Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Ellinizm davrida ilm-fan. Ellin taraqqiyotini asosan ilm-fan 
sohasida ko‘rish mumkin. Avvalo yunonlaming ilk bor sharq 
madaniyati bilan yaqindan tanishishlari ulam ing ongini yana ham 
kengaytirib, fanning rivojiga kuchli ta ’sir ko‘rsatdi. Shu davrda ijod 
qilgan olimlar Evklid, Arximed-matematikani; Aristarx, Gipparx- 
astranomiyani; Eratosfen-geografiyani yuksak darajaga ko‘tarib, jahon 
ilmining 
keyingi 
taraqqiyotiga 
y o i
ochdilar. 
Buni 
ayniqsa 
ptolomeylar podsholigida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Aleksandr 
Makedonskiyga o ‘xshab, Ptolomey I va uning vorislari yunon olim va 
faylasuflaridan ruhlanishgan. Olimlar, shoirlar va san’at ahlining 
ishlari uchun qulay sharoit tug‘dirish maqsadida Misming dastlabki 
Ptolomey 
xoqonlari 
Aleksandriya 
shahrida hozirgi 
fanlar
akademiyasiga 
o‘xshash 
muassasa-“muzey”, 
ya’ni 
muzalar
koshonasini ochadilar. Ular m a’budlarga b agishlov joyi hisoblangan. 
Yunonistonning 
turli 
yerlaridan 
chaqirilgan olimlar 
muzey
darsxonalarida m a’ruzalar o‘qiydilar, laboratoriyalarda har xil tajriba 
ishlarini o ‘tkazadilar. Muzey qoshida maxsus kutubxona ham b o ig an . 
Muzey olimlariga yordam berish maqsadida Ptolomey I yunon tilida 
yozilgan har bir kitobning nusxasidan tashkil topgan kutubxonaga 
asos soldi. Kutubxonaning kolleksiyasi 700 ming papirus o‘ramlariga 
yetgan (700 mingta kitob). Ptolomeylaming kutubxonalarga qiziqishi 
afsonaviy edi. Ptolomey II Bibliyaning yunon tiliga tarjima qilinishiga 
homiylik qilgan va Ptolomey III esa 3 ta diniy tragediyachilaming 
asarlarini Afma nusxalarini o ‘g ‘irlagan. Hattoki olim va shoir
208

---

Kallimachus 120 ta kitobni kutubxona katalogiga kiritgan. Ular yunon 
adabiyoti tarixi uchun asos bo‘ladi. Aleksandriya yozuvchilari yunon 
madaniyatida juda muhim yangiliklami qilishgan. Suqrot g ‘arb 
adabiyotiga ham dunyoviy ham diniy usulni tanishtirgan.
Aleksandriya juda mashhur shaharlardan biri b o iib , unda 
Aleksandming qabri joylashgan. U ptolomeylar, misrliklar, yunonlar, 
makedoniyaliklami o‘z ichiga olgan eilinistik dunyoning eng mashhur 
shahri hisoblanadi. Aleksandriya j o ‘shqinligining va haqiqiyligining 
eng yaqqol ramzi bu uning monumenti hisoblangan Faros edi. 
Ptolomey II tomonidan qurilgan Faros birinchi osmono‘par bino 
bo‘lgan. 400 fut balandlikdagi bino Aleksandriya shahriga kelayotgan 
kemalami yoritib turadigan mayoq va Zevs haykali tomonidan 
yuksaltirilgan. 
Ptolomeylar Aleksandriyani 
yunon 
dunyosining 
markaziga aylantirdilar.
Ellinizm namoyondalari shuningdek adabiyot sohasiga ham katta 
hissa qo‘shdilar. Kalimachus va faylasuflar, masalan, Zenodetus va 
Aristavchus biz hanuzgacha foydalanadigan shoirlaming ajdodlari va 
Gomer she’rlarini tayyorlab, yunon adabiyoti va yunon tilining 
tanqidiy ilmiga asos soldilar. Matematik va geograf Aristofen ilmiy 
kartografiya prinsiplariga asos solgan va yeming holatini ishlab 
chiqdi. Taniqli bo‘lmagan Ptolomaik esa Sudan va M isr bugungi 
kungacha 
hanuz 
foydalanilayotgan 
hayvon 
kuchi 
yordamida 
harakatlanadigan 
suv 
g ‘ildiraklarini 
kashf 
qilgan. 
Doktorlar 
Gerofinlizva Eratistrat anatomiyada asosli kashfiyotlami amalga 
oshirib, inson nerv sistemasining funksiyalari, optik va hazm qilish 
sistemalari ustida ilmiy izlanishlar olib bordilar.