Vzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta m ax sus ta’lim vazirligi b. Husanov, V. G‘ulomov muomala madaniyati

Raqobatchilik usuli. M azkur usul eng tip ik holat hisoblanadi. 
M a ’lum otlarga qaraganda, ziddiyatlarda o ‘z m anfaatlarini 70% 
qondirish, g‘olib boyish hisoblanadi. B unda raqib tom onga bosim 
o ‘tkazish vujudga keladi. U ni kuchli irodaga ega b o ‘lgan shaxsgina 
bajarishi m um kin. Bu usuldan o ‘z fikri va kuchiga ishongan ham da 
ziddiyat natijasi m uhim b o ‘lgan insongina foydalana oladi. Buning 
uchun shaxs: a) imkoniyatlari keng, hokim iyat egasi, e ’tiborli kishi 
boMishi va tanlagan yo‘li to ‘g‘ri ekanligiga ishonishi lozim. b) boshqa 
y o ‘l yo‘qligiga ishonch hosil qilish. v) m azkur y o ‘lni tanlash uchun
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

etarli im koniyatlarga ega b o ‘lish. g) avtoritarlikni m a’qul ko‘ruvchi 
x o dim lar bilan ishlashi kerak.
S huni unutm aslik kerakki, bu usul kam dan-kam hollarda uzoq 
m u d d atli natijalarni olib keladi, chunki m ag‘lub to m o n sizning 
xatti-harakatingizni yoqlam asligi mumkin. Bundan tashqari, bugun 
m ag ‘lub to m o n ertaga siz bilan hamkorlikdan voz kechishi mumkin. 
Bu usulni yaqin ham korlik va shaxsiy m unosabatlar m ustahkam
b o llg a n h o la tla r u c h u n q o ‘lla sh m aq sa d g a m u v o fiq em as. 
S huningdek, m azkur usuldan hokimiyatga ega b o ‘lm agan taqdirda 
h a m q o ‘llamaslik kerak.
H a m k o rlik usuli. Bu usullarning ichidagi eng m urakkabi va 
e n g sam aralisidir. Bu usulnig afzal to m o n i shundaki, ikkala to ­
m o n u c h u n ham m urosali echim topilish ehtim oldan xoli emas. 
M azku r usul ziddiyatni hal etish uchun ziddiyatning barcha a ’zo- 
larining ishtirok etishini talab etadi. Bu kabi yondashuv ish va shaxsiy 
h ay o td a om adga olib keladi. Bu usulni boshlashdan a w a l quyidagi 
s o ‘zlam i aytish m aqsadga muvofiq: “ Men ikkalamiz u ch un adolatli 
y o ‘lni tan la m o q c h im a n ” , “ Ikkalamiz nim ani xohlashim izni bilib 
olaylik” , “ M en m u am m o ni echish uchun keldim ” kabilar. Tadqi- 
q o tla r shuni ko‘rsatadiki, ikkala tom onning g‘olib b o ‘lishi qabul 
qilingan qarorlam ing ijrosini muvoffaqiyatli garovidir. Biroq bu us- 
lub o ‘z qarashlari va fikrlarini izohlab berish ham da ikkinchi to - 
m o n n i tinglay olish qobiliyatini talab qiladi. M azkur usulni quyidagi 
ziddiyatli vaziyatlarda q o ‘llash mumkin:
- m uam m oning echim i m uhim bo‘lib, m urosaga yo‘l qolm agan 
vaziyatlarda;
- ziddiyatli to m o n b ilan u zoq m uddatli aloq alar o ‘rnatish 
k o ‘zlanganda;
- asosiy m aqsad o ‘zaro tajribaga ega b o ‘lish b o ‘lganda;
- fikrlarning integratsiyasi zarur bo‘lsa ham da xodim lar shu 
jarayonga jalb etilsa.
M urosa usuli. M urosa usulining asosiy m aqsadi ikkala tom onni 
o ‘zaro kelishuvga keltirish hisoblanadi. Shu m a ’noda bu usul ham - 
korlikka o ‘xshab ketadi, b iroq ancha yuzaki amalga oshiriladi. Bu 
usul tom onlarning m anfaati m os kelib, buni qanday hal etishida 
juda samaralidir. Murosa kelishuvni amalga oshirishda m a’lum m a’no­
da k o ‘nikm a b o ‘lishi lozim , h ar bir a ’zo nim agadir erishishi zarur. 
M azk u r usulning kam chiligi shundaki, birinchi tom on ikkinchi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tom onga nisbatan o ‘z im koniyatlarini oshirib yuborsa, ko ‘zlangan 
m aqsadga erishib bo‘lmaydi.
M urosa usulini quyidagi ziddiyatli vaziyatlarda qo‘llash mumkin:
- ikkala tom on ham birday imkoniyatlarga ega bo4sa;
- bir tom onning ehtiyojlarini qondirish m um kin boMsa;
- aniq qaror qabul qilinguniga qadar vaqtinchalik m urosa y o ‘lini 
tanlash.
Chekinish usuli. Bu usul, asosan, to m o n larn in g to ‘g ‘ridan- 
to ‘g‘ri m anfaatlariga zid kelm asa, yoki m u am m o u nch alik m uhim
b o ‘lm asa, ziddiyatning keskinlashuviga t a ’sir etm asa, yoki to m o n - 
lar m uam m oni hal etish uchun o ‘z k uchlarini sarflashni istam a- 
gan hollarda o ‘zining sam arasini beradi. Shuningdek, bu usuldan 
tom on lar teng kuchga ega b o lm a g a n holda foydalinshlari m um kin. 
Aks holda, aloqalar uzilishi m um kin. Z iddiyatli to m o n bu usul­
dan agarda:
- ziddiyat m anbai asossiz va m uhim b o ‘lmasa;
- o ‘z m anfaatiga hal eta olmasligini bilsa;
- m uam m oni yechish uchun yetarli kuchga ega b o lm a sa ;
- qo‘shimcha axborotga ega bo‘lish uchun vaqtdan yutishni istasa;
- zudlik bilan m asalani hal etish xavfli b o ‘lsa;
- hodim larning o 4zi bu m uam m oni hal eta olsa;
- m asalani hal etish sogMiqqa zarar b o ‘lsa;
- ziddiyatda murakkab insonlar - q o ‘pollar, noluvchilar ishtirok 
etsa, ishlatish m um kin.
Bu usul m uam m odan qochish emas, aslida cheklanish ziddiyatli 
vaziyatlarda qo‘l kelishi mumkin.
Moslashish usuli. Bu usul ikkinchi to m o n bilan aloqada b o ‘lib, 
m uhitni yaxshilash uchun o ‘z m anfaatlarini oqlam aslik tushuniladi. 
Ayrim hollarda bu ziddiyatni hal etishning yagona yo‘li hisoblanadi. 
Chunki uning paydo bo ‘lish paytiga kelib, ikkinchi to m o n n in g
m anfaatlari siznikidan zarurroq b o iib qolishi m um kin. M oslashish 
usuli quyidagi hollarda qo ‘llanilishi m um kin:
- asosiy vazifa tinchlikni saqlashga qaratilganda;
- ziddiyat masalasi tom onlar uchun m uhim bo‘lm aganda;
- boshqalar bilan aloqani m ustahkamlash o ‘z m anfaatidan ustun 
kelganda;
- haqiqat siz tom onda ekanligini bilganda;
- yetarli kuch va imkoniyatlarga ega b o lm ag an d a.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqoridagi usullar shaxslar tom onidan samarali ishlata olinsagina 
o ‘zining ijobiy natijasini beradi.