Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Ҳужум о`йин техникасининг таснифи
То`пни егаллаган ҳужумчи бутун вужуди билан рақиблар дарвозасига то`п киритишга интилади. Рақибларнинг қарама-қаршилигини фақат махсус усуллар ёрдамида йенгиш мумкин.
О`йин техникасининг бу қисмига то`пни илиш, ушлаш, то`пни йерга уриб олиб юриш ва егаллаб олиш, чалг`итиш (финт) ва то`сиқ (заслон) қо`йиш усуллари киради.


Ҳужум техникасининг таснифланиши.

Ҳужум техникаси

Ҳаракатланиш

То`пни егаллаш

Илиш

Узатиш

Уриш

Отиш

ЙУгуриш

То`хташ

Сакраш

Бир қо`ллаб

Икки қо`ллаб

Бир қо`ллаб

Икки қо`ллаб

Бир қо`ллаб

Бир қо`ллаб

Олдиндан

Ёндан

Олдиндан

Ёндан

Юқоридан

Ёндан

Пастдан

Бир ма-ротаба уриш

Қо`п маротаба уриш

Юқориданн

Ёндан

Пастдан

Оддий

CҲалиштириб

Бир оёқда

Иккала оёқда

Бир оёқда депсиниб

Иккала оёқда депсиниб

Силтаб

Бармоклар билан

Депсиниб

Депсиниб

Олдинга ташлаб

Депсиниб

Уриб

Силтаб

Уриб

Депсиниб

То`пни илиш. Бу то`пни егаллашга имкон берувчи усул. То`пни бир ва икки қо`ллаб илиш мумкин. То`пни икки қо`ллаб илишда қо`лларнинг панжалари бир-бирига якинлаштирилиб воронкасимон чуқурлик ҳосил қилинади, бармоқлар то`пга текканидан со`нг, учиб келган то`п тезлигини пасайтириш учун қо`ллар букилади. То`пни бир қо`лда илиш жуда мураккаб.
То`п билан муваффақиятли ҳаракат қилиш учун тўг`ри ушлаш лозим. Агар о`йинчи уни икки қо`ллаб ушласа то`п яхши назорат қилинади.
То`пни узатиш асосий техник усул ҳисобланади. То`п узатиш ко`п усуллар ёрдамида, айниқса, бошқаларга қараганда ко`проқ юқоридан ва қо`л панжалари ёрдамида бажарилади. Узатиш техникасининг бажарилиши то`п отиш усулида ҳам фарқ қилади. Қо`лларни тирсак қисмида букган ҳолда юқоридан то`пни узатиш - қо`л то`пида то`п узатишнинг асосий усулидир.
Кейинги вақтларда яширин ҳолда-орқадан, бош ортидан, оёқлар орасидан то`п узатиш ко`проқ аҳамиятга ега бо`лмоқда. То`п узатиш панжаларнинг фаол ишлаши натижасида бажарилади. Қо`л панжалари ёрдамида узатилган то`п аниқлик ва тезликдан ютади.
То`пни йерга уриб олиб юриш. Бу усул бир жойда турганда, ко`проқ юрганда, югурганда бажарилиб, қо`л то`пи о`йинчисининг ҳаракат қилишда қо`лланиладиган асосий усулларидан ҳисобланади. То`пни ердан ҳар-хил: юқорироқ ва пастроқ сапчитиб туриб юриш мумкин. Бу усулда қо`л то`пи о`йинчиси майдондан сапчиб кетаётган то`пни пастга тушириб ва кенг ёйилган бармоклари билан кутиб олади. У қо`лини букиб, то`пни бир оз юқорига кузатади, со`нг уни яна майдонга малум бурчак бо`йича кескин итаради. Бунда оёқлар букилган, гавда бир оз егилган, бош то`г`ри тутилган бо`лиши керак.
То`пни йерга уриб олиб юриш то`г`ри чизиқ, ёйсимон чизиқ ва доира бо`йлаб ҳар хил ё`налишларда бажарилиши мумкин. Ё`налишни, тезликни, сапчиш баландлигини о`згартириб ҳамда то`пга қарамасдан йерга уриб олиб юришлар ҳозирги замон қо`л то`пи о`йинида катта аҳамиятга ега бо`лмоқда.
То`пни отиш. Отиш натижаси бир қатор шароитларга бог`лиқ, шулар орасида муҳими рақибларга кутилмаган вазиятда отиш ё`налишини ва усулини о`згартиришдир. То`пни ко`злаган жойга ё`налтиришда, айниқса, тезлик муҳим рол о`йнайди – унинг кучи тезлигига бог`лиқ.
То`п отиш техникасини бажаришда унинг инерцияси ва вазнини ҳисобга олиш зарур, то`п отаётган қо`лнинг кенг амплитудадаги ҳаракати мушаклар қисқаришига ва гавдадаги барча мушакларининг қисқаришига қулай шароит яратади. Лекин о`йинда бир неча қадамдан со`нг, кенг амплитудада қо`лни силкитиб то`п отишни қо`ллаш анчагина мушкул. Шунинг учун о`йинчилар ва мураббийларнинг ижодий изланишдан мақсади тез отиш техникасини (ҳаракатни тезлаштириб, то`п илгандан со`нг дарров сакраб ва ҳоказо) яратишга қаратилган.
Дарвозага то`п отиш жойдан, юриб келиб, сакраб ва таянган ҳолатда бажарилади.
Енг ко`п тарқалган усул – ҳаракатда юқоридан қо`лни букиб то`п отишдир. Қо`лларни силкитиш натижасида то`пни отиш ҳолати узгаради. То`п бошнинг орқа томонидан, елка устидан ёки ён томондан бо`лиши мумкин. Бу вужудга келган ҳолат ва техникани бажариш ҳусусиятига қараб аниқланади.
Ҳаракатда қо`лни юқорида букиб то`п отиш уч хил вазиятда бажарилади: чалиштирма қадамлардан со`нг отиш, чалиштирма қадамларсиз отиш ва то`хтаб отиш.
То`п отаётган о`йинчи қадам қо`йишда гавданинг ог`ирлигини дарҳол олдинги оёққа о`тказади ва гавдани дарвоза томон буриб, қо`л тирсагини буккан ҳолда то`пни кескин олдинга юборади.
Қо`лни юқорида букиб, сакраб (юқорига) то`п отиш узоқ масофадан (10-12 м) дарвозага ҳужум қилишда қо`лланилади. Қо`лни силташ ва то`пни қо`лдан чиқариш ҳавода бажарилади. Депсиниш кейинчалик оёқда бажарилиши керак. То`п отаётган о`йинчи то`п ушлаган қо`лини орқа томонга юбориб, то`псиз қо`лини олдига чиқаради, гавданинг юқори қисмини отаётган томонга буриб, депсинишдан бо`ш оёг`ини еса букиши лозим.
То`пни дарвозага отиш о`йинчининг сакрагандан кейинги парвозининг енг юқори нуқтасида, ко`крак дарвоза томон бурилиб, оёқларнинг ораси кенг очилиб бажарилади.
О`йинда йиқилиб отиш зарурияти тез-тез вужудга келади. Бу то`п отаётган о`йинчига ҳимоячилардан қутулиш, ё бо`лмаса о`зи билан дарвоза орасидаги масофани яқинлаштириш имконини беради.
Дарвозага бундай ҳилма-хил усулда то`п отиш мувозанат сақлаш муносабатида анчагина мураккабдир, чунки о`йинчи то`пни мувозанатини юқотган ҳолда дарвозага отади. Бунинг устига, о`йинчи йиқилишининг ё`налиши ҳар хил олдинга ва ён тарафларга бо`лиши мумкин.
Юқорида қо`лни буккан ҳолда ён тарафга егилиб ва йиқилиб то`п отиш бекик вазиятда ҳужум қилишга имкон беради.
ЙОн томонга егилиб то`п отиш бир ёки икки оёққа таянган ҳолда бажарилади. Ҳимоячи қо`ллари билан томонидан қо`йган то`сиқдан қутулиш учун ҳужумчи то`п отишни бажаришда гавдасини то`псиз қо`ли томонга егиб, то`пни боши устидан ва ҳимоячилар қо`ллари ёнидан дарвозага ё`налтиради.
ЙОн тарафга йиқилиб то`п отиш. Бу усулни о`йинчи то`п отиш вақтида ҳимоячидан узоқроқ кетиш имкониятини яратиш учун қо`ллайди. Бунга ёлг`он то`п отишда қо`лланиладиган «финт»лар ёрдам беради.
Юқорида қо`лни букиб, сакраб, ён томонга егилган ҳолда йиқилиб то`п отиш усулидан асосан чизиқ бо`йлаб ва бурчакдан ҳужум қиладиган о`йинчилар фойдаланадилар.
Қо`лни ёзиб, ён томондан то`п отиш-бекик вазиятда ко`п қо`лланиладиган усуллардан биридир. Уни бел, сон, тизза баландлигида бажариш мумкин. Силташ юқоридан то`п отишдагидай бажарилади. Ҳимоячидан то`пни узоқроқ олиб кетиш учун, о`йинчининг олдинги таянч оёг`ини, ҳимоячи оёг`ининг сиртқи томонига қо`йиши мақсадга мувофиқдир.
Дарвозадан қайтган то`пни қайта уриш. Дарвоза устунларига урилиб ёки дарвозабондан қайтган то`пни бир ёки икки қо`ллаб дарвозага отиш мумкин. Бу ҳаракат сакраб, кейин еса йиқилган ҳолда бажарилади.
Кейинги вақтларда дарвозабоннинг то`п отаётган о`йинчига пешвоз чиқиши амалда ко`п қо`лланилмоқда. Бундай ҳолатда, депсиниб, юқоридан баланд траекторияда то`п отишлар (дарвозабон устидан ошириб) маълум бо`лишича, жуда сермаҳсул бо`лмоқда. То`п отишнинг бажарилиши одатдаги усулда бошланиб, охирида еса то`пнинг траекторияси о`згартирилади.
То`пни йерга уриб сапчитиб отиш-дарвозабонлар учун енг мураккаб то`п отишдир. Айниқса, отгандан со`нг сапчиб айланиб, о`з траекториясини о`згартирадиган то`пни олиш дарвозабонлар учун жуда катта қийинчилик туг`диради. Одатда, бу усул бурчакдан ҳужум қилиш пайтида қо`лланилади. То`пни отилиш жойига қараб о`нгга ёки чапга айлантириб отиш мумкин. То`пни айлантиришга билак ва кафтнинг тезкор ҳаракатлари ва бармоқларнинг фаоллиги туфайли еришилади.