Вазирлиги

16-жадвал 
Аҳоли миграциясининг қитъалараро натижалари (минг киши) * 
Қитъалар 
1946-1957 йиллар 
1960-1962 йиллар 
Европа 
-5900 
+400-500 
Шимолий Америка
+3200 
+750-800 
Лотин Америкаси 
+1200 
-250-350 
Африка
+300 
-900-1000 
Осиё
+200 
-50-150 
Австралия ва Океания 
+1000 
+250 

Манба: А.Е.Слука маълумотлари 
Уруш якунидан кейинги 10-15 йил ичида дунё мамлакатларидаги сиёсий-
иқтисодий вазият бирмунча барқарорлашди. Эндиликда, дунё аҳолиси ерлари 
ҳосилдор, хом-ашё ресурсларига бой минтақаларга эмас, балки саноат 
ривожланган, ижтимоий-иқтисодий турмуш даражаси бирмунча юқори, фан-
техника ривожида истиқболли ҳудудларга интилиша бошлашди. Жумладан, 1960-
1962 йиллар давомида аҳоли миграцион Европа учун ижобий тус олди ва мусбат 
кўрсаткични ҳосил этди. Аксинча, Африка, Лотин Америкаси, Осиё 

---

82 
давлатларидаги миграция сальдоси манфий кўрсаткичларга эга бўлди. АҚШ ва 
Австралия давлатларига миграция оқими барқарор ривожлана борди.
17-жадвал 
1960-1962 йилларда ташқи миграция сальдоси (минг киши)
Иммиграция давлатлари 
Эмиграция давлатлари 
Франция
+1180 
Жазоир 
-900 
Германия
+1080 
Италия 
-515 
АҚШ 
+820 
Испания
-500 
Буюк Британия 
+300 
Греция 
-190 
Австралия 
+200 
Мексика 
-130 
Швейцария 
+180 
Португалия
-100 

Манба: А.Е.Слука маълумотлари 
1960- йилларда Бутун Ғарбий Европада дунёнинг бошқа минтақаларидан 
келиб ишлаётганлар 5 млн. кишини ташкил этган. Шундан Францияда 2 млн. дан 
ортиқ, Германияда ва Буюк Британияда 1 млн. дан 2 млн. гача, Швейцарияда 700 
млн. атрофида мамлакатлар ҳудудидан ташқаридан ёлланиб ишлаганларни 
ташкил қилган. 
Бу даврда асосий иммиграция давлатлари сифатида Франция, Германия, 
АҚШ, Буюк Британия, Австралия ва Швейцария қайд этилса, эмиграция 
давлатлари сифатида эса Жазоир, Италия, Испания, Греция, Мексика, Португалия 
давлатлари қайд этилган. Саноатнинг оғир тармоқларида ишлаш учун асосан 
эркаклар талаб этилган. Масалан, 1964 йилда Бельгия кўмир саноатида банд 
аҳолининг 40%ини хорижий муҳожирлар ташкил этган. 
Миграция жараёни иқтисодий ва ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларига 
бевосита таъсир кўрсатувчи ва ўз навбатида аҳоли жойлашувидаги муҳим 
муаммолар билан боғлиқ аҳолининг ҳудудий ҳаракатидир. Бугунги кунда аҳоли 
миграцияси демография, иқтисодиёт, сиёсатшунослик, социология, статистика, 
этнография каби қатор фанларнинг тадқиқот объектига айланди. З.Х.Райимжонов 
таъкидлаганидек: «Инсоният тарихи бу миграция тарихи билан чамбарчас 
боғлиқ». Меҳнат ресурсларининг халқаро миграцияси бир неча юз йиллар илгари 
бошланиб, бу даврлар оралиғида жиддий ўзгаришларга сабаб бўлди. Албатта, бу 
Буюк географик кашфиётлар ва унинг оқибати бўлмиш халқаро меҳнат 
тақсимотидаги ўзгаришлар миграция жараёнининг шу даражада ривожланишига 
сабаб бўлди. Масалан, Америка қитъасининг кашф этилиши ёки Африка 
материгидаги маъданларнинг ўрганилиши Европа, Африка, Америка қитъалари 
бўйлаб миграция жараёнларининг фаоллашувини келтириб чиқарди. Биринчи ва 
иккинчи жаҳон миграцияси асосан сиёсий жараёнлар билан боғлиқ бўлди. Бу 
даврда аҳоли миграциясига таъсир этувчи бошқа омиллар четда қолди. 
Тахминий ҳисоб-китобларга қараганда, йиллик миграция сальдоси 90-
йилларнинг ўрталарига келиб, қарийб 1 млн. кишини ташкил этган, яъни 
қабул қилувчи мамлакатларга кўчиб келганлар сони бу ердан чиқиб 
кетганларга нисбатан 1 млн. кўп бўлган. Тахминларга қараганда, жаҳон 

---

83 
иқтисодиётининг барқарорлашуви муносабати билан миграция сальдоси 
яқин йиллар ичида камайиб боради. 
Халқаро миграция билан боғлиқ бўлган кун оқими ҳажми 100 
миллиардлаб долларни ташкил этади ва уни кўлами жиҳатидан бемалол 
йиллик бевосита хорижий инвестицияларига тенглаштириш мумкин.