«Yangiyo‘l Poligraf Servis» Toshkent – 2013 A. S. Sagdullayev, V. A. Kostetskiy t a r I x qadimgi dunyo
Download 5.4 Kb. Pdf ko'rish
|
|
gan, mehnat qurollarini yasash va ularni ishlatishni biladigan odamlar bo‘lib, ana shu xu- susiyatlari insonlarga hayvonot dunyosidan farqlanib WXULVKJD LPNRQ EHUJDQ 2µWD VRdda tosh mehnat qu- rollari yasashni biladigan eng qadimgi odam suyaklari qoldiqlarini olimlar turli mintaqalarda topib o‘rgangan- lar, jumladan, Janubiy Afrikadan – avstralopitek, 1 Odamzod ajdodlarining qadimiy yodgorliklari topilgan Sharqiy Afrikadagi Olduvay darasi (Tanzaniya). So‘nggi paleolit davri manzilgohi Avstralopitek Eng qadimgi odam paleolit ĺ PH]ROLW ĺ neolit ĺ eneolit matriarxat ĺ patriarxat arxeologlar antropologlar HWQRJUDÀDU lingvistlar Paleolit Olduvay 1 ĺ mil.avv. 3 – 2 mln. yil. ilk ĺ PLODYY POQ ± PLQJ \LO o‘rta ĺ PLODYY ± PLQJ \LO so‘nggi ĺ PLODYY ± PLQJ \LO Eslab qROLQJ 14 Sharqiy Afrikadagi Zinj vodiysidan – zinjantrop, Yava orolidan (IndRQH]L\D ± pitekantrop, Xitoy hududidan – sinantrop, shuninqdek, Germaniyadan – neandertal va Fransiyadagi Kromanyon g‘oridDQ ± KR]LUJL qiyofadagi odam – kromanyon suyaklari topilgan. tepaliklarda joylashgan. Ilk paleolitning oxirlariga ke- lib Buyuk muzlik davri boshlandi. Ibtidoiy odamlar o‘ta qattiq sinovga duch keldi. Bu hol odamlarni yangicha turmush sharoitiga moslashishga undadi. Bunday paytda kuchlilargina yashab qolgan. Enq qadimgi odamlarning mashg‘ulotlari Enq qadimgi odamlarninq PDQ]LO- JRKODUL $IULND 2VL\R YD 2µUWD 2VL\Rda toshdan yasalgan qa- dimiy mehnat qurollari Farg‘ona vodiysidagi Selun- gur PDQ]LOJRKLdan va Toshkent vohasidagi Ko‘lbuloq PDQ]LOJRKLdan ham topilgan. Bular qo‘pol tosh qu- rollar bo‘lib, ularning bir tomoni urib o‘tkirlangan. Arxe- ologiya fanida bu tosh qurollar chopperlar deb nom- langan. Mehnat qurollari odamlarga yegulik topish uchun kerak bo‘lgan. Dastlabki mehnat qurollari sodda edi. Uchi o‘tkirlangan tosh va tayoq bilan qurollan- gan odam hayvonlarni ovlagan, uchi o‘tkir tayoq yor- damida o‘simliklarning iste’molga yaroqli ildL]ODUL YD ildL]PHYDODULQL NRYODE ROJDQ 7DELDW LQVRQJD QLPDQL Ayiq ovi Pitekantrop Kromanyon Neandertal Sinantrop Sinantrop Zinjantrop 15 in’om etsa, odam shuni olgan, topgan yeguligi bilan qanoatlangan, shuning uchun ham kishilarning eng qadimiy mashg‘uloti bo‘lgan termachilik va ovchilik o‘zlashtiruvchi xo‘jalik deb ataladi. O‘zingizni sinang! Chopperlar – ... O‘zlashtiruvchi xo‘jalik – ... A. P 2NODdnikov tomonidan 1938-yilda Boysun tog‘laridan topilgan Teshiktosh g‘ori o‘rta paleolit davri madaniyatining jahonga mashhur yodgorligi hisob- lanadi. Teshiktosh g‘oridan uch mingga yaqin tosh qu- rollari va ularning parchalari, tog‘ echkisi, kiyik, yov- voyi ot, qoplon, quyon, mayda kemiruvchilar, shuningdek, qushlarning suyaklari