Va oliy nerv faoliyati

Odam 
harakatlarini 
o‘rganish metodikasi. Odam yurganda. 
yugurganda, sakraganda, shuningdek ishlab turib har xil harakat ishni bajarganda 
gavdaning ayrim qismlari bir-biriga nisbatan shunday tez suriladiki, ularni
momental fotografiya yoki kinematografiyani tatbiq etmasdan turib batafsil 
kuzatib bo‗lmaydi. Harakatlar kinoga olinganda ketma-ket keluvchi kadrlardan
har biri gavdaning faqat ayrim pozasini qayd qiladi, bu xol butun harakat 
aktining 
qanday 
o‗tishini analiz qilishni qiyinlashtiradi. Shu sababli 
kinematografiya bilan bir qatorda harakatlarni qayd qilishning siklografiya usuli 
ham ishlab chiqildi. Siklografiyadа harakat (yoki qo‗l-oyog‗idan birini 
qimirlatayotgan) kishining, ketma-ket keluvchi pozalari bitta fotografik plastinkada 
qayd qilinadi. Tekshiriluvchi kishiga shu maqsadga ko‗ra matodan tikilgan 
kostyum kiygiziladi. Gavdasining bo‗g‗imlarga tegishli joylariga va boshqa ba`zi 
nuqtalariga kichkina elektr lampochkalar mahkamlab qo‗yiladi. Tekshirilayotgan 

---

262 
kishining qimirlashi yoki surilishi fotoplastinkada iz qoldiradi. Ayni vaqtda yonib 
turgan har bir lampochkaga plastinkada chiziq shaklidagi tegishli yorug‗lik 
traektoriyasi mos keladi. 
Gavdaning ayrim qismlaridagi harakatlar tezligini aniqlash uchun 
fotokamera oldiga bir yoki bir nechа teshikli aylanma disk o‗rnatiladi. Disk 
fotokamera ob`ektivi oldida bir maromdagi tezlik bilan aylanib, lampochkalarning 
yorug‗lik traektoriyalarini bir-biridan birday vaqt intervali bilan ajralgan ayrim 
nuqtalarga bo‗lib tashlaydi. 
Siklogrammani N. A. Bernshteyn metodida ishlab chiqib, odam gavdasi 
va ayrim qismlarining fazo hamda vaqtdagi harakatlarini mukammal analiz qilish 
mumkin. Bu esa gavda va ayrim qismlarining haqiqiy va nisbiy siljishlarini 
aniqlash bilan bir qatorda bu siljishlarning uzunasiga, shuningdek tikka tushuvchi 
chiziqlar bo‗yicha tezligini va tezlanishini aniqlashga ham imkon beradi. 
Siklografiya metodining kamchiligi shuki, olinadigan ma`lumotlarni ishlab 
chiqish ko‗p vaqt va mehnatni talab qiladi. Shu sababli harakatning butun bir 
manzarasini beradigan Siklografiya metodi bilan bir qatorda yurish va boshqa 
harakat aktlarni o‗rganish uchun harakatning ayrim elementlarini (masalan, tizza, 
tirsak va boshqa bo‗g‗imlardagi burchak siljishlarini; mehnat harakatlarida ish 
asbobiga sarf qilinadigan kuchni; qadamning uzunligini hamda fazalarining 
davomiyligini va shu kabilarni) qayd qiladigan turli metodikalar ham qo‗llaniladi. 
Harakat aktini yuzaga chiqarishda turli muskullarning ishtirok etishini 
o‗rganmoq uchun ularning elektr aktivligi tekshiriladi, ya`ni elektromiografiya 
metodi qo‗llaniladi. Ajratib oluvchi elektrodlar shu maqsadda odam terisining 
tegishli muskul ustidagi qismiga qo‗yiladi. Ko‗p kanalli elektromiograflardan 
foydalanib, bir necha muskulning elektr aktivligi bir vaqtda qayd qilinadi.