ta tik la n m a y d i: m a ’lum bir a xb o ro tla rg a q a r a g a n d a , Uran fa q a tg in a bir n e c h a o ’n yilliklarga y etish i m um kin. Xom ashyo resurslari Tabiiy resu rsla rn in g in so n iy a t taqd iridagi oY n ining y q o lm a slig ig a a s o s iy s a b a b ularning m o d d iy jihatdan ish lab ch iq a r ish d a y a g o n a m a n b a blganligidadir. S h u n d a y qilib ish la b ch iq a rish d a m ahalliy r esu rsla rg a qan ch alik kam ehtiyoj b lsa, o lis d a g i r e s u r s la r g a s h u n c h a lik k p eh tiyoj ortadi va m a n b a la rn in g q o ’llan ish d oirasi ortadi, ular fa q a t d avlatd a e m a s , balki butun ja h o n d a g lo b a l a h a m iy a tg a e g a b o ’ladi. S h u n g a q o ’sh im c h a q ilg a n d a , q ish lo q x o ’jaligining s h u n d a y tarmoqlari borki, ular h e c h q a c h o n m ah alliy ta b ia td a n « o z o d » b o ’la o lm a y d i v a har doim u n g a b o g ’liq b lad i. Tabiiy r e s u r sla m in g b a r c h a turlari - issiq lik , suv, m in eral, biologik , tuproq resurslari - tabiat k om p lek sin in g b e lg ila n g a n k om p onentlari bilan b o g ’liqdirlar va ular bu k o m p o n e n tla rn in g sa r f qilinuvchi b laklari h iso b la n a d ila r. S a rf qilinm oq q o b iliy a ti - ta b iiy r e s u r s la r n in g o ’z ig a x o s x u s u s iy a tid ir , v a b u ularni tab iiy sh a rtla rd a n ajratib turadi. Oxirgi sa n a lg a n la r g a tab iat k om p lek sin in g har doim gi harakat x u su siy a ti kiradi, kerakli m a h s u lo t ish la b ch iq a r is h d a ish latilm ayd igan lar, lekin ish la b c h iq a r is h d a y a x sh i yoki y o m o n t a ’sir k o ’rsatad i. (M a sa la n : harorat v a s u v tartibi, sh a m o lla r , relyeflar, m uzliklar, se y sm ik lik ). Neft N eftn in g butun ja h o n d a is b o tla n g a n z a x ir a s i 1 4 0 mlrd. to n n a , yillik q a zib o lish 3 ,5 mlrd t o n n a g a te n g . Lekin bu 4 0 yild an s n g n eft zaxiralari tu g a s h i bilan g lo b a l m u a m m o la r b o s h l a n a d i, d e g a n i e m a s . C h u n k i iq t is o d iy s t a t is t ik a a n iq la n g a n , is b o tla n g a n , h is o b la n g a n z a x ir a la r g a ta y a n a d i. Lekin bu y e r y u z in in g h a m m a z a x ir a s i e m a s . H a tto k i k o ’p g i n a t e k s h ir i lg a n k o n la r d a u m u m a n a n iq la n m a g a n yoki q is m a n a n iq la n g a n n eft m a y d o n la ri m avjud . Bir q a n c h a neft m a y d o n la ri e s a o ’zin in g k ash fiyotch ilarin i k u tm o q d a . Oxirgi ikki o ’n yillikda inson iyat y erd a n 6 0 mlrd. tonn a n e ftq a z ib oldi. Isbotlangan zaxiralar s h u n c h a m iq d o r g a k a m a y d i- mi - z a r r a c h a h a m k a m a y m a g a n . V aziyat m antiqq a zid ravish da: q a n c h a k o’p ish la tsa k , s h u n c h a k p q o la v era d i. S h u bilan bir bu g e o lo g ik v a z iy a t sira h a m iq tisod iy v a z iy a tg a o ’x sh a m a y d i. Chunki q a n ch a n e ftg a ta la b k p b lsa , u s h u n c h a k p q a z ib olinadi, katta m iqdordagi kapitallar tarm oq q a y o ’naltiriladi, s h u n c h a neft konlarini to p is h g a ta la b ortadi, q a n ch a d a n - q a n c h a odam lar, m iyalar, texn ik alar bu is h g a ja lb qilinadi v a s h u n c h a t e z neft konlari topiladi. B u n d a n tash q ari, n eft q a z ib o lis h taraqqiyotining yu k sa lish i neft z a x ir a s ig a , tg a n yillardagi n eft zaxiralarini y a ’ni oldin a n iq la n g a n , lekin q azib o lish n i im koni b o ’lm a g a n neft zaxiralarini q o ’s h is h g a olib keladi. Albatta, bu neft t u g a n m a s d e g a n i e m a s , lek in sh u n is i aniq ki, in so n iy a td a y a n a bir n e c h a qirq y illik la r, n e f t d a n t o ’g ’ri f o y d a l a n i s h , t e j a m k o r y i g ’ib o l is h u s k u n a la r in i m uk am m allash tirish ga v a m uqobil e n e r g iy a m a n b a la rid a n fo y d a la n is h g a im kon bor. N eft za x ira la rin in g y e r y u z id a ta q s im la n is h in in g y a q q o l a n iq x u s u s iy a ti u n ch alik katta b lm a g a n jo y d a - F o rs k rfazida katta h a jm d a jo y la sh ish id a d ir . Arab qirolliklarida, Iroq v a E ro n d a a n iq la n g a n za x ira la rn in g 2 /3 q ism i jo y la s h g a n , ularning k o ’p q ism i (d u n y o z a x ir a s in in g 2 /5 q ism i ) tu b a h o lisi u n ch a lik k o ’p b lm a g a n 3 d a v la tg a - S a u d iy a A rab iston i, Q u v a y t v a B A A g a teg ish li. XX a srn in g 2 - y a rm id a o q ib k e lg a n c h e t e l ish ch ilari bilan h is o b la n g a n d a bu yerlarda 2 0 mln a h o li - d u n y o a h o lisin in g 0 ,3 foizi istiq o m a t qiladi. N eft z a x ira si ju d a k atta b o 'lg a n (n e ft z a x ir a si 1 0 mlrd. to n n a yoki ja h o n zax ira sin in g foizi b o ’lg a n ) d a v la t la r - Iroq, Eron, V e n e s u e la . B u davlatlar old in d a n k o ’p a h o lig a , katta yok i kichik iq tiso d iy riv o jla n ish g a e g a , Iroq va Eron e s a ja h o n Download 35.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|