Узбекистон олий ва урта махс

Rasmlardan foydalanish. Rasmlar asosan bolalarning atrof-muxit xakidagi tasavvurlarini aniklash uchun va tasviriy usullar, vositalarni tushuntirish uchun xizmat kiladi. Pedagog va psixologlarning tadkikotlari shuni kursatadiki, 2 yoshdagi bolalar rasmni predmet tasviri sifatida tushunib etadilar. Lekin rasmdagi kaxramonlarning urtasidagi boglikdikni, ya’ni xarakatlarni tushunish kechrok, 4-5 yoshlarda yuzaga keladi. Masalan: 2 yoshli bola rasmdagi xayvonlarni «turibdi» deydi, 4-5 yoshligisi esa «gapiryapti», «yuryapti», «kelyapti» va xokazo deydi. Bolalarning kuzatishlari kupincha kiska muddatli buladi (masalan: shaxar sharoitida xayvonlarni kuzatish).
SHuning uchun rasmlardan foydalanish kayta idrok kilishga va keyingi tasvir uchun xarakterli bulgan eng asosiysini aniklashga yordam beradi. Rasmlar ana shunday sharoitlarda kerak buladi: kerakli predmet kul ostida yuk paytida, yoki bulmasa tekislikda tasvirlashning ayrim usullari bilan tanishtirish uchun xizmat kiladi. Masalan: tarbiyachi bolalarga uzoklashgan predmetni tushuntirish uchun rasmni kursatadi. Xdyotda bolalar shu uzokdagi predmetlarni bir chizikda joylashgan deb idrok kilsalar, rasmda tarbiyachi perdmetlarni uzoklashganini kursatib, tushuntirib beradi, 6 yoshdan boshlab shu maksad bilan rasmdan foydalanish mumkin. Rasmni kura turib, bola erni bir chizik bilan emas, balki keng er
bulagi bilan chizishni, uzokdashayotgan predmetlar yukorirokda, yakindagilari pastrokda va kogoz chetiga joylashishini tushunib etadi. Rasm mashgulot davomida bolalar oldida koldirilsa, bolalar tushunib etmay nusxa kuchirishga urganib koladilar. Bu yoshda esa, bolalar nusxa kuchirish bilan emas, balki ijod bilan rasm chizishlari kerak. Ba’zida mashgulot davomida bolalarga ayrim kismlarni anikdab olish uchun rasmni kursatish kerak buladi. Keyin esa rasm olib kuyiladi, chunki bolalar nusxa kuchira boshlaydilar.
Tarbiyachi tomonidan ishlash usulini kursatib berish. Maktabgacha ta’lim muassasida ta’lim jarayonida bolalar urganishi kerak bulgan tasvirlash kunikma va malakalarni ulchamini aniklab beradi. Keng bulmagan doiradagi malakalarni ulchamini anikdab beradi. Keng bulmagan doiradagi malakaga ega bulgan bola turli xil predmetlarni tasvirlay oladi. Masalan, uyni chizish uchun tugri turtburchak shaklini chizishni bilish, ya’ni chiziklarni tugri burchak ostida birlashtirishni bilish kerak. Ana shu chizish usullari mashina, poezd va boshka tugri turtburchakli predmetlarni chizishda kullaniladi. Tarbiyachi tasvirlash vositalarini kursatib berishi kurgazmali amaliy usul bulib, bu usul bolalarni kerakli shaklni anik tajriba asosida ongli ravishda chizishga urgatadi. Kursatma 2 xil turda buladi: imo-ishora bilan kursatish; chizish usuli bilan kursatish.
X,ar ikkala turda xam kursatma ogzaki tushuntirish yuli bilan olib boriladi. Imo-ishora bilan predmetning kogozda joylashishi tushuntiriladi. Kulning yoki kalamchaning kogoz buylab xarakatni, xatto 3- 4 yoshli bolalar uchun etarli buladi. Imo-ishora orkali bola xotirasidagi kiyin bulmagan predmetning asosiy shaklini yoki uning aloxida kismlarini eslaydi. Bolalar biror predmet yoki xodisani tarbiyachining kaysi xarakat ishorasi orkali idrok kilgan bulsalar, xuddi shu xarakat-ishorani tarbiyachi
mashgulotda kaytarsa, bolalar kurganlari bilan chizmokchi bulganlari urtasida alokadorlikni ongli ravishda sezadilar. Masalan: uy kurilishini bolalar
kuzatayotganlarida tarbiyachi
kurilayotgan uyning korpus chiziklarini tepaga karab kurilayotganligini xarakatlari bilan kursatadi, xuddi shu xarakatlarni mashgulot boshida kaytarar ekan, bolalar xotirasidagi kurganlarini kayta esga tushiradi. Ishora bilan bola xotirasidagi predmet shaklini eslashga, xamda chizish mobaynida bolaning kul xarakatlarining
yunalishi aniklanadi. Bolaning yoshi kancha kichik bulsa, uni chizishga urgatishda shunchalik kul
xarakatlarini ishorasini kursatish muxim rol uynaydi. Kichik guruxdagi bolaning xarakatlari yaxshi rivojlanmagan bulsa va bola uz xarakatlarini boshkara olmasa, tarbiyachi bolaning kulini ushlab, birgalikda xarakat bilan chizadi.
Bunday ish usuli shu xarakatlarni bolaning uzi xis kilishi uchun kullaniladi. Agarda predmetning shakli murakkab bulmasa, ishora bilan butun predmetni chizish mumkin. Masalan: koptok, kitob yoki olma shaklining kismlarini, archa shoxining joylashishi, kush buynining kiyaligi. Tarbiyachining kursatma berishi mashgulotda kanday topshirik berilishiga boglik. Mashgulotda predmet shaklini tugri xarakatlari bilan chizib kursatadi. Bu asosan kichik guruxda utkaziladi. Masalan: bolalarga yumalok shakldagi predmetlarni chizishni urgatish uchun tarbiyachi koptok yoki olmani, uz xarakatlarini tushuntirgan xolda chizib kursatadi.
Agar predmetni tasvirlayotganda uning kismlarini anik ketma- ketlikda chizish kerak bulsa, tarbiyachi predmetni boshidan yakuniga kadar chizib kursatadi. Fakat bunda bolalarning dikkatini jalb kilish uchun tarbiyachi bolalarga “Endi nimani chizish kerak?” degan savolni beradi. Katta guruxdagi bolalar kupincha kisman kursatmalar berish urinli buladi. Bolalar xali chizishni bilmaydigan predmetning biror kismini yoki aloxida elementini chizishda kursatmalar beriladi. Masalan, 4-5 yoshli bolalar daraxtning tanasini uchburchak shaklida, keng asos bilan chizadilar. Bu kupincha tarbiyachining ogzaki tushuntirishidan kelib chikadigan kamchilikdir. “Daraxtning tanasini yukori kismida tor, kuyi kismida esa keng buladi”. Ogzaki aytib berish bilan birga kul xarakatlari bilan chizib kursatish lozim. Katta guruxda esa, “CHiroyli uy” mavzusida bolalar rasm chizayotganlarida, tarbiyachi doskada uyning oyna-eshiklari turli xil shaklda bulishini kursatib beradi. Bunday kursatma bolaning rasmini umumiy chizmada xech kanchalik chegaralamaydi. Malakalarni mustaxkamlash uchun kaytarilayotgan mashkdarda, sung ulardan mustakil ravishda foydalanishda kursatma fakatgina individual ravishda, ma’lum bir kunikmaga ega bulmagan bolalarga beriladi. Doimiy ravishda kursatma berish bolalarning passivlashishiga, xamda fikrlash jarayonlarini tormozlanishiga olib keladi. CHunki bolalar
tarbiyachining kursatmasini va yordamini kutib, urganib koladilar. Tarbiyachining kursatmasi yangi texnik usullarni tushuntirishdagina kerak.