topilgan. Teshiktosh g‘orida topib tekshirilgan, tosh as- riga mansub 8 – 9 yashar neandertal bolaning suyak qoldiqlari eng mashhur topilmadir. Arxeologlar bunday neandertal odamning suyak qoldiqlariga kamdan-kam hollarda duch keladilar. Bola jasadi qabrga ko‘milgan. Jasad DWUR¿JD WRJµ echkisi shoxlari qadab chiqilgan. Murdaning dafn etili- shi dastlabki diniy e’tiqodlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Diniy e’tiqodlarning vujudga kelishi Mehnat faoliyati, tevarak olam haqida to‘plangan bilimlar asta- VHNLQ LQVRQQLQJ ¿NUODVK qobiliyati va WDIDNNXULQL Rµ]JDUWLULE ERUdi. 2dDPODU Rµ]ODULJD WXVKXQDUVL] ERµOJDQ KRdisalar haqida o‘ylay boshladilar: kun bilan tun, yil fasllari al- mashishi, vulqonlar otilishi, yer qimirlashi va boshqa tabiat hodisalari odDP HCWLERULQL Rµ]LJD WRUWJDQ Ana shu hodLVDODUQLQJ PD]PXQLQL WRµOLq tushu- nib yetmagan inson momaqaldiroq, yashin, shamol, yomg‘ir kabi tabiat kuchlariga sig‘ina boshladi. Teshiktosh g‘ori topilmalari Paleolit davri manzilgohlari Kapova g‘ori Selungur Teshiktosh 16 Bora-bora eng qadimgi odamlarda, inson vafot et- ganidan keyin yashashni davom ettiradLJDQ Rµ]JD ELU olamga ketadi, degan aqidaga ishonch paydo bo‘ladi. Yil fasllari almashinuvi, momaqaldiroq, bo‘ronni qadimgi odamlar ruh mujassamlashgan tabiat kuch- larining harakati dHE WXVKXQJDQODU 2damni o‘rab tur- gan muhitda jonlar va ruhlarning mavjudligiga e’tiqod fanda animizm nomini olgan. Animizm – insonni o‘rab turgan muhitda jonlar va ruhlarning mavjudligiga ishonish. Eng qadimgi odamlar u yoki bu buyumlar omad keltirishiga yoxud balo-qD]RQL EDUWDUDI HWLVKLJD KDP e’tiqod qilganlar. Bu e’tiqod fetishizm nomini olgan. So‘nggi paleolitga oid g‘orlar devorlardagi rasm- larning topilishi qadimgi odamlarda diniy e’tiqodlar bo‘lgani to‘g‘risidagi isbotlardan biridir. Bunday rasmlardan eng qadimiylari Ispaniyadagi Altamir, Fransiyadagi Lasko va Boshqirdistondagi Kapova g‘orlaridan topilgan. 2damlar rasmlar bo‘lajak ovdD Rµ]ODULJD \RUdam beradi, deya ishonishgan. Rasmlar qarshisida hay- vonlar harakatlariga taqlid qilib, raqsga tushishgan, RY PDQ]DUDODULQL WDVDYYXUJD NHOWLULVKJDQ QD\]D XORq- tirishni mashq qilishgan. Qadimgi rasmlar qimmatli tarixiy manbalardir. Ular inson nimalar haqida o‘ylagani, tevarak dunyoni qay yo‘sinda tasavvur etgani, qaysi hayvonlarni ovla- gani, qanday mehnat qurollari va qurol-yarog‘dan foy- dalanganini bilib olish va tushunishga yordam beradi. 2dDPQLQJ Rµ]LQL qurshab turgan tevarak dunyoni tushunishga intilishi eng qadimgi tasviriy san’at rivoj- ODQLVKL XFKXQ DVRV ERµOLE [L]PDW qildi. Neandertal bola (Teshiktosh) Qadimgi rassom Ovga tayyorgarlik marosimi 17 2 – Tarix, 6-sinf. Eslab qoling! G‘or devorlardagi rasmlaridan eng qa- dimiylari Ispaniyada- gi Altamir, Fransi- yadagi Lasko, Bosh- qirdistondagi Kapova g‘orlaridan topilgan. Ilk rassomlar O‘q-yoy bilan ov qilish tasviri Savol va topshiriqlar 1. Ilk paleolit odamining tashqi ko‘rinishini tasvirlab bering. 