Va oliy nerv faoliyati

Farmakologik preparatlar ta`siriga doir shartli reflekslar. Morfin 
ta`siriga shartli refleks hosil qilish mumkinligi I. P. Pavlov laboratoriyasida 
ko`rsatib berilgan edi. It organizmiga morfin yuborilgach bir necha minutdan keyin 
organizm funktsiyalari murakkab ravishda o`zgaradi; so‗lak ajralishi, qusish, 
defekatsiya, nafasning o`zgarishi, gandiraklash, uyqu bosishi va, nihoyat, uyqu 
ro‗y beradi. Bir vaqtda va bir-xil sharoitda ko`p marta (8-17 kun mobaynida) 
morfin yuborilsa, yuqorida tasvirlangan fiziologik xodisalar (so‗lak ajralishi, 
qusish, nafasning o`zgarishi, gandiraklash) da ifodalanadigan shartli refleks tajriba 
sharoitining ta`sirida, morfin yuborishga tayyorgarlik kurish yoki teri ostiga 
fiziologik eritma yuborishning o`zidayoq kelib chiqadi. Morfindan zaharlanishga 
harakterli simptomlar shartli refleksda organizmga morfinning bevosita ta`sir 
etishidagiga nisbatan sustroq kurinadi. 
Boshqa ko`p moddalar miya po‗stlog‗ining markazlariga bevosita yoki refleks 
yo`li bilan ta`sir etsa, ularga doir shartli reflekslarni vujudga keltirish mumkin, 
Masalan, A. O. Dolin indifferent ta`sirotni teri ostiga bo‗lbokapnin yuborish bilan 
birga qulladi. Bu ta`sirlovchi 10-12 marta takrorlangach bo‗lbokapnindan 
zaharlanish manzarasini shartli refleks yo`li bilan gavdalantira oladigan bo`lib 
qoldi. Hayvonda katalepsiya holati ro‗y beradi, bo‗lbokapninning o`zi ta`sir 
etgandagi kabi, katalepsiya holatida oyoqlar guyo mumga uxshab qoladi, istagan 
vaziyatda shunday qotib qoladiki, itni to‗r li-tuman vaziyatga kiritsa bo`ladi. 
Bu tajribalarning hammasi shuni isbot etadiki, shartli refleks hosil bo‗lishi 
natijasida 
faoliyatini 
o`zgartirmaydigan 
qo‗zg‗almaydigan 
yoki 
tormozlanmaydigan bironta ham organ yo‗q, organizmning har-bir funktsiyasini 
shartli reflektor ta`sirotlar bilan yuzaga chiqarish yoki tormozlash mumkin. 
Hozirgi tadqiqiqotlar bosh miya katta yarim sharlarining po‗stlog‗ida funksiyalarni 
boshqarish imkoniyatlari katta ekanligini ko`rsatib berdi.