Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Klisfen qonunchiligi. Polis demokratiyasini tashkil topishi. 
Gippiy tiraniyasining ag‘darilishi ichki kurashni keltirib chiqardi. 
Natijada Afina rahbarligiga Alkmeoniylar urug‘i keladi. Uning vakili 
Klisfen urug‘ munosabatlami ildizi bilan sug‘urib tashlashga 
qaratilgan 
va 
polis 
qurilishini 
demokratik 
ko‘rinishda 
rasmiylashtirishni nazarda tutgan islohotlar dasturi bilan chiqadi.
Islohotlarda Attikani m a’muriy jihatdan yangi b o iinishiga e ’tibor 
qaratiladi. Gap shunda ediki Attikaning an’anaviy b o iin ish i filalar, 
fratriya va uru g iarg a b o g iiq edi. Klisfen bu tizimni ildizi bilan 
yo‘qotib tashlashga harakat qiladi. Butun Attika hududi har bir uch 
rayondan iborat 10 ta viloyatga boiin ad i. Har bir rayon (trittiy) quyi 
m a’muriy birlik b o ig a n demlardan iborat edi. Har 10 ta viloyatning 
biri o ‘zida yaxlit hududni aks ettirmagan. Ular Attikaning turli 
joylarida (biri Afinaning shahar qismida, boshqasi dengizbo‘yi 
qismida, uchinchisi Attikaning ichki qismida) joylashgan edi. Avvalgi 
urug‘ jam oalari turli dem, trittiy va filalarga sochilib ketadi.
Mil. a w . VI asr oxirida Afina yirik va ko‘p sonli aholiga ega 
shahar markaziga aylanadi. Bu yerda yirik ustaxona egalari, qullar, 
matroslar va eshkakchilardan tortib turli xil kishilar yashagan. Bu 
yirik markazda kelib chiqishi boshqa yunon shaharlari - Milet, 
Megara, Samos, Sigey, K orinf va boshqalardan b o ig an va doimiy
165

---

aholiga ayJangan kishiJar ham bo‘lgan. Bu kishilar meteklar toifasini 
to‘ldirib, afinaliklardan fuqarolik huquqlari yo ‘qligi bilan farqlangan. 
Masalan, ular xalq yig‘inida qatnashmagan, yer maydonlariga ega 
bo‘lmagan, lekin ustaxona ochishi yoki kem a sotib olishi mumkin 
bo‘ lgan.
Shahar aholisini eski aristokratiyaga qarshi qo‘yish va uning 
siyosiy ahamiyatini oshirish uchun Klisfen yuzaga kelgan qulay 
vaziyatdan foydalanadi. Yangi filalami tashkil qilib, fuqarolaming 
tarkibiga sezilarli miqdorda ozod qilingan qullar va meteeklami 
kiritadi.
Solon davridan beri ko‘plab yersiz dehqonlar mavjudligi sababli, 
davom etib kelayotgan agrar muammoni hal qiladi. Klisfen metek va 
qullami yer sotib olishi mumkin bo‘lgan qatlam tarkibiga kiritadi.
Klisfen yangi hududiy bo‘linish prinsipini o'm atib, polisning 
hokimiyat organlari tizimini ham shunga moslashtiradi. Eski urug‘ 
filalaridan tashkil topgan 400 lar kengashi tarqatib yuboriladi. Uning 
o‘miga har bir yangi filadan 50 kishi kirgan 500 lar kengashi ta ’sis 
qilinadi. Filalar ichida 500 lar kengashiga nomzodlar demlar va trittiya 
asosida saylab olingan. Yangi lavozimlar apodekt (turli vznoslar 
yig‘uvchilar, ulaming soni 10 ta bo'lgan) va strateglar (10 harbiy 
qo‘mondonlar) joriy qilingan.
Yangi 500 lar kengashining vakolatlari kengaytirilib, u doimiy 
ko‘rinish oladi va faqatgina Xalq yig‘iniga masalalami tayyorlab 
qolmasdan boshqaruv ishlari bilan ham shug‘ullangan. Aristokratik 
Areopagning fimksiyalari cheklanadi va u bora-bora siyosiy mavqeini 
yo‘qotib, oddiy sud bo‘g ‘iniga aylanadi.
Klisfen qonunchiligi va uning tarafdorlari Solon davrida 
boshlangan Afina jam iyatini isloh qilish ishlarini yakunlagan. Klisfen 
qonunlari mil. avv. VIII asrda boshlangan Attikaning demokratik 
ko‘rinishidagi davlat va jam iyat shakllanishini yakunlab beradi.