2µ]EHNLVWRQ KXdudidagi qaysi pDOHROLW PDQ]LOJRKLQL ELOD- VL]" 2µUWD paleolit davridagi eng qadimgi odamning mashg‘ulotla- rini sanab bering. 4. Diniy e’tiqod kurtaklari vujudga kelishi sabablarini ayting. 5. Ilk rasmlar qaysi davrda paydo bo‘lgan" Tayanch konspekt Lasko g‘oridagi rasmlar ilk paleolit o‘rta paleolit so‘nggi paleolit avstralopitek ]LQMDQWURp pitekantrop va sinantrop neandertal ĺ Teshiktosh (1938-y.) kromanyon o o o eng qadimgi rasmlar Altamir Lasko Kapova g‘ori diniy e‘tiqodlar ĺ DQLPL]P ĺ IHWLVKL]P o o o o 18 3-§. Urug‘chilik jamiyati So‘nggi paleolit davri So‘nggi paleolit davrida (milod- dan avvalgi 40 – 12-mingyil- avvalgi 40 – 12-mingyil- liklarda) ko‘pdan ko‘p voqealar ro‘y berdi. Bu davrda toshga ishlov berish texnikasi va mehnat qXUROODUL \DVDVK XVXOODUL Rµ]JDUdL 2damning Rµ]L KDP WDVKqi qL\RIDVL KDP Rµ]JDULE ERUdL 0D]NXU davrdD KR]LUJL qiyofadagi odam – kromanyon odami yashagan. So‘nggi paleolit davri odDPL PDQ]LOJRKODUL 6DPDU- qand shahri hududidDQ 7RVKNHQW YLOR\DWL 2KDQJDURQ daryosi vodiysidagi Ko‘lbuloq PDQ]LOJRKLQLQJ \Xqori madaniy qatlamlaridan, shuningdek, Farg‘ona vodiy- sidan topilgan. So‘nggi paleolit davrida odamlar ancha takomil- lashgan kesuvchi, arralovchi va parmalovchi mehnat qurollari yasaydigan bo‘lishgan. Inson endilikda taqin- choqlar – munchoqODU WXPRUODU YD X]XNODU KDP \DVD\ boshladi. Shunday qilib, so‘nggi paleolitdD LQVRQL\DW Rµ] rivojida yana bir pog‘onaga yuksaldL 2damlar qarin- doshlardan tarkib topgan ixcham guruhlarga – urug‘ jamoalariga birlashdilar. 8UXJµ D¶]RODUL ELWWD PDQ]LOJRKda yashagan. Bir joy- da yashab turgan bir qancha urug‘lar qabilani tashkil etgan. Turar joylar qurilishi so‘nggi paleolit davri odam- larining muhim ixtirosi bo‘ldi. Kiyim-kechak tayyor- lashda hayvonlar terisidan foydalanishgan. Inson bu davrdD VXQ¶L\ WDU]da (yog‘ochni bir-biriga ishqalash, chaqmoqtoshni bir-biriga urish orqali) olov hosil qi- lishni ham o‘rganib oldi. Mezolit davri 0H]ROLW davri (o‘rta tosh davri) mi- loddan avvalgi 12 – 7-mingyil- liklarni Rµ] LFKLJD RODGL 0H]ROLW dDYUL ERVKODQLVKL ELODQ 0X]OLN davri poyoniga yetdi, Qishning boshlanishi G‘orda yashaydigan sher Kromanyon 19 bu narsa iqlim ancha ilishiga va odamlar turmushida Rµ]JDULVKODU ERµOLVKLJD ROLE NHOdi. 0H]ROLW davrida inson o‘q-yoy yasashni o‘rganib oldL 2µq-yoy kashf etilishi bilan odam ixtiyorida chop- qir hayvonlar va qushlarni ovlash imkoniyati vujudga keldi. 0H]ROLW davri oxirida inson hayvonlarni qo‘lga o‘rgata boshladL 2YFKLODU LWQL qo‘lga o‘rgatdilar. Itlar bilan birga ov qilinganda o‘lja oldingisiga qaragan- da mo‘l-ko‘l bo‘ldi. Tiriklayin tutib olingan hayvon- lar (qRµ]LFKRqlar, uloqFKDODU WRµQJµL]FKDODU QL HQdi odam lar o‘ldirmasdDQ \HJXOLN ]D[LUDVL VLIDWLda saqlab qo‘yadigan bo‘ldilar. 0H]ROLW davri oxiridD 2Od 2VL\Rda xo‘jalikning yangi tarmoqlari – ibtidoiy ziroatchilik va chorvachilik vu- judga keldi. 0X]OLN FKHNLQLVKL ELODQ XUXJµ MDPRDODUL QDIDqat 2VL\R YD $IULND KXdudlarida, balki Yevropaning shi- molida ham keng joylasha boshladilar. Bugungi kundD 2µUWD 2VL\RdD PH]ROLW davriga oid \X]dDQ ]L\Rd PDQ]LOJRKODU RFKLOJDQ )DUJµRQD YRdiy- sining tog‘oldi va tog‘li tumanlarida, Toshkent vohasi- da hamdD 2µ]EHNLVWRQLQJ MDQXELda bundD\ PDQ]LO gohlar ko‘plab uchraydi. Obishir, Qo‘shilish va Machay Mamont suyagidan qurilgan turar-joy Rangli toshlardan yasalgan munchoq Olov chiqarish jarayoni Urug‘chilik jamoasi 20 PDQ]LOJRKODUL VKXQLQJdek, Zarautsoy darasidagi qoyatosh rasmlari ancha mufassal o‘rganilgan. Amudaryo va Sirdaryo qirg‘oqODUL 2µ]EHNLVWRQ hududidagi ko‘llar va dDU\RODU VRKLOL PH]ROLW davri ovchilari va baliqchilari ko‘chib kelib o‘rnashgan mas- mas- kanlarga aylangan. Dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi Neolit davrida – yangi tosh as- ridD Rµ]ODVKWLUXYFKL [RµMDOLNda WXE Rµ]JDULVK VRdir bo‘ldi, avval tabiatdan barcha tayyor narsa- larni olgan inson Qadimgi Sharqning turli viloyatlari- da ishlab chiqaruvchi xo‘jalik ± ]LURDWFKLOLN YD FKRU- vachilikka o‘ta boshlaydi 2µUWD 2VL\Rda neolit davri miloddan avvalgi 6 – 4-mingyilliklar bilan sanaladi. Arxeologlar neolit davri boshlanishini sopol idishlar yasashning kashf etilishi bilan belgilaydilar. 0H]ROLW YD QHROLW davrida odam toshdan mayda mehnat qurollarini – mikrolitlar yasashni, toshga ish- lov berishning oldin ma’lum bo‘lmagan usullarini: sil- liqlash, arralash, sirlash va teshikchalar parmalashni qo‘llay boshladi. Neolit davrida qabilalar o‘troq WXUPXVK WDU]LJD o‘tib, doimiy turar joylar qura boshlaganlar. Shu davrda paxsa imoratlar qurilishi vujudga kelgan. Asta-sekin urug‘ jamoalarining o‘troq PDQ]LOJRKODUL VKDNOODQLE borgan 2µWURq WXUPXVK WDU]L YD PHKQDW qurollarining yanada takomillashishi jamoalarning dehqonchilikka o‘tib bori shiga imkon yaratadL 2µWURq WXUPXVK WDU]LJD o‘tilishi har xil buyumlar tayyorlash sohasi bo‘lgan hu- narmandFKLOLN ULYRMLJD ]DPLQ \DUDWdi. Loydan ishlangan va olovda pishirilgan idishlar yasash sohasi – kulolchilik, tolalar va jundan kiyim- kechak tayyorlash tarmog‘i – to‘quvchilik hunarmand- chiligi neolit dDYULQLQJ PXKLP NDVK¿\RW YD L[WLURODULdir. 2µUWD 2VL\RQLQJ MDQXEL\ YLOR\DWODULda aholi milod- dan avvalgi 6 – 5-mingyilliklar boshlaridD ]LURDWFKL- Mehnat qurolini yasash Eslab qoling! Ishlab chiqaruvchi xo‘jalik – ancha vaqt XUXJµQL R]Lq-ovqat mah- sulotlari bilan ta’minlab NHOJDQ ]LURDWFKLOLN YD chorvachilikdir. Ziroat- chilik termachilikdan boshlangan, chorva- chilik esa ovchilik qi- lish va hayvonlarni qo‘l- ga o‘rgatishdan kelib chiqqan. Toshdan yasalgan mehnat qurollari. Mikrolitlar 21 likka o‘tgan bo‘lsa, mintaqDQLQJ PDUND]L\ YD VKLPROL\ o‘lkalaridagi qabilalar ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ullanganlar. O‘zingizni sinang! Mikrolitlar – ... Ishlab chiqaruvchi xo‘jalik – ... Loydan yasalgan va olovda pishirilgan idish Sopol idish yasash Neolit davri dehqonlari va chorvadorlarining manzilgohi Savol va topshiriqlar 1. So‘nggi paleolit odami tashqi ko‘rinishini tasvirlab bering. 2. Eng qadimgi odamlar jamoasi urug‘chilik jamoasidan nimasi bilan farq qiladL" 3. So‘nggi paleolit davrining muhim ixtirolarini ayting. 2µ]EHNLVWRQ KXdudidan topLOJDQ PH]ROLW davriga oid qaysi ar- xeologik yodJRUOLNODUQL ELODVL]" 2µUWD 2VL\R KXdudlarida eng qadimgi qabilalar keng joylashu- vining asosiy sababini ayting. 0H]ROLW davri paleolit davridan nimasi bilan farqlanadL" 7. Neolit davri ixtirolarini sanab bering. 8. Ishlab chiqaruvchi xo‘jalik ovchilik va termachilikdan nimasi bilan farqlanadL" o o o o o o o o o o o Tayanch konspekt So‘nggi paleolit davri (mil. avv. 40 – 12-mingyilliklar) kromanyon odami olovning kashf qilinishi Samarqand, Ko‘lbuloq PDQ]LOJRKL 7RVKNHQW YLOR\DWL Farg‘ona vodiysi urug‘ jamoalari taqinchoqlar, turar joylar qurilishi, kesadigan, arralaydigan mehnat qurollari Mezolit davri (mil. avv. 12 – 7-mingyilliklar) o‘q-yoy, hayvonlarni qo‘lga o‘rgatish 2ELVKLU Qo‘shilish, Machay, Zarautsoy ]LURDWFKLOLN YD FKRUYDFKLOLN 2Od 2VL\R Neolit davri (mil. avv. 6 – 4-mingyilliklar) ishlab chiqaruvchi xo‘jalik mikrolitlar, kulolchilik, to‘quvchilik o‘troq WXUPXVK WDU]L 22 4-§. Eneolit va bronza asri ziroatchilari Metall davrining asosiy xususiyatlari Neolit davrining oxirida odamlar L[WLUR YD NDVK¿\RWODU RUDVLda eng buyuklaridan birini yaratishga muyassar bo‘ldilar: misdan foydalanishga, undan mehnat qurollari yasashga o‘tildi. Misdan yasalgan mehnat qurollarining tosh qurol- lar bilan birgalikda ishlatilish davri eneolit – mis-tosh asri deb ataladi. Bu davr miloddan avvalgi 4 – 3- mingyillikning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. Mis qurollar tosh qXUROODUJD QLVEDWDQ DI]DOOLNODUL- ga qaramasdan, unchalik keng tarqalmadL 2damlar misni qalayi, qo‘rg‘oshin yoki rux bilan qo‘shib, eritib EURQ]D ROLVKQL RµUJDQJDQODULdan keyingina metall tosh qurollarni siqib chiqara boshladi. So‘ngra misga nis- batan mustahkam sun’iy metall keng tarqaldi. Metallurgiya rivoji kishilarning moddiy va ma’naviy madaniyatiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Mil. avv. 4-ming- yillikda Qadimgi Sharqda ilk shaharlar va davlatlar vujudga kela boshladL 2µUWD 2VL\R MDQXELda sun’iy sug‘orishga asoslangan dehqonchilik vujudga kel- di, xom g‘ishtdan ko‘p xonali uylar qurila boshlandi, idishlarni pishirish uchun kulolchilik xumdonlaridan