Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Download 1.06 Mb.
bet9/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Харакат потенциали


Нерв ёки мускул толасининг бир кисмига етарлича кучли таъсирловчи (масалан, электр токнинг зарби) билан таъсир этилса, шу тукимада кузгалиш юзага келади. Унинг энг мухим куринишларидан бири мембрана потенциалининг узгариши, яъни харакат потенциалининг вужудга келиши.


Харакат потенциалини нерв ёки мускул толасининг ичига киритилган микроэлектродлар ёрдамида кайд килиш мумкин. Бу толаларга якка стимул таъсир этганида мембранадаги потенциаллар фарки тез пасайиб, тескари белгили булиб колади: мембрананинг ички томони ташки томонига нисбатан мусбат зарядли булиб колади. Потенциалнинг шу узгариши +30 мВ га етгач, тикланиш жараёни бошланади. Натижада мембрана потенциали бошлангич микдорига кайтади.
Харакат потенциалининг эгри чизигида кутарилувчи ва тушувчи фазалар тафовут килинади. ХП нинг давомийлиги нерв тукимасида 1 миллисекундни, скелет мускулларида 10 миллисекундни, юрак мускулида 200 миллисекундни ташкил этади.


Харакат потенциали вужудга келишининг ион механизмлари


Нерв ва мускул толаларида ХП нинг вужудга келиш сабаби шуки, мембрананинг ион утказувчанлиги узгаради. Юкорида айтилганидек, тинчлик холатида мембрана натрий ионларига нисбатан калий ионларини ортикрок утказади. Шу туфайли протоплазмадан ташки эритмага утадиган мусбат зарядли калий ионларининг окими ташки эритмадан хужайра ичига утадиган натрий катионларининг окимидан ортик. Шу сабабли тинчлик холатида мембрананинг ташки томони ички томонига нисбатан мусбат зарядли булади.


Хужайра таъсирланганда мембрана натрий ионларини бирданига куп утказадиган булади, уларни калий ионларига нисбатан тахминан 10 баравар ортикрок утказиб юборади. Шунинг учун протоплазмага утадиган мусбат зарядли натрий ионларининг окими ташкарига чикадиган калий окимига нисбатан анча ортиб кетади. Бунинг натижасида мембрана кайта зарядланади: ташки юзаси ички юзасига нисбатан манфий зарядли булиб колади – деполяризация юз беради.
Шундан кейин хужайрада тикланиш жараёнлари руй беради. Натижада мембрана натрий ионларига яна камрок, калий ионларига эса купрок утказувчан булиб колади. Протоплазмага натрий окими камайиб, ташкарига калий окими кучаяди, мембрана кайта кутбланади – реполяризация руй беради. ХП нинг келиб чикишини тушунтирувчи мембрана-ион назариясини 1952-йилда Ходжкин, Хаксли ва Катц таклиф этишган.



Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling