XiMiYa kabinetine qoyilatuǵin talaplar

XiMiYaLIQ HÁM FiziOLOGiYaLIQ AKTiV ZATLAR MENEN iSLESiWDE
QÁWiPSiZLiK QAG ’ IYDALARI
Oqiwshilar tómendegi atı atalǵan zatlar menen islesiw qaǵiydalann hám sol zatlar menen záhárlengende beriletuǵin birinshi járdem haqqında bilıwı kerek:
Ammiak puwi kúshi kúydiriwshi qásiyetke iye. Eger jumıs waqtında ammiak penen kúshli záhárlense, dárhal sirke kislotasınıń pari menen dem aldiriw kerek. Soń sút, limon sherbeti yamasa az muǵdarda sirke kislotasınıń eritpesinen ishkiziledi.
Bariy Nitrat - asqazanǵa tússe záhárli, záhárlengende asqazandi 1%li natriy yamasa magniy sul’fat penen juwiw kerek.
Bertolle duzi - taza halındaǵı bul duz júdá qáwipli emes, biraq janıwshı zatlardan uglerod, fosfor, kúkirt, glicerin, qant penen aralassa, partlawi múmkin. Ol adam organizmine tússe, qan ushın kúshli záhár bolıp tabiladı. Bul duz benen záhárlengen jaǵdayda asqazandi dárhal juwiw kerek.
Vodorod peroksid (30 % li eritpe) terini kúydiriw qásiyetine iye. Ol organikalıq zatlarǵa tiyip kece, órt aliw qáwpin tuwdiradi. Bul eritpe metallar hám olardıń birikpeleri menen óz-ara tásirleskende tezlik penen tarqaladı. Ol sari reńli shiyshe ıdıslarda janıwshı zatlardan uzaǵiraqta saqlaniwi lazim.
Brom puwları dem aliw jolların, terini kúydiredi. Organikalıq zatlar menen tásirleskende órt aliw qáwpin tuwdiradi.
Brom pari menen záhárlengende ammiak pari menen ásten dem alǵiziladı yamasa kúkirtli vodorod suwınıń hálsiz eritpesin iyiskeletiw kerek. Brom menen qol yamasa bet jaralansa, jaralanǵan jerdi natriy bisul’fatı eritpesi menen juwıp, oǵan linolein yamasa basqa haywanat mayin jaǵip baylaw kerek.
Kaliy permanganat - kúshli oksidlewshi bolıp tabiladı. Ol koncentrlengen sul’fat kislota qatnasında kaliy permanganat, spirt, efir, glicerinler menen partlaydi. Kaliy permanganatti janıwshı zatlardan uzaǵiraqta saqlaw kerek. Oni quyash nuri túspeytuǵin orında saqlaw kerek.
Kaliy Nitrat - qurǵaq jayda saqlaniwi kerek. Oni organikalıq birikpeler menen bir jerde saqlamaw kerek.
Kal’ciy karbidinin ’ mayda bóleksheleri kózge tússe júdá qáwipli. Kal’ciy karbid penen jumıs islegende qorǵawshi kóz áynek hám shlemnen paydalaniw shárt. Suw menen tásirleskende acetilen gazi payda boladı. Eger órt payda bolsa, oni qum yaki karbonat angidrid penen óshiriw kerek. Bunday jaǵdayda suwdan uliwma paydalaniwǵa bolmaydi.
Qorǵasin organizmge tússe júdá qáwipli. Ol organizmde qanniń eritrocit hám leykocitlerinde jiynaladı, bawirda hám súyek kletkalarında fosfat túrinde toplanadi. Korǵasin asqazanǵa tússe kewil aynip, asqazan qatti shanship awiradi. Bunday jaǵdayda asqazan dárhal juwilıp, awiriw keselxanaǵa jiberiledi. Qorǵasin hám oniń birikpeleri menen jumıs islep bolinǵannan keyin qol 1% li sike kislotasi eritpesi menen juwiliw kerek.
Yod silekeyli qabatlardı ziyanlaydi. Yod penen záhárlengen adamǵa kraxmal kleysteri yamasa bir procentli natriy bisul’fatı eritpesi ishkiziledi. Sol waqitta 100 ml, soń 10 minuttan asxana qasiǵi menen bir qasiqtan ishkiziw kerek. Soń taza hawaǵa shiǵarip vrachqa jiberiledi.
Siltili metallardan kóbinese laboratoriyada kaliy hám natriy paydalaniladı. Siltili metallardı saqlawshi hám olar menen jumıs alıp bariw orinları suwdan uzaqta boliw kerek. Siltili metall salınǵan ıdıstaǵi kerosinniń muǵdari metall sirtinan 10-15 sm joqarıda boliw kerek. Siltili metallar menen tájiriybe ótkeriwden aldin olardı ústindegi pereoksidlerden tazalaw kerek. Buniń ushın metallardı ıdıstan pincet jardeminde alıp, kerosinli keseshege salınadi, ústi tazalanadi hám kerekli muǵdarda kesiledi. Tazalanǵan bólegi kerosinnen pincet járdeminde alınip, filtr qaǵazi menen qurǵatıladı hám onnan soń ol isletiledi. Tájiriybeden qalǵan mayda bóleksheler etil spirtte eritilıp joq qilıp jiberiledi. Siltili metallar menen islegende individual qorǵawshi qurallardan paydalaniw kerek. Siltili metall terige tiyse, kúydiredi. Siltili metall bólekleri terige tiyse, oni tezlik penen teri ústinen alıp taslaw kerek hám tiygen jerdi kóp muǵdardaǵı suw menen juwiw kerek. Soń taninniń, spirttiń eritpesi menen yamasa kaliy permanganatınıń 3% li eritpesi menen juwiladı.
Olar menen barlıq jumıslar qorǵawshi kóz áynegi hám qolǵap penen qurǵaq taza orında alıp bariladı. Bul zatlardıń qaldiqları arnawli qaldiqlar salınatuǵin ıdısta kerosin astında jiynaladı. Olardı shelekke, rakovinaǵa yamasa kanalizaciyaǵa taslawǵa bolmaydi.
Fenoldiń koncetraciyali eritpeleri terige tiyse oniń seziwsheńligin páseytedi. Eger waqtında birinshi járdem kórsetilmese teride aqshil jaralar payda boladı.Terige fenol tiygen orinlardı 10-40% li etil spirti menen juwıp, ósimlik mayları súrtiledi. Eger fenol asqazanǵa tússe, 10% li etil spirti eritpesi menen qayta-qayta juwiladı. Bunnan soń máyektiń aǵiwizi beriledi.
Xlorli hák - ximiyalıq jaqtan turaqli birikpe emes. Ol iǵallıq, jaqtilıq hám joqarı temperatura tásirinde ózindegi aktiv xlor muǵdarin joǵaltadi. Soniń ushın oni germetik ıdıslarda jaqsi samallanıwshı xanalarda 20^°С temperatura átirapında saqlaw kerek. Xlorli hák dem aliw jolların, silekeyli qabatların ziyanlaydi. Bunday jaǵdayda 2% li ishimlik sodasi ústinen dem aliw kerek. Kóz, murin hám awizdi soda eritpesi menen juwiw kerek.
Cink shańi hawa menen partlawshi aralaspani payda etedi. Ol iǵallıq tásirinde óz- ózinen órteniw qáwpin tuwdiradi. Kislotalar menen joqarı tezlikte reakciyaǵa kirisedi. Ol arnawli sklyankalarda az muǵdarda kislotalardan uzaǵiraqta saqlanadi.
MEKTEP BAǴDARLAMASINDA KÓRSETiLGEN AYIRIM T Á J i R i YBELERD i QÁW i PS i Z ÓTKER i W USILLARI
Mektep ximiya kabinetlerinde tájiriybelerdi qáwipsizlik texnikasi qaǵiydalarına boysinǵan xalda ótkeriw kerek. Tájiriybelerdiń kópshiligi qáwipli bolǵanliǵi ushın, ayirim waqitları jaman aqibetler júz beriwi múmkin.
Tájiriybelerdi tómendegishe bólimlerge bóliw múmkin:

1. 
   Kúydiriw qáwpi bolg ’ an tájiriybeler
   
2.