Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

 – ittifoqga 
kirishga majbur bo‘ldi. Ittifoq majlisida har bir polis bir ovozga 
ega bo‘lib, qaror ko‘pchilik ovoz bilan qabul qilinar edi va har 
bir shahar-davlat Sparta podsholari ixtiyoriga o‘z qo‘shinining 
1/3 qismini berishga majbur edi. Ittifoqchilar o‘rtasida aloqa 
zaif bo‘lib, alohida polislar bir-biri bilan urush olib borar, bosh-
qa ittifoqchilar bunga aralashmas edilar. Sparta Peloponnes 
yarim orolining 1/3 qismini (8000 km) bevosita o‘z hukmron-
ligi ostiga olgan edi. Spartaning ittifoqdagi yetakchilik mavqeyi 
kuchli edi. Spartaning ittifoqdagi yetakchilik o‘rniga nisbatan 
hech kimda shubha yo‘q edi. Bu ittifoq o‘sha davrda Yunonis-
tonda eng kuchli edi.
2. Davlat tuzumi. Sparta aristokratik davlat xarakteriga ega 
edi. Butun hokimiyat periek va ilotlar ustidan to‘la hukmronli-
gini o‘rnatgan tor doiradagi spartaliklar qo‘lida edi. Davlat te-
pasida ashdod va yevrionit urug‘lariga mansub bo‘lgan ikki 
podsho turar edi. Ular asosan harbiy boshliqlar bo‘lib, tinchlik 
vaqtida ba’zi kohinlik vazifalarini, qisman sud majburiyatla-
rini amalga oshirganlar. Ikki podsho ham oqsoqollar kengashi 
(gerusiya) tarkibiga umrbod kirgan. Podsholar hokimiyati xalq 
yig‘inining keng vakolatlari bilan cheklab qo‘yilgan edi. Podsho-
lardan biri urush vaqtida qo‘shinga boshchilik qilgan, ammo 
ular rahbarlikda eforlarning fikrlarini hisobga olishga majbur 
bo‘lganlar. Podsholar yoshi 60 yoshdan yuqori bo‘lgan, yigirma 

---

359
sakkiz zodagon keksadan tuzilgan kengash (gerusiya) majlisiga 
boshchilik qilganlar.
Eforlar. Spartada oliy lavozimli besh nafar eforlar har yili xalq 
yig‘ini – appelada saylanganlar. Eforlar lavozimi oliy nazorat 
organi sifatida ko‘rinishidan mil.avv. VIII asr o‘rtalarida pay-
do bo‘ladi. Eforlar Gerusiya (oqsoqollar kengashi) va apellani 
(xalq yig‘ini) chaqirganlar, bu tashkilotlarning ishiga rahbar-
lik qilganlar, davlat xazinasini boshqarganlar; qo‘shin to‘plash-
ni e’lon qilganlar; harbiy boshliqlarni tayinlaganlar va ishdan 
bo‘shatdanlar. Sud ishlarini olib borganlar; davlat tashqi siyo-
satini boshqarganlar. Eforlar Sparta davlati va jamiyati hayo-
tini nazorat qilar edilar: ular ikki podsho faoliyatini, fuqarolar-
ning yurish-turishini, qaram aholi periek va ilotlarning hayoti 
ustidan nazorat olib borganlar, kriptiyani e’lon qilganlar. Shu 
tarzda eforlar qo‘lida katta hokimiyat to‘plangan. Lekin efor la-
vozimiga bir yil muddatga saylanish bilan cheklangan. Bu la-
vozimga qayta saylanish taqiqlangan. Eforlarning keng nazorat 
vakolatlari va ularning faoliyati Spartadagi mavjud siyosiy-ijti-
moiy tartib-qoidani barqaror qiladigan omil bo‘ldi. Eforlar tash-
kiloti boshqa yunon polislarida ham mavjud bo‘lgan (Gerakliya, 
Fera oroli, Kerenaika koloniyasi).