Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Solon islohotlari. Solon atoqli siyosiy arbob, mutaffakir va shoir 
b o ‘lgan. 
U 
yuzaga 
kelgan 
ijtimoiy 
iqtisodiy 
vaziyatning 
murakkabligini yaxshi tushungan. Solon kelib chiqishiga ko‘ra 
yevpatrid b o iib , savdo-sotiq bilan shug'ulangan va Afina savdo- 
hunarmandchilik qatlamining ehtiyojlarini yaxshi bilgan. U urug‘ 
munosabatlari qoldiqlariga tayanib qullik va ekspualatatsiya hisobiga 
quvonib yashaydigan zodagon yer egalari Afinaning iqtisodiy va 
madaniy taraqqiyotiga to ‘siq boiayotgani, ichki hayotda portlash 
xavfini keltirib chiqarayotganini teran his qilib turardi. Solon 
Afinaning yorqin kelajagini iqtisodiyotni umumiy jonlantirish, yer 
egaligini takomillashtirish, hunarmandchilik ishlab chiqarishini keng 
yoyish, savdo-sotiqni kengaytirish, Afina o ‘rta tabaqasining xo'jalik 
va savdo-hunarmandchilik faoliyati uchun kafolatlami yaratish, 
davlatchilik tartiblarini yangilash va siyosiy hayotga aholining keng 
qatlamlarini jalb qilish kabilarda ko‘radi.
Katta vakolatlar bilan arxofttlikka saylangan Solon o'zining Afina 
davlatchilik va jam iyat tizimini isloh qilishga qaratilgan dasturini 
amalga 
oshirishga 
kirishadi. 
Solon 
islohotlari deyarli Afina 
jam iyatining barcha sohalarini qamrab oladi: iqtisodiy munosabatlar, 
ijtimoiy tizim, harbiy ish va davlat boshqaruvi.
Iqtisodiy 
sohada 
Afina 
x o ‘jaligini 
umumiy 
faollashtirish 
choralarini ko'radi. Odatda qurg‘oqchilikdan jabr chekadigan Attika 
hududida suv bilan ta’minlash tizimini tartibga keltirishga harakat 
qiladi. Zaytun yetishtirishni rivojlantirishga katta e ’tibor beriladi: 
zaytunni Attika hududidan eksport qilishga ruxsat beriladi. 0 ‘z
i6i

---

navbatida donni olib chiqib ketish qonun y o i i bilan ta ’qiqlanadi. 
Zaytun daraxtlarini o‘tqazish va qayta ishlash tartibga solinadi. 
Ko‘rilgan choralar natijasida Attikada yog‘ ishlab chiqarish qishloq 
xo‘jaligining serdaromad va gullab yashnagan sohasiga aylangan. 
Afina zaytun yog‘i mashhurligi jihatidan butun yunon dunyosida 
qadrlangan.
Solon savdo-sotiqni yanada rivojlantirishga qulay sharoitlar 
yaratish uchun arxaik fidon og‘irlik va uzunlik o ic h o v birligi va 
beso‘naqay egina pul tizimi o ‘m iga birmuncha qulay va Egey 
havzasida keng tarqalgan Evbeya og‘irlik va pul tizimini joriy qiladi.
Solon Afina jam iyati ichida Afinaning iqtisodiy taraqqiyotiga 
butun diqqat e ’tibomi jam lash uchun bir qator dabdabalar va ishlab 
chiqarishga yo‘naltirilmagan harajatlarga qarshi faol kurash olib 
boradi. Qimmatbaho dafnlar, maqsadsiz ko‘p miqdorda hayvonlami 
qurbonlikka keltirish, hashamatii maqbaralar qurish ta ’qiqlanadi.
Solon islohotlarining eng muhim jihatlaridan biri Afinaning erkin 
tub aholisini 4 toifaga ajratgani bo‘ldi. Bular eng ko‘p daaromadga 
ega bo‘lgan-pentakosiomedlar, ikkinchi toifa otliqlar, uchinchi toifa 
zevgitlar, to‘rtinchi eng quyi toifa fetlar edi. Kishilami m a’lum bir 
toifaga tegishliligiga qarab huquq va majburiyatlar belgilangan edi. 
Birinchi va ikkinchi toifa vakillari otliq qo‘shinda xizmat qilgan, 
Yuqori lavozimlarga saylangan, zevgitlar og‘ir qurolli piyoda 
qo‘shinlarga chaqirilgan, fetlar faqat Xalq y ig‘inida ovoz berganlar.
Solon islohotlaming yana bir muhim jihati qarz munosabatlari 
bo‘yicha edi. Avvalo, barcha qarzlar bekor qilinib qarz toshlari olib 
tashlanadi. Bir vaqtning o ‘zida qarz evaziga qullik bekor qilinadi. 
Qarz toshlarining olib tashlanishi va qarz evaziga qullikni bekor 
qilinishi zodagonlarga berilgan katta zarba b o iad i. Solon o ‘rta toifa 
vakillarini 
qo‘ llab-quvvatlash 
maqsadida qarz foizlariga ham 
cheklovlar kiritdi. Bu keskin choralar Afina dehqonlarining asosiy 
qismini 
iqtisodiy 
holatini 
mustahkamlab, 
ulaming 
umumiy 
farovonligiga xizmat qilishi kerak edi.
Harbiy siyosiy sohada ham muhim o‘zgartirishlar amalga 
oshirildi. Qo‘shindagi Afina jamiyatini to ‘rt toifaga bo iin ish i o‘zaro 
bir-biri bilan chamcharchas b o g iiq b o id i. 
Endilikda harbiy 
tuzilishning asosini zevgitlardan iborat b o ig a n og‘ir piyoda goplitlar 
tashkil etardi.
162

---

Solon tomonidan amalga oshirilgan chora- tadbirlar natijasida 
Xalq yig‘mining faoliyati yanada faollashadi. Xalq yig‘inida muhim 
davlat ishlari muhokama qilinadigan, zodagonlarga qarshi qonunlar 
qabul qilinadigan bo'ladi. Solon xalq yig'ini ishlarini yaxshi 
tashkillashtirish maqsadida 400 kishidan iborat yangi Kengash (har bir 
filadan 100 kishi) ta ’sis qiladi. U Xalq yig‘iniga tayyorgarlik ishlariga 
rahbarlik qilib, bir qator muhim boshqaruv ishlarini muhokama 
qilardi. Xalq yig‘ini rolining oshishi va 400 lar Kengashining ta’sis 
qilinishi Aristokratik kengash Areopag vazifalarining cheklanishiga 
olib keladi. Yangi davlat organi gelieya ko‘p sonli sud jam oasi bo‘lib, 
barcha fuqarolardan, shu jumladan, fetlardan ham saylangan. Gelieya 
boshqa davlat organlari ichida eng demokratiga aylanadi. Politsiya 
vazifasini 11 kishidan iborat jam oa bajargan. Solon islohotlarining 
asosiy mohiyati shunda ediki, unda demosning keng qatlamlari 
ishtirok etishi mumkin bo‘lgan. Keyinchalik u demokratiya nomini 
oladi. Solon mil. avv. V-IV asrlarda o ‘z rivojiga erishgan Afina 
demokratiyasiga asos soladi.