Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Имплант куйилган болаларни эшитиш ва


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet135/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   143
Имплант куйилган болаларни эшитиш ва 
гапиришга ургатиш йуллари
Кохлеар имплант куйилган болаларнинг эшитиш коби­
лиятини ривожлантириш ва эшитиш оркали нуткни кабул 
килиш, тушуниш, нуткий мулокотни ургатиш ута мураккаб 
жараён булиб узига хос ёндошув, изчил ва индивидуал 
сурдопедагогик ёрдам ташкиллаштиришни талаб этади.
Юкорида таъкидлаганимиздек, Россия Федерациясида 
бундай иш икки боскичда амалга оширилмовда:
Биринчи боскичда имплант куйилган болалар билан 
индивидуал сурдопедагогик ёрдам ташкил этилган ва болалар 
дастлабки нуткий мулокотга(нуткни эшитиб кабул килиш, 
тушуниш, гапиришга) ургатилган.
Иккинчи боскичда уларнинг махсус интеграциялашган 
коррекция мактаб-интернатларида таълим олиши ташкиллаш- 
тирилган. Иккала боскич хам давлат томонидан махсус 
ташкиллаштирилган, бу борада чукур илмий тадкикот ишлари
291


олиб борилиб, тиббий, педагогик тавсиялар ишлаб чикилган. 
Бунда мактабгача ёшдаги болалар билан ишлаш методикасини 
ишлаб чикишга алохида ва чукур эътибор каратилган, чунки 
мактабгача ёшдаги болаларга имплант куйиш давлат сиёсати 
даражасида йулга куйилган. 
Мактабгача ёшдан 
бошлаб 
сурдопедагогик ёрдам олган болалар мактаб ёшигача етарли 
даражада нуткий мулокот куникмаларини эгаллаб интеграция­
лашган коррекцион мактаб-интернатга йуналтирилади.
Махсус интеграциялашган коррекция мактаб интернатда 
кохлеар импланти булган болалар таълим жараёнида ва дарсдан 
ташкари вактда сурдопедагогик коррекция ёрдамини олиши 
учун барча шароитлар мавжуд булиб, дарсдан кейин олиб 
бориладиган барча коррекция ишлари махсус дастур асосида 
режалаштирилади. 
Масалан 
уларнинг 
нуткий 
имконияти 
даражасида сухбатлар ташкил этиш, кечалар, уйин ва сахна 
куринишларини ташкил этиш ва хоказо. Бу жараён соглом 
тенгкурлари билан биргаликда олиб борилади.
Махсус интеграциялашган коррекция мактаб-интернат- 
ларда рухий ривожланиши сустлашган болалар билан имплант 
куйилган болалар биргаликда таълим оладилар. Имплантли 
болалар учун бу жуда катта имконият булиб, улар узларини 
эркин сезадилар, бундай нуткий мухитда нуткий мулокотни 
самарали эгаллайдилар, чунки бу турдаги махсус мактаб-ин- 
тернатда дарсларнинг олиб бориш жадаллиги рухий ривож­
ланиши 
сустлашган 
болаларга 
мослаштирилган 
(аслида 
имплант куйилган болалар хам узок муддат эшитмаганлиги ва 
нуткининг оркада колиши туфайли рухий ривожланиши 
сустлашган болалар сирасига киради). Бундан ташкари бу ерда 
таълимнинг мазмуни, укув режаси, иш режаси имплантли 
укувчиларга сурдопедагогик ёрдам курсатишни хисобга олган 
холда ташкиллаштирилган.
Махсус интеграциялашган коррекция мактаб-интернат- 
ларда коррекцион педагогик ишда шахсга йуналтирувчи 
ёндошувни амалга ошириш максадида мутахассис томонидан 
укувчиларнинг эмоционал, нуткий, когнитив хусусиятларини 
чукур урганиш йулга куйилган.
Нуткни шакллантириш ва ривожлантириш технологияси, 
шу болалар билан ишлайдиган, барча педагоглар билан
292


хдмкорликда ишлаб чикилган. Бунда ота-оналар иштироки хам 
кузда тутилиб, дам олиш, байрам ва таътил кунларида хдм 
ривожлантирувчи 
ишнинг 
ота-оналар 
томонидан 
давом 
эттирилиши кузда тутилган.
Укувчиларнинг суз бойлигини ривожлантириб бориш 
максадида дастлаб укувчиларнинг укув фаолияти учун зарур 
булган элементар мавзулар киритилган ву шу мавзулар асосида 
дастлабки сухбат, укув жараёни, фанларнинг укитилишида 
тушунчалар мажмуига эга булиш имконияти яратилиши кузда 
тутилган. Масалан «Менинг оилам», «Менинг синфим», «Йил 
фасллари», «Мактаб, укув фаолияти» ва хоказо.
Мактабда мунтазам равишда узаро хамкорлик йулга 
куйилиши кузда тутилган. Мактабдаги махсус дефектолог 
укитувчи (сурдопедагог) дарсда фанлар буйича берилган нутк 
материалнинг амалиётда тушунча сифатида эгалланиши ва 
укувчи лугатида мустахкамланиши максадида у билан дарсдан 
ташкари вактда якка тартибда машгулот олиб 
боради, 
тарбиячилар уни эркин нуткка киришига ёрдам беради, уйда 
ота-оналар уйин ва мехнати фаолияти жараёнида ишни давом 
эттириб бориши учун тавсиялар бериб бориши йулга куйилган.
Россиядаги бу тажрибанинг республикамизда кулланили- 
ши давлат сиёсати даражасида хал этиладиган масала булиб 
узини оклаган такдирдагина амалга оширилиши максадга 
мувофикдир.
Юкорида таъкидланганидек республикамизда имплант 
куйиш факат тажриба тарзида хамда хорижий давлатлар 
мутахассислари билан хамкорликда амалга оширилмокда.
Хозирги кунда имплант куйилган болалар сони кун сайин 
ортиб бормокда ва уларга сурдопедагогик ёрдам ташкил килиш 
масаласи ута долзарб булиб колмокда.
Бу борада биринчи навбатда имплантли болалар билан 
коррекция ишларини олиб бориш методикасини яратиш, бу 
борада махсус мутахассислар тайёрлаш масаласининг долзарб- 
лиги алохида майдонга чикади. Чунки махсус кар, заиф эши- 
тувчи болалар билан ишлаш тажрибаси булган мутахассислар, 
мулокотнинг вербал усуллари (имо-ишора, дактил нуткни)ни 
ёрдамчи восита сифатида куллашга одатланган ва улар бу 
усулнинг энг кулай усул эканлигидан келиб чикмокдалар.
293


