Va oliy nerv faoliyati

Yugirish. Odam yugurganda orqadagi oyoq kuchli ravishda yozilib, ikkinchi 
oyoq yerga tegib ulgurmasdan ertaroq yerdan uziladi, shunga ko‗ra odam yurganda 
gavdasi bir necha vaqt yerga tayanmay muallaq turadi. Shuning natijasida butun 
tikkasiga (yuqoriga va pastga) ancha siljiydi. 
Harakatlarga turli sharoitning ta`siri. Har bir harakat vaqtida shu 
aktni tashkil etuvchi harakatlar zanjiri emas, balki harakat aktining oxirgi effekti 
organizm uchun muhimdir. Bir natijaga turli usullar bilan erishish mumkinligini 
Siklografiya metodikasi ko‗rsatib beradi. Tajribasiz ishchi mehnat harakatlarini 
bajarganda harakat apparatining ayrim zvenolari tejamli va aniq harakat qiladigan 
tajribali ishchidagiga nisbatan qancha nisbatda bo‗ladi. Bu 65-rasmdan yaxshi 
ko‗rinib turibdi. Bu rasmda arralash kabi siklik mehnat harakatida odam qo‗l 
muskullarining harakatlari va yurish aktivligining yozuvi keltirilgan. Arralashda 
bilak ritmik ravishda bukiladi va yoziladi.
Tekshiriladigan 
kishi 
o‗rganguncha 
uning 
harakatlari 
yetarlicha 
uyg‗unlashmagan bo‗lib, siltoqqa o‗xshaydi. Yelka ikki boshli va uch boshli 
muskullarining elektromiogrammalari shuni o‗rgatadiki, bilak ritmik ravishda 
bukilib va yozilib turishiga qaramay, bukuvchi va yozuvchi muskullar uzluksiz 
qo‗zg‗algan holatda bo‗ladi. 
 

---

264 
 
65-rasm. Yurganda (ikki qadam 
quyganda) oyoqning ketma-ket
vaziyatlari (V. S. Gurfinkeldaya). 
Oyoqlarni 
harakatlantirishda 
turli 
muskullarning 
ishtirok 
etishi 
ko‘rsatilgan. 
1 va 2 - birinchi qadamning ikki 
tayanchli davri; 6 va 7 - ikkinchi
qadamning ikki tayanchli davri; 3, 4, 5 
va 8, 9, 10- bir tayanchli davrlari. 
Muskullardagi shtrixlarning qalinligi 
ularning qisqarish kuchiga mos
keladi. 
Tekshiriluvchi kishi o‗rgatilgach uning harakatlari ko‗proq uyg‗unlashadi, 
kuchni bir tekis sarflaydi, ayrim sikllar ko‗proq standart bo‗lib qoladi. 
Elektromiogrammada tinchlik davrlari paydo bo‗ladi, bukuvchi va yozuvchi 
muskullarning qo‗zg‗alish davrlari esa ravshan chegaralanib turadi. 
66-rasm. Ishchi arralayotganda
uning harakatlari va elektromio 
grammasining qayd qilingani (R. S.
Persondan). A - ishchi o‘rgatilguncha, B - 
ikki hafta o‘rgatilgandan keyin. yelka 
uch 
boshli 
muskulining 
elektromiogrammasi; 2 - yelka ikki 
boshli muskulining elektromiogrammasi; 
3, 4, 5 - muskullarning pastga, yonga 
va oldinga zo‘r berishlari yozuvi; 6 
- vaqt belgisi(1 soniya)  
Harakat aktlaridagi ayrim zvenolarning o‗zgaruvchanlik dalillarini 
odamning kundalik hayotida ko‗p uchratish mumkin. Notekis yo‗lda yurish yorqin 
misoldir: harakat harakteri yo‗lning barcha baland, past va g‗adir-budir joylariga 
moslashadi, chunki yurish aktida qatnashuvchi muskullardan har birining ishga 
tushish vaqtini, shuningdek qisqarish darajasi va uzunligini markaziy nerv 
sistemasi tegishlicha o‗zgartib turadi. Odam charchaganda markaziy nerv sistemasi 
harakat aktini boshqarolmaydi, natijada harakat akti avvalgidan ko‗ra ko‗proq 
muskullarning ishtirokida bajarila boshlaydi. 

---

265