foydalanishga kirishildi. Sopol idishlar hayvonlarning, qushlarning tasvirlari va o‘simlik naqshlari (yaproqlar, JXOODU ELODQ EH]DWLOD ERVKODQdi. %URQ]D PLVdan ko‘ra ancha qattiqligi tufayli mi- loddan avvalgi 3-mingyillik o‘rtalaridan boshlab asta-sekin mehnat qurollari, qurol-yaroqµODU YD ]HE ]L\QDWODU WD\\RUODVKda ishlatiluvchi asosiy ashyoga aylanib qoldi. %URQ]D PHKQDW qurollariga ega bo‘lgan odamlar endi dalalarga ancha durust ishlov berish va ekin maydonlarini kengaytirish imkonini qo‘lga kiritdi. Nati- jada ular ixtiyorida ortiqcha miqdorda qishloq xo‘jalik Eslab qoling! Eneolit – mis-tosh asri. Sopol idishlar Kamon o‘qlarining uchlari Bronzadan yasalgan to‘g‘nog‘ich va tosh munchoqlar. Mil. avv. XVII asr 23 mahsulotlari vujudga keldi. Chorvachilik asta-sekin dehqonchilikdan ajralib chiqa boshladi. Patriarxatning boshlanishi Tarixning ko‘p davrlari davomida uruq‘ jamoasidagi muhim ishlar D\ROODU ]LPPDVLda bo‘lib (bolalarni tarbiyalash, ovqDW WD\\RUODVK KD\YRQ WHULODULQL WR]D- lash, kiyim-bosh tayyorlash), jamoada ular ning, ayniq- sa, yoshi katta ayollarning mavqei erkaklarnikiga nis- batan ancha baland ERµOJDQ 2PRFK ELODQ yer haydab, ]LURDWFKLOLN qilish, chorvachilik, hunarmandchilikning vujudga kelishi natijasida urug‘ni yetarli mahsulot- lar bilan ta’minlash erkaklar qo‘liga o‘tdi. Uy xo‘jaligi \XPXVKODUL D\ROODU ]LPPDVLda qoldi. Endi urug‘chilik oilasida erkaklar muhim o‘rin tuta boshladi. Qarin- doshchilik erkak nomi bilan belgilanadigan bo‘ldi va patriarxat davri boshlandL 2LOD RWD WRPRQLdan yaqin qarindoshlarning bir necha avlodlaridan tashkil topa- digan bo‘ldi. Bronza davri dehqonlarining manzilgohlari Dehqonlarning qadLPJL PDQ]LO- gohlaridan biri Zarafshon daryosi KDY]DVLdagi Zamonbobo ko‘li yaqi- nidan topilgan. ;RUD]P KXdudidan ham qadimgi dehqRQFKLOLN PDQ]LOJRKODUL topilgan. Arxeologlar Surxondaryo vohasidan qadimgi ]LURDWFKLODU PDQ]LOJRKODULdan biri bo‘lgan Sopol- litepani topishdi. QD]LVKPDODU davomida bu yer- dan uy-joylar, maishiy va xo‘jalik xonalardan tarkib topgan paxsa imoratlar, sopRO EX\XPODU EURQ]Ddan yasalgan mehnat qXUROODUL YD ]HE]L\QDWODU \DVDO- gan ustaxona qoldiqlari, shuningdek, yirik xumlarda saqlangan bug‘doy va arpa doni topilgan. Bundan uch yarim ming yil muqaddam Surxon vo- hasidD KR]LUJL 6KHURERddDQ XQFKD X]Rq bo‘lmagan joyda Jarqo‘ton PDQ]LOJRKL YXMXdga kelgan. Jarqo‘ton qurilishi tarixidD LON VKDKDU DORPDWODUL NRµ]JD WDVKODQD- Eslab qoling! Patriarxal oila – ota tomonidan yaqin qarindoshlarning bir necha avlodlaridan tashkil topgan oila. Zamonbobo – Bu- xoro viloyati Qorako‘l tumanidagi Zamon- bobo ko‘li bo‘ylarida miloddan avvalgi 2- mingyillikda yasha- gan chorvadorlar va dehqonlarning qa- dLPL\ PDQ]LOJRKL Ilonlar tasviri tushirilgan tosh tumor. Mil.avv. 2-mingyillik Bronzadan yasalgan bilaguzuk. Mil. avv. XII asr Eslab qoling! 24 di. U ikki qismdan iborat bo‘lgan: qal’a va uning atro- ¿dD MDPRD D¶]RODUL ERµOPLVK KXQDUPDQd va dehqon- larning uylari joylashgan. Qal’a ichidan ibodatxona qoldiqlari topilgan. %URQ]D dDYUL PDQ]LOJRKODUL DKROLVL KDU [LO KX- narmandchiliklar, to‘quvchilik, kulolchilikni rivoj top- tirishdD ]HE]L\QDW EX\XPODUL \DVDVK qurilish so- hasida katta yutuqODUJD HULVKJDQ %URQ]D davrida odamlar kulolchilik charxi va g‘ildirakni kashf etdilar. Shu tariqa harakatlantirish vositalari vujudga keldi. misdan yasalgan mehnat qurollari sug‘orma dehqonchilik (sun’iy sugo‘rish) ko‘p xonali uylar Sharqdagi ilk davlatlar va shaharlar patriarxat Zamonbobo, Sopollitepa, Jarqo‘ton kulolchilik charxi, g‘ildirak ibodatxona o Tayanch konspekt Eneolit davri (mil. avv. 4-mingyillik – 3-mingyillik o‘rtalari) o Bronza davri (mil. avv. 3-mingyillik o‘rtalari – 2-mingyillik) o o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Eneolit davrining neolit davridan asosiy farqlarini ayting. 2. Misning kashf etilishi qDFKRQ URµ\ EHUJDQ" 0LV EURQ]Ddan nimasi bilan farq qiladL" 4. Nega matriarxatdan patriarxatga o‘tish jarayoni sodir bo‘ldL" %URQ]D davri dehqRQODUQLQJ PDQ]LOJRKODUL KDqida hikoya qi- ling. 6. Dehqonlar turar joy qurilishida qaysi materiallardan foydalan- JDQODU" Eslab qoling! Sopollitepa ± 2µ] bekiston janubidagi EURQ]D DVUL dehqon- FKLOLN PDQ]LOJRKL PLO avv. 2-mingyillik). Jarqo‘ton manzilgohi qazilmalari Mis ko‘zgular. Zamonbobo manzilgohi Naqshlar bilan bezatilgan sopol idish 25 5-§. Temir asriga o‘tish davrida O‘rta Osiyoning rivojlanishi Temirdan foydalanish 2dDPODU PLV YD EURQ]Ddan mehnat qurollarni yasashni o‘rgangan davr- lardan beri oradan ko‘p asrlar o‘tdi. Faqat miloddan avvalgi I-ming yillik bosh- laridagina temirdan mehnat qurollari ya sash imkoni- yati paydo bo‘ldi. Bu jarayon ancha sermashaqqat bo‘lgan, negaki temir misdan ko‘ra ancha yuqori ha- roratda (1500°C) eriydL $PPR WHPLU PLV YD EURQ]DJD nisbatan olganda qulay bo‘lgan: temir ulardan qat- tiqroq edi. TemirdDQ ELULQFKL ERµOLE .LFKLN 2VL\Rdagi xettlar (miloddan avvalgi XIV–XIII asrlar), so‘ngra qo‘shni mintaqalardagi (MesopRWDPL\D (URQ .DYND]RUWL xalqlar foydalana boshlaganlar. Temir buyumlarning tarqalishi sekinlik bilan borgan. Temir kamyob va qim- matbaho metall bo‘lgani uchun undan dDVWODE ]HE ]L\QDW EX\XPODUL \DVDVKda foydalanishgan. Shunday EH]DNODU 0LVU ¿U¶DYLQL Tutanxamon maqbarasidan va .DYND]dagi Maykop qo‘rg‘oni yodgorligidan topilgan. Sopol idishlar Eslab qoling! Temirdan birinchi ERµOLE .LFKLN 2VL\Rdagi xettlar foydalana bosh- laganlar (mil. avv. XIV– XIII asrlar), keyinroq ularga qo‘shni bo‘lgan Mesopotamiya, Eron, .DYND]RUWL PDPODNDW- larining aholisi ham temirdan foydalangan- lar. Qadimgi temirchilar 26 Mehnat qurollari yasash uchun temirdan foy- dalanilishi, eng avvalo, dehqonchilikning rivojiga ta‘sir qildi. Temirdan ishlangan uchli omochlar va boltalar paydo bo‘ldi. Bu mehnat qurollari katta maydonlar- dD ]LURDWFKLOLNQLQg rivojlanishiga imkon yaratib berdi. 2µUWD 2VL\Rdan topilgan eng qadimgi temirdan yasal- gan qurollar miloddan avvalgi IX–VIII asrlarga oid bo‘lsa-da, temir qurollarning ko‘pchiligi miloddan av- valgi VII–VI asrlarqa oid sanaladi. Yevropadan farqli ravishda Sharqda dehqon- chilik asosan sun’iy sug‘orish asosida rivojlandi. Gul- ga burkangan bog‘lar va serhosil dalalarni suv bilan ta’minlash uchun Sharqda anhorlar va ariqlarning keng tarmog‘i ishlab chiqilgan. Ijtimoiy tuzum Temir qurollarning keng tarqalishi mehnat unumdorligini oshirdi. Bu esa ishlab chiqarishning yanada rivoj topJDQ XVXOLJD RµWLOLVKLJD ]DPLQ \DUDWdi. Urug‘ jamoasi o‘rnini hududiy qo‘shnichilik jamoasi egallay boshladi. Qabila-urug‘ oqsoqollarining ta’siri tobora kuchaya borgan. Doimiy harbiy to‘qnashuvlar sharoitida qa- bilalar ittifoqlari paydo bo‘ldi. Bu ittifoqlarga harbiy sardorlaridan saylangan kishilar rahbarlik qilganlar, jamiyat esa harbiy demokratiya tamoyillari asosida yashay boshladi. Mil. avv. I-mingyillik boshlaridD 2µUWD 2VL\Rda aholi to‘rtta guruhga bo‘lindi: kohinlar, jangchilar, dehqon- lar, hunarmandlar. 2µUWD 2VL\RdD MDPL\DWQLQJ QHJL]L ©nmana» deb ataluvchi katta patriarxal oila bo‘lganini «Avesto»dan ELOLE RODPL] %LU QHFKD ©QPDQDªODU XUXJµ MDPRDVL ± «vis»ni tashkil etgan. Hududiy qo‘shnichilik jamoasi esa «varzana» deb nomlangan. Bunday jamoalar qabilaga – «zantuªJD ELUODVKJDQ 2µ] KXdudini hi- Eslab qoling! Harbiy demokra- tiya – ilk davlatchilikka o‘tish davrida qabila va qabilalar ittifoqlariga say- lab qo‘yilgan harbiy sar- dorlar boshchilik qil- gan boshqaruv shak- li. Kamon o‘qlarining temir uchlari Bronzadan yasalgan qozon. Mil. avv. VI – V asr 27 moya qilish uchun bir qancha qabilalar ittifoqqa – «dax’yu»ga uyushishgan. «Avesto»ga ko‘ra jami- yatni boshqarishning quyidDJL WL]LPL PDYMXd bo‘lgan: Ƈ oqsoqollar kengashi; Ƈ xalq yig‘ilishi; Ƈ alohida tumanlar hukmdorlari; Ƈ viloyatlarning hukmdorlari. Aholining urug‘ va qabila bo‘yicha emas, balki hududiy taomilga ko‘ra guruhlarga ajratilishi mil. avv. IX–VIII asrlardD 2µUWD 2VL\Rda vujudga kelayotgan ilk davlat birlashmalarining alomati edi. Tayanch konspekt PLO DYY ;,9±;,,, DVUODU ± [HWWODU .LFKLN 2VL\R birinchi bo‘lib temirdan mehnat qurollari yasaganlar PLO DYY ,;±9,,, DVUODU ± 2µUWD 2VL\Rda temirdan yasalgan ilk mehnat qurollari urug‘chilik jamoasi – qo‘shnichilik jamoasi harbiy demokratiyaga o‘tish ©$YHVWRª QPDQD YLV YDU]DQD ]DQWX dax’yu PLO DYY ,;±9,,, DVUODU ± 2µUWD 2VL\R KXdudida ilk davlat birlashmalarining vujudga kelishi o o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Temir buyumlardan foydalanish qDFKRQ ERVