Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа
В. И. Л е н и н, Фалсафа дафтарлари, 1947, 266-бет
Download 3.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Bahrom Ismoilov. Dunyoni bilishda til va tafakkur birligi
|
38 В. И. Л е н и н, Фалсафа дафтарлари, 1947, 266-бет.
39 Н. X. Ш в а ч к и н, Экспериментальное изученне ранних обобшений ребенка, И зд-во Академни Педагогических Наук РСФС.Р, вьш, 54, 1964, стр. 85. Тажрибаларнинг бошқа варианти бўйича, боланинг ҳаракати функ- ционал методика предметлар билан ўзгарувчи миқдор бўлиб хизмат қилди. Бундай ҳолатда болалар ўйин жараёнида олдинги ўйинчоқлар ва уларнинг номлари билан танишдилар. Масалан, ўйин пайтида дазмолладилар, қу- дуқдан сув олдилар. Тажрибаларнинг навбатдаги босқичларида, тажри- баларнинг биринчи варианти каби ўйинчоқнинг бошқа рангдагиси кўрса- тилдн ва уларнинг номлари сўраб кўрилдн. 76 www.ziyouz.com kutubxonasi Шакли бўйича умумлаштира оладими, деган масалани аииқ- лаш керак эди. Тажрибалар кўрсатишича, болаларнинг дастлабки умум- лаштириши асосий уч босқични ўтади. Дастлабки босқичда предметлар кўзга ташланувчи таш- қп белгилари, кўпроқ ранглари бўнича умумлаштирилади. Автор бу жараённи биринчн сигнал системаси даражасидаги жонли умумлаштириш деб атайди. Чунки бола олдиндан ўйлаб эмас, фақат анча кучли таасеурот қолдирган бир бел- ги асосида умумлаштиради. Бунда катталарнинг сўзлари болалар учун биринчи сиг- нал — қў.чғаткичлар тарзида бўлади. Модомики, болалар га- иирмаган экан, демак, уларда ҳали нутқ органларидан мия- га келувчи кинестетик йўқ. Болалар умумлаштиришининг иккинчи босқичида кўриш ва сезиш (бола энди «дазмоллай олади») образлари пред- мет ҳақидаги ягона тасаввурга бирлашади. Шуниси характерлики, умумлаштиришнинг бу босқичида бс)ла учун предметнинг ҳамма белгилари бирдек бўлиб кў- рйпади, бунда асосий белгилар асосий, турғун бўлмаган бел- гилардан фарқланмайди. Буларнинг биринчи сўзлари — ав- тор «ном — сўзлар» деб атаган сўзлар — аниқ тасаввур би- дан алоқада худди мана шу босқичда юзага келади. Ягона предмет ҳақидаги тасаввур билан боғлиқ бўлган бу «ном— сўзлар» ҳали тўла маънодаги сўзлар эмас, чунки грамматик жиҳатдан улар шаклланмаган ва тушунчани ифодала- майди40. Аммо уларнинг маълум маъноси бор. Бу маъно «сўз»ни белгиланувчи предмет билан муносабатга киритадн. Тасав- вур билан боғланувчи бу маъно тушунчадан олдин юзага келади ва тасаввур билан бирликда тушунчанинг пайдо бў- лишига асос бўлиб хизмат қилади. Умумий тушунчалар ташкил топишининг бошланиши бо- лаларнинг таққосланувчи предметларнинг энг умумий ва доимий белгиларини уларнинг ўзгариб турувчи индивидуал белгиларидан ажратиб ола бошлаш даврига тўғри келади. Бу ўринда сўз маъносининг ривожланиши ажойибдир. Агар аниқ умумлашмалар босқичида сўз болалар учун белгилардан бири билан фақат алоқага кириб маъно касб этган бўлса, сўнгра боланинг предметларнипг априм белги- Download 3.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|