Аслида бу усул эшитиш кобилияти чукур бузилган болалар 
таълимида замонавий эшитиш аппаратларидан фойдаланиш 
имконияти булмаган холларда кулланиб келинган.
Бизнинг холатимизда эса 90-95 фоизи эшитиши тикланган 
болалар билан ишлаш, уларни нуткни эшитиш, тушуниш ва уни 
эгаллаш вазифаси турибди. Яъни имплантли болалар, махсус 
кар, заиф эшитувчи болалардан тубдан фарк килади, улар энди 
эшитади, уларга эшитишни ургатиш, гапиришни ургатиш учун 
ёрдамчи воситалардан фойдаланиб, 
срдамчи воситаларни 
эхтиёжга айлантириб куйишдан кочиш керак. Акс холда 
эшитиб, эркин гапириши мумкин булган бола нуткининг 
ривожланишини чегаралаб куйиш мумкин.
Узбекистонда 2011-2012 йиллар давомида имплант куйил­
ган болаларнинг ривожланиш ва нуткни эгаллаш динамикасини 
урганиш натижалари юкорида таъкидлаб утганларимизни 
тасдикл амокда.
Кохлер имплантли болалар ва улар билан олиб борилаёт- 
ган коррекция реабилитация ишлари буйича республикамиз- 
даги 2012 йил хдлатини куйидагича тасвирлаш мумкин:
Болаларни имплант куйиш буйича жаррохликка тайёрлаш 
ва жаррохликни амалга ошириш махсус (хусусий) клиника то­
монидан амалга оширилмокда. Жаррохликдан сунг шу клиника 
сурдологлари томонидан ота-оналарга тсгишли тавсия ва мас- 
лахатлар берилиб, белгиланган муддатда эшитиш дозировкаси 
узгартирилиб борилади. Жарохликдан олдин ва жарохликдан 
кейинги 
эшитиш 
имконияти 
кайд 
этилиб, 
белгиланган 
муддатларда эшитиш кобилиятининг холати ва нуткий эши- 
тувининг ривожланишини назорат килиб борадилар.
Имплант куйилган укувчилар билан якка тартибда сурдо­
педагог ва ота-оналари хамкорликда махсус тузилган дастур 
оркали коррекция ёрдами олиб борилди.
Имплант куйилган болалар ичидан биринчи калдиргочлар 
Абдулборий, Мадина, Мирсаид ва Мубиналар булди. Улардан 
Абдулборий билан Мадина аввал махсус кар болалар махсус 
богчаси ва махсус мактабнинг биринчи синфида укитилган. 
Жаррохликдан кейин бу болаларнинг эшитиш кобилиятини 
ривожлантириш ва нуткини ривожлантириш буйича ишни заиф 
эшитувчи болалар мактаби сурдопедагог укитувчиси олиб бор-
294


ган. Бир йиллик коррекция ёрдамидан сунг Мадина ва Абдул- 
борий умумтаълим мактабига укишга кабул килинган. Умум­
таълим мактабида укиш билан бир каторда сурдопедагог 
ёрдамини олиши давом эттирилган.
Умумтаълим мактабида 2 йил у киган ва имплант 
куйилгандан 3 йил кейин укувчиларнинг эшитиш ва нуткий 
холати куйидагича:
Мадина 
- талаффуз куникмалари, нуткининг равонлиги 
кар болалар мактаби ёки заиф эшитувчи болалар мактабининг 
иккинчи булими дастури доирасида. Мустакил ва эркин нуткий 
мулокотга эга эмас. Уз нуткини эшитиб назорат килиш 
куникмаси шаклланмаган. Натижада сузларни ноаник талаффуз 
килади, товушларни тушириб колдиради, сузлар талаффузини 
факат дактил оркали назорат килади. Узига каратилган нуткни 
сузловчининг юзидан куриб ва эшитиб тушунади. Мактабда 
коррекцион 
ёрдам 
ташкил 
этилмаган, 
сурдопедагогнинг 
индивидуал ёрдамидан фойдаланиш давом эттирилмокда.

Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling