Узбекистон олий ва урта махс

Badiiy adabiyotning obrazlaridan foydalanish. Badiiy obrazni uzida mujassamlashtirgan nutk uziga yarasha kurgazmalikka egadir. Masalan: she’r, xikoya, topishmok va xokazo. Ifodali ukilgan badiiy asar ijodiy kayfiyatning oshishiga, tafakkurning, xayolning faol ishlashiga yordam beradi. SHu maksad bilan badiiy suzdan fakatgina ifodali ukish mashgulotlarida emas, balki predmetlarni idrok kilgandan sung tasvirlash jarayonlarida xam
foydalaniladi. Barcha yosh guruxlarda mashgulotlarni maksadga yunaltirilgan xolda topishmok aytishdan boshlash mumkin. Masalan, “Boshi tarok, dumi urok”. Bu topishmok orkali xurozning boshka kushlardan chiroyli tojisi, dumini betakrorligi kabi kismi shakllari ajratiladi. Ba’zida kichik she’rlarni yoki asarlardan parcha ukish xam mumkin. Agar kerak bulsa, asarni ukish bilan birga ogzaki obrazga kushib natura yoki predmetning tasviri bolalarga kursatiladi. Rasm chizish, loydan buyum yasash mashgulotlarida badiiy asar ukish xar doim xam kul kelavermaydi, uni boshka urgatish usuli bilan almashtirgan ma’kul. CHunki bola ogzaki suzni eshitgandan kura naturani kurganida kuprok
jonlanadi. Tarbiyachi badiiy obrazni tanlayotganida juda xam extiyotkorlik bilan tanlash
lozim. Negaki, tugri tanlangan asar predmetni, kiyofalarini kurish idrokini uz ichiga oladi (rangini, shaklini, xolatini).
Masalan: “Bugirsok” ertagi
orkali bugirsokning obrazi,
“Oltin balik” ertagi orkali esa balik obrazi yanada yorkinrok tasvirlanadi.
Tarbiyachining kursatmalari va tushunchalari. Tarbiyachining kursatmalari barcha kurgazmali usullari uz ichiga oladi xamda uzi mustakil urgatish usuli sifatida xizmat kiladi. Kichik yoshdagi bogcha bolalari uchun ogzaki kursatmalar kamdan-kam beriladi. Bolalarning tasvirlash malakalari etarli bulmay, sezgi analizatorining ishtirokisiz tarbiyachining kursatmasini tushunmaydilar (kurish, eshitish, kul, ta’m bilish sezgilari). Agarda bolalar mustaxkam kunikmaga ega bulsalar, tarbiyachi kurgazmali kursatmasiz tushuntirishi mumkin. 5-6 yoshli bolalar uchun bir suzning uzi xotiradagi chizish usuli xakidagi tasavvurni eslashga yordam beradi.
Tarbiyachining kursatmalari butun gurux bolalariga va aloxida bolalarga karatilgan bulishi mumkin. Butun gurux uchun beriladigan kursatmalar mashgulotning boshida beriladi. Ular kiska, lunda, tushunarli bulishi kerak. Urta va katta guruxlarda tarbiyachi bolalar topshiriklarini kanday uzlashtirganliklarini bilish uchun biror boladan topshirikning ketma- ketligini va kaysi usullardan foydalanib bajarish kerakligini suraydi. Bunday kayta surash yaxshi tushunishlariga yordam beradi. Kichik guruxda tushuntirib, kursatgandan sung, tarbiyachi yana ishni nimadan boshlash kerakligini kayta esga soladi. Katta guruxda esa bolalarga: nimani chizishini yoki yasashini, asosiysi nimadan iborat, predmetlarni kanday joylashtirish kerakligi xakida uylashni taklif kiladi. Bolalar ishga kirishgandan sung, tarbiyachi xar bir bolaga kursatma berishga kirishmasdan, balki ishga kirisha olmayotgan bolalarga nima narsa tushunarli bulmaganini surashi lozim, bunday bolalarga kaytadan vazifa tushuntiriladi va kursatma beriladi. Xdmma bolalarga xam kursatma berish zarur emas.
Kursatma ikkilanuvchan, uyatchang, uziga ishonmaydigan bolalarga kerakdir. YUzaga keladigan kiyinchiliklarni tarbiyachi xar doim xam oldindan aytib berishi kerak emas. Ba’zi bir bolalar uzi mustakil bajarishiga tarbiyachining kuzi etsa, u xolda tarbiyachi kursatma berishdan bosh tortishi xam mumkin emas. Asosiysi, tasviriy faoliyatda bola kiyinchilikka duch kelib, uni echishga yul topa olishi kerak. Kursatma shakllari xamma bolalar uchun xar xil bulishi kerak. Ayrim bolalarga maktovli oxangda kursatma berilsa, uziga ishongan bolalarga esa kuprok talab kuyiladi. Tarbiyachining kursatmalari tugridan-tugri, buyruk shaklida bulishi kerak emas. U bolani uylashga, fikrlashga undashi kerak. Bola kilgan xatoni kursatish bilan birga, tasvirning ma’nosi uzgarayotganiga dikkatni karatish lozim. Masalan: “^izchaning kuylagi xuddi gijimga uxshaydi” (yaxshi buyalmagan), “Daraxtlar yikilib ketayotganga uxshaydi” (yaxshi
joylashtirilmagan), “Bu odam biram katta, ammo uyga kira olmayapti”. SHu bilan birga xatoni kanday kilib tugrilash kerakligini aytib bermaslik lozim. Bolaning uzi fikr yuritsin. Kursatma yokimli tovush bilan berilishi bolalarning kizikishini orttiradi. Individual kursatmalar boshka
bolalarning dikkatini jalb kilmasligi uchun pastrok tovush bilan beriladi. Mashgulot davomida kachon kursatma beriladi, kachonki, kupchilik bolalar xatoga yul kuysalar va tarbiyachi barcha bolalarning dikkatini uziga jalb
kiladi va kaytadan tushuntiradi. Bunday mashgulot davomida beriladigan kursatmalarni kamrok berish kerak, negaki u ijodiy faoliyatini buzadi.
Uyinli urgatish usullari. Tasviriy faoliyatda uyinlaridan foydalanish kurgazmali amaliy urgatish usuliga kiradi. Bola kancha kichik bulsa, uyin uning tarbiyasida shuncha katta urin tutadi. Uyin usullari kuyilgan masalaga nisbatan bolalarning ishini dikkatini yaxshi jalb kiladi va xayol bilan tafakkurning ishini engillashtiradi. Kichik yoshdagi bolalar uchun uyin mashklaridan rasm chizishda keng foydalaniladi. Maksad bolalarning oddiy chizikli shakllarni chizishga urgatish, xamda kul xarakatlarini rivojlantirishdir. Bolalar tarbiyachining ortidan kullari bilan xavoda, sung kogozda turli chiziklarni chizadilar. Tarbiyachi: “bolakay yulda chopib ketyapti”, “mashina yurib ketyapti” va xokazo, degan iboralar bilan tushuncha xosil kiladi. Obraz bilan xarakatning birlashuvi bola tomonidan chiziklarni va sodda shakllarni tasvirlash malakasiga ega bulishni ancha tezlatadi. Kichik guruxda predmetlarni tasvirlashda xam uyin usullaridan foydalaniladi. Masalan: mexmonga kugirchok keladi va bolalar unga nozu- ne’matlar yasaydilar, non, kulcha, shirinlik, va xokazo. Bunday ish mobaynida bolalar sharni yassilashga urinadilar.
Urta guruxda bolalar ayikni yumshok uyinchogiga karab chizishlari kerak.
SHunda kizikarli uyin utkazish uchun, ayikcha eshikni takillatadi, sung bolalar bilan salomlashib, bolalardan uning rasmini chizib berishlarini iltimos kiladi. Mashgulot yakunida u rasmlarni baxolashda katnashadi va yaxshi rasmlarni uzi tanlaydi. 6 yoshli bolalar bilan xam tasvirlash faoliyati davomida uyinlardan foydalaniladi. Lekin kichik guruxga karaganda bu uyinlar ancha kamayadi. Masalan: sayrda bolalar uzlarinig fotoapparatlari bilan atrofni rasmga oladilar: daraxtlar, kushlar, xayvonlar va xokazo. Bogchaga kelib, uzlari olgan “rasmlarni proyavka kiladilar va rasmlarni chikaradilar”, ya’ni kurganlarini kogozga tushiradilar. Tarbiyachi uyindan foydalanganida butun mashgulotni uyinga aylantirib yubormasligi kerak,chunki bu bolalarning dikkatini topshirikni bajarishdan tortib, kunikma, malakalarga ega bulish mavzusini buzadi.
Amaliy metodlar. Tasviriy san’atga urgatish mobaynida bolalar turli materiallardan foydalanish kunikmasiga ega buladilar. Rasm chizish, loydan
buyum yasash, applikatsiya turli metodlardan xamda urgatish usullaridan foydalanishni talab kiladi, shu jumladan bolalarda kunikma malakalarni xosil kiladigan amaliy metodlardan xam foydalanish talab kiladi.
Amaliy metodlardan asosiysi bulmish, texnik va ba’zan tasviriy malakalarni
urgatadigan mashklardir. Kichik guruxda bu mashklar bolalar uchun sezilarli emasdir yumalok shaklli predmetlarni yasashni urganib, bolalar koptokni, olmani, apelsinni va shu kabi predmetlarni yasaydilar. Yullarni, yomgirlarni chizib, ular gorizontal va vertikal chiziklarni chizishni mashk kiladilar. Katta guruxdagi bolalar oldida esa tugridan tugri ma’lum bir topshirik kuyiladi, chiroyli va tugri shtrix bilan chizishga urganish. SHtrixlab chizishni kursatib bergandan sung, bolalarga murakkab bulmagan predmet konturini (masalan: uy, kuzikorin, olma) chizib olib, uni ozoda kilib buyamaslik rasmni xunuk kilib kuyishini biladilar va sidkidildan mashk kiladilar. Mashkdardan tasviriy xarakterga ega bulgan topshiriklarni tushinish uchun foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi bir chizik bilan inson boshining yonmacha kiyofasini chizishni kursatib berganidan sung, bolalar bir necha marta odam boshining rasmini kayta - kayta chizadilar. Tarbiyachining vazifasi bolalarning tasviriy faoliyatini shunday tashkil kilish kerakki, u faol va ijodiy bulsin. X,ar bir mashgulot fakatgina didaktik vazifasini emas, ya’ni ma’lum bir predmetni tasvirlashni urgatish emas, balki boladan ishni mustakil bajarishni xam talab kiladi. SHu maksad bilan tarbiyachi turli xil usullardan foydalanishi mumkin: maslaxat, maktov, topshirikni bajarish usulini kursatmasi (tulik bulmagan), uyinchok kursatmasi, eslatma va shu kabilar. Bolani shunday xolatga kuyish kerakki, u uylagan uyini bajarishi uchun uzi yul topsin. SHunday kilib u yoki bu metod va usullarni tanlash kuyidagilarga boglikdir:
Mashgulot mazmuniga va mashgulot oldida turgan maksadga, shu bilan birga, tasviriy faoliyatning vazifalariga;
Bolalarning yoshi va rivojlanish darajasiga;
Bolalar foydalanadigan tasvirlash materiallariga boglikdir. Atrof olam xakidagi tasavvurlarni mustaxkamlash maksadidagi mashgulotlarda, asosan ogzaki metodlar kullaniladi: suxbatlar, bolalarning kurganlarini xotiradan kayta eslash uchun yordam beradigan savollar beriladi. Tasviriy
faoliyatning turli kurinishlarida urgatish usullari turlichadir, chunki bir obraz turli vositalar yordamida vujudga keltiriladi. Masalan: mazmunli mavzularda kompozitsiyaga urgatish vazifasini rasmda illyustratsiyalarga karab tushuntiriladi, uzokdashayotgan predmetlar yukorirokda, yaksndagilari esa pastrokda chiziladi. Bu masala loydan buyum yasaganda shakllarning ularning xolatiga karab joylashtiriladi; yonma-yon yoki ketma-ket va xokazo. Bu erda aloxida tushuncha yoki kursatma berish shart emas. X,ar bir usuldan uylab, mashgulot oldida turgan vazifalarga nisbatan, dasturda berilgan mashgulotning mazmuniga nisbatan va asosan ushbu gurux bolalarining kay darajada rivojlanganligini xisobga olgan xolda foydalanish kerak. Mashgulotda aloxida metod va usullar kurgazmali va ogzakilari - uzaro kushiladi, mujassamlashtiriladi va bir-biriga umumiy ta’lim jarayonida boglanadi. Kurgazmalilik bolalar tasviriy faoliyatining moddiy xissiy asosini yangilaydi, suz esa tugri tasavvurni, taxlilni, idrok kilinganlarni va tasvirlayotganlarini umumlashtirishni shakllanishiga yordam beradi.
Nazorat savollari

1. 
   Tasviriy faoliyatga urgatish tizimining umumiy asosini nima tashkil kiladi?
   
2. 
   Naturadan foydalanish deganda nima tushuniladi?
   
3. 
   Bolalar ishlarini taxlil kilish xakida ma’lumot bering.
   
4. 
   Ogzaki, suxbat urgatish usullar tuzilmasiga izox bering.
   

ADABIYOTLAR RUYXATI

1. 
   Takomillashtirilgan "Bolajon" tayanch dasturi. T.: 2016.
   
2. 
   Maktabgacha ta’limga kuyiladigan davlat talablari. T.: 2017
   
3. 
   "Bilimdon" dasturi. T.: 2014
   
4. 
   Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djuraeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashgulotlari. T., 2014.
   
5. 
   Djalalova D.X. Osnovnыe tendensii razvitiya sovremennoy yaponskoy shkolы. Avtoreferat dis.k.p.n. 2004.
   
6. 
   Titov V.A.Pedagogika zarubejnыx stran (sravnitelnaya pedagogika). A- Prior, 2010.
   
7. 
   Xasanova SH. Teoriya i metodika izobrazitelnoy deyatelnosti v detskom sadu. M.: Prosveщenie. 1997.
   
8. 
   Xasanova SH.T.Estetik tarbiya metodikasi..Ma’ruzalar matniNizomiy nomli TDPU., 2014.
   

3. 
   mavzu: Tasviriy faoliyat mashFulotlarini utkazish
   

texnologiyalari. (2 soat)
Reja

1. 
   Turli yosh guruxlarda tasviriy faoliyat mashfulotlarini utkazish.
   
2. 
   Tarbiyachining mashgulotga tayyorlgarligi.