Xomashyo va maxsulotlarning fizik

XOMASHYO VA MAXSULOTLARNING FIZIK-KIMYOVIY XSUSIYATLARI.


Kaliyli о‘g‘itlarning turlari va tarkibi

Ishlab chiqarilayotgan mineral о‘g‘itlarning assortimenti о‘g‘itlarning barcha turlarini о‘z ichiga oladi: azotli, fosforli, kaliyli, mikroо‘g‘itlar, kompleks о‘g‘itlar va boshqalar.

О‘g‘itlar sifatining muhim kо‘rsatkichi bо‘lib, undagi о‘simlik uchun foydali ta’sir etuvchi moddalarning miqdori hisoblanadi. Asosiy ta’sir etuvchi moddalar bо‘lib, azot, fosfor va kaliy birikmalari hisobalanadi. Ularning о‘g‘itlaridagi miqdori elementar azot, fosfor (V)-oksidi-fosfor angidrid (P₂O₅) va kaliy oksidi (K₂O)ga hisoblaganda о‘lchanadi. Jahon matbuotida о‘g‘itlarning ta’sir etuvchi moddalarini hisoblashda (ularning miqdorini yanada aniq aniqlash uchun) oksidlardan elementlarga: fosfor (V)-oksidi P₂O₅ dan-R ga, kaliy oksidi – K₂O dan K ga о‘tish (qayta hisoblash koeffitsiyentlari ilovada keltirilgan) masalasi qо‘yilmoqda.
О‘g‘itning har bir turiga standart – DST yoki texnik shartlar – TSH bilan bitta yoki bir necha ta’sir etuvchi moddalarning minimal miqdori kо‘zda tutilgan.
Standart bilan namlik va о‘simlik uchun zararli aralashmalarning miqdori, shuningdek fizik-kimyoviy va mexanik xossalari, kо‘rsatkichlari qiymatlari chegaralanadi. Namning keragidan ortig‘i о‘g‘itning yopishib qolishi va kesak-kesak bо‘lib qolishiga olib keladi; nam о‘g‘itlarning ozuqaviy moddalar miqdorini pasaytiradigan ballast hisoblanadi.
Kaliyli о‘g‘itlar. Asosan suvda eruvchan kaliyli о‘g‘itlar ishlab chiqariladi. Ularga kaliy xlorid, kaliy sulfat, aralash tuzlar va boshqalar kiradi
Kaliyli xom-ashyolar. Tabiiy kaliyli tuzlar
Kaliy ma’danlari – xloridlar, sulfatlar va silikatlardan iborat foydali (kaliyni о‘z ichiga olgan) minerallardan va ma’danga aralashib qolgan keraksiz jins minerallari aralashmalaridan hosil bо‘lgan tuzli tog‘ jinslarini о‘z ichiga oladi.

Nomi	Tuz tarkibi kaliy minerallari	K2O, % miqdori	Zichligi, kg/m^3
Silvinit Silvin Karnallit Kainit Shenit Langbeynit Poligalit Alunit Nefelinli konsentrat Leonit Kalunit Kaliborit Glazerit Leysit Glaukonit	NaCl∙ KCl KCl KCl ∙ MgCl2 ∙ 6H2O KCl ∙ MgSO4 ∙ 3H2O K2SO4 ∙ MgSO4 ∙ 6H2O K2SO4 ∙ 2MgSO4 K2SO4 ∙ MgSO4 ∙ 2CaSO4 ∙ 2H2O (K,Na)2SO4 ∙ Al2(SO4)3 ∙ 4Al(OH)3 (K,Na)2O ∙ Al2O3 ∙ 2SiO2 K2SO4 ∙ 2MgSO4 ∙ 4H2O K2SO4 ∙ CaSO4 ∙ H2O K2O ∙ 4MgO ∙ 11B2O3 ∙ 18H2O 3K2SO4 ∙ Na2SO4 K2O ∙ Al2O3 ∙ 4SiO2 (K,Na)2O∙(Mg,Ca,Fe)O∙(Fe,Al)2O3∙4SiO2∙2H2O	22-25 63 17 19 23 23 16 23 6 - 7 17,4 28,66 6,97 49,37 21,56 12,27	- 2000 1600 2100 2100 2800 2700 2700 2600 2250 2600 2100 2700 2500 2200-2800

Kaliy ma’dani tarkibiga loy-karbonat jinslari, minerallar, qо‘shimchalar: galit – NaCl, gips – CaSO₄·2H₂O, kizerit – MgSO₄·4H₂O lar kiradi.

Yerning ustki qattiq qatlamida kaliy miqdori 1,5%ga yaqin. Kaliy kо‘p jinslardan tarkib topgan alyumosilikatlar, dala shpatlari, granitlar, shenitlar, qattiq qazib olinadigan tuz qatlamlari va tuz eritmalari tarkibiga kiradi.
Kaliy ma’danlari – ularda u yoki bu minerallar miqdorining kо‘pligi bо‘yicha aniqlanadi.
Kaliy ma’danlarining qimmatli aralashmalari – brom, yod, rubidiy, mis, rux va boshqalar.
Kaliyning muhim tuzlaridan – xlorid, sulfat va ulardan hosil bо‘ladigan minerallar hisoblanadi.
Dengiz va okean suvlarida taxminan 0,05% kaliy bor. Dunyo okeanidagi taxminan 1,370*10⁶ km miqdoridagi suvda 7 * 10¹⁴ tonna K₂O bor. Shunday qilib dunyo okeani kaliyli birikmalarning tuganmas manbaidir.
Kaliyning xloridi va boshqa galogenidlari NaCl turdagi suvli eritmalardan krisstallanadi. 0ºS dan yuqorida (KF·2H₂O dan tashqari) suvsiz tuzlar kristallanadi. Evtektik temperatura KCl·H₂O + muz = −9,8ºS ga teng, -5,3ºSda eriydigan KCl·H₂O kristallogidrat mavjud.