Va oliy nerv faoliyati

Chegaradan tashqari tormozlanish. Shartli ta`sirlovchining kuchini haddan 
tashqari oshirish yo`li bilan ham shartli refleksni tormozlash mumkin. 
Tormozlanishning bu turini I. P. Pavlov chegaradan tashqari tormozlanish deb 
atagan. Chegaradan tashqari tormozlanish aslida tashqi tormozlanishning bir 
kurinishi. Faoliyatning qanday bo`lmasin yangi turini yuzaga chiqaruvchi 
stimullar ta`sirida tashqi tormozlanish paydo bo`ladi, chegaradan tashqari 
tormozlanishda esa stimulning haddan tashqari kuchi faoliyatning yangi turini 
vujudga keltiradigan agent rolini o`ynaydi. Tashqi tormozlanish ham, chegaradan 
tashqari tormozlanish ham nerv sistemasining tuqima xossalariga bog‗liq, shu 
sababli I. P. Pavlov
ularni shartsiz tormozlanish guruhiga qo‗shgan. 
Ichki (shartli) tormozlanish. I.P. Pavlov vaqtincha nerv aloqalarini 
o‗rganishga asoslanib, markkaziy nerv sistemasining barcha bo‗limlariga xos 
shartsiz tormozlanish bilan bir qatorda miya po‗stlog‗iga xos bo`lgan 
tormozlanishni kashf etdi, u ichki, yoki shartli tormozlanish deb ataldi. 

---

309 
Shartsiz (tashqi va chegaradan tashqari) tormozlanish ta`sirlovchi birinchi 
marta qullanilgandayoq kelib chiqsa, shartli tormozlanishni vujudga keltirish, 
hosil qilish kerak qanday bo`lmasin signalni shartsiz ta`sirlovchi bilan 
mustahkamlamay turib qo‗llanish - ichki tormozlanishni vujudga keltirishning 
asosiy usulidir. Ayni vaqtda ichki tormozlanish darrov yuzagа chiqmaydi.
Mustahkamlanmaydigan signalni odatda ko`p marta qo‗llanishgа to‗g‗ri keladi. 
Ichki tormozlanishning juda omonatligi, shikastlanishga moyilligi uning 
xususiyatidir.Har xil kasalliklar, o‗ta charchash, o‗ta zuriqish birinchi galda ichki 
tormozlanishni o`zgartiradi, ayni vaqtda ichki tormozlanish qoida o`laroq ancha 
susayadi.Katta yarim sharlar po‗stlog‗ida ichki tormozlanishni vujudga keltirmoq 
uchun shartli refleksni sundirish, shartli ta`sirlovchi- larni differentsiallash, 
shartli tormozni vujudga keltirish, kechikuvchi shartli refleksni hosil qilish kabi bir 
necha usul bor.