«veterinariya sanitariya ekspertizasi» kafedrasi “tasdiqlayman”

Sutning tarkibi va to‘yimligiga ta’sir qiluvchi omillar. 
Sigirlar sutining to„yimli moddalari tarkibi, ayniqsa uning yog„i va oqsilining 
miqdori o„zgarib turadi, ularga sigirning zoti, yoshi, laktasiya davri, bo„g„ozlik, 
oziqlantirish, saqlash sharoitlari, sog„ish mahali, hayvonning salomatligi va yana 
qator omillar ta’sir qiladi. 
Barcha zotlarda sigirlar sutining tarkibida yog„ miqdori o„zgarib turadi. Qora-
ola zotli sigirlarda 2,8% dan 5,42% bo„lib, simmental zotida-3,0% dan 6,04% 
gacha. Jersey zotida 8,0 % bo„ladi. Shuning uchun qoramolchilikda naslchilik 
ishlari olib borilganda sutning yog„lilik va oqsil darajasi muhim ishlab chiqarish
ahamiyatiga bog„liq bo„lib, alohida samaraga ega. 
Sut tarkibining bo„g„ozlik, laktasiya, sog„ishlar soniga qarab o„zgarishi 
tananing fiziologik faoliyatiga taalluqli omildir. 
Sutning tarkibi oziqlantirish va saqlash sharoitlariga bog„liq, lekin me‟yor 
sharoitlarida yuqoridagi ko„rsatkichlar irsiy belgi hisoblanadi. 
To„yimli moddalar yetishmasligi sutning tarkibiga salbiy ta’sir qilib, sigirlar 
irsiy imkoniyatlarini ro„yobga chiqarishga imkon bermaydi. 
Sigirlar ratsioni tarkibida kletchatka moddasini yetishmasligi uni suti tarkibida 
yog„ning kamayib ketishiga sabab bo„ladi. 
Sutning ta‟mi, texnik xususiyatlari ko„p jihatdan sigir yeydigan oziqalar 
tarkibiga bog„liq, ba‟zi oziqalar ijobiy, ba‟zilari salbiy ta’sir ko„rsatadi. Sutning
tarkibiga ob-havo sharoitlari- harorat, namlik sezilarli ta’sir ko„rsatadi. 
Sutning tarkibiga sigirlar salomatligi katta ta’sir ko„rsatadi., namlik sezilarli 
ta’sir ko„rsatadi, ayniqsa yelin va oshqozon-ichak kasalliklari salbiy ta’sir
ko„rsatadi. 

Sigirlar sut mahsuldorligini hisoblash va baholash. 
Barcha turdagi xo‘jaliklarda sigirlar sut mahsuldorligini muntazam hisobga 
olib borilishi kerak, bu asl sigirlarni urchitib, sut yetishtirishda yuqori 
samaradorlikni ta‟minlaydi. 
Sigirlar sut mahsuldorligi hisobi, turli xo„jaliklarda turlicha amalga oshiriladi. 
Naslchilik xo„jaliklarida har bir sigir suti yakka hisobga olib boriladi. Lekin 
bu usul ko„p harajat talab qiladi. 
Nazorat sog„imlar usulida sigirlar sut mahsuldorligi 10 kunda bir marta 
hisobga olib boriladi. Bu usul naslchilik va oddiy xo„jaliklarda amalga oshirilishi
Sutning tarkibi va xususiyatlariga ta’sir qiluvchi asosiy omillarga quyidagilar kiradi: hayvonning zoti va yoshi, laktatsiya davri, sigirlarni boqish va saqlash sharoitlari, mahsuldorlik darajasi, sog‘ish usuli va boshqalar.
Laktatsiya davrida (taxminan 300 kun) sutning xususiyatlari uch marta sezilarli darajada o‘zgaradi. Tug‘ilgandan keyingi dastlabki 5-7 kun ichida olingan sut og‘iz suti deb ataladi, ikkinchi davri oddiy sut va uchinchisi (tug‘ilishdan oldingi oxirgi 10-15 kun) eskicha hisoblanadi.
Konsistentsiyasiga ko‘ra og‘iz suti oddiy sutga qaraganda quyuqroq, rangi kuchli sariq, sho‘r ta’mga ega, o‘ziga xos hidga ega. Og‘iz suti tarkibida oqsillar (11% gacha) va minerallar (1,2% gacha), yuqori kislotalilik (40-50 ° T) mavjud. Og‘iz suti zavodda qabul qilinmaydi va qayta ishlanmaydi.
Sut yog‘i ilgari sutning eng qimmatli komponenti hisoblangan. Hozirgi vaqtda sut yog‘ining tarkibi oqsil miqdori bilan chambarchas bog‘liq. Odatda, yog‘miqdori yuqori bo‘lgan sutda protein ham ko‘p. Sut mahsuldorligi va yog‘miqdori yoshga qarab ortadi (olti yoshgacha) va keyin asta-sekin kamayadi.
Sut shakarining miqdori laktatsiya davrida doimiy bo‘lib qoladi.
Sutning miqdori va tarkibi mahsuldorlik darajasi va oziqlantirishning to‘liqligi bilan belgilanadi. Oziq-ovqat tarkibidagi hazm bo‘ladigan oqsilning dozasi normaga nisbatan 25-30% ga ko‘tarilganda, sut mahsuldorligi 10% ga, sut tarkibidagi yog‘ va oqsillarning miqdori esa 0,2-0,3% ga oshadi. Mamlakatda sut tarkibidagi yog‘ miqdorini atigi 0,1 foizga oshirish orqali qo‘shimcha ravishda o‘n minglab tonna sariyog‘ olish mumkin.
Sutning tarkibi va xususiyatlariga ta’sir qiluvchi omillar
1. Sigirlarning zoti
2. Laktatsiya davri
3. Sigirlar salomatligi
4. Oziqlantirish rejimi
5. Boshqa omillar.
Sutning tarkibi, tarkibiy qismlarining tuzilishi va xususiyatlari bilan belgilanadigan sut mahsulotlarining mahsuldorligi va sifati zootexnik omillarga juda bog‘liq. Ba’zi hollarda, hayvonlarning ozuqasining fiziologik holati va boshqa omillar ta’sirida xom sutning tarkibi va xususiyatlarining o‘zgarishi shunchalik muhimki, u sut mahsulotlarini qayta ishlash uchun yaroqsiz holga keladi.