Va oliy nerv faoliyati
Download 5.86 Mb. Pdf ko'rish
|
YOSH FIZIOLOGIYASI, GEGIYENASI
|
Katta
yarim sharlar po‘stlog‘ining hujayra strukturasi (sitoarxitektonika). Katta yarim sharlar po‗stlog‗ining struktura elementlari nerv xujayralari va ulardan chiqqan o‗siqlar - aksonlar va dendritlar hamda neyrogliya hujayralaridan iborat. Katta yarim sharlarning butun yuzasi po‗stloq bilan qoplangan; po‗stloqning qalinligi 1,5 mm dan 3 mm gacha boradi. Voyaga yetgan odamda ikkala yarim shar po‗stlog‗ining umumiy yuzasi 1450 dan 1700 sm gacha. Katta yarim sharlar po‗stlog‗ida 12 milliarddan 18 milliardgacha neyron bor. Bosh miya katta yarim sharlari ikki qavatdan iborat .1.Kulrang moddadan tashkil topgan tashqi po‗stloq qismi. 2. Oq moddadan tashkil topgan ichki qavat. Katta yarim sharlar po‗stlog‗ining tuzilish xususiyati shuki, undagi nerv xujayralari mikroskopda tekshirilganda 6 qavat bo‗lib yotadi (59-rasm). Bu qavatlar quyidagi xususiyatlari bilan farq qiladi. Birinchi qavat, ya‘ni miya po‗stlog‗ining ustki qavati nerv hujayralarining kalta o‗simtalaridan tashkil topadi. Ikkinchi qavatda donasimon nerv hujayralari joylashgan. Uchunchi qavatda piramidasimon hujayralar bo‗ladi. To‗rtinchi qavatda yulduzsimon hujayralar joylashgan. Beshinci qavatda yirik piramidasimon hujayralar o‗rin olgan bo‗lsa,so‗ngi Oltinchi qavatda duksimon hujayralar joylashgandir. Katta yarim sharlar po‗stlog‗ining neyronlarini funktsional jihatdan uchta asosiy gruppaga ajratsa bo‗ladi. Spetsefik afferent yo‗llarning uchinchi neyronlaridan chiqadigan aksonlar qaysi hujayralarda tugasa, o‗sha hujayralar birinchi gruppaga kiradi. Bu hujayralar ko‗ruv dumboqlarining yadrolaridan katta yarim sharlar po‗stlog‗iga keluvchi afferent impulslarni qabul qilgani uchun sensor hujayralar deb ataladi. Asosan yulduzsimon neyronlar shunday funktsiyani o`taydi, bunday neyronlar po‗stloq sensor sohalarining III v IV qavatlarida ayniqsa ko‗p. 246 59-rasm. Katta yarim sharlar po‘stlog‘ida neyronlar va nerv tolalarining joylashuvi Chapdagi raqamlar po‘stloq qavatlarning tartib raqamlarini ko‘rsatadi. Miyaning pastroqdagi bo‗limlariga po‗stloq ostidagi yadrolarga, miya stvoliga va orqa miyaga impuls yuboruvchi xujayralar ikkinchi guruhga kiradi. Bu katta piramidal neyronlar bo‗lib, ularni birinchi marta V. A. Ben 1874- yilda tasvir etgan . Ular yarim sharlar po‗stlog‗idagi motor zonaning asosan V qavatida to‗plangan. Bu neyronlarni motor yoki effektor hujayralar deb hisoblashadi. Katta yarim sharlar po‗stlog‗ining effektor funktsiyasini yuzaga chiqarishda ba`zi duksimon hujayralar ham qatnashadi. Yarim sharlar po‗stlog‗ining bir yoki turli zonalaridagi har hil neyronlarni o‗zaro bog‗laydigan hujayralar uchinchi gruppaga kiradi. Ular kontakt yoki oraliq neyronlar, deb ataladi. Mayda va o‗rtacha piramidal neyronlar bilan duksimon hujayralar shu jumladandir. Katta yarim sharlar po‗stlog‗i olti qavat hujayralardan tuzilishi bilan birga nerv tolalarining strukturasi ham murakkab. Yarim sharlar po‗stlog‗ida uning turli qismlarini birlashtiruvchi gorizontal tolalar va kulrang moddani oq moddaga bog‗lovchi radial tolalar bor. Nerv tolalari ham 6 qavat bo‗lib yotadi. Ularning strukturasi va o‗zaro munosabatlari hujayra qavatlarining strukturasidan ham murakkabroq va o‗zgaruvchandir. Yarim sharlar po‗stlog‗i hujayra strukturasining yuqorida keltirilgan tasviri bir qadar sxematik tasvirdir, chunki po‗stloqning turli sohalarida qavatlarning rivojlanish darajasi anchagina tafovut qiladi. Katta yarim sharlar po‗stlog‗i hujayralar tarkibi va tuzilish xususiyatlariga qarab, po‗stloq, maydonchalari degan bir qancha uchastkalarga bo‗linadi. Odamda 52 hujayra maydonchasini tasvir etgan Brodmanning sitoarxitektonik kartasi xalqaro miqyosda keng e`tirof etiladi (59-rasm). Hujayra maydonchalarining batafsilroq klassifikatsiyasini Rossiya Meditsina fanlari akademiyasining Miya instituti taklif etgan . Download 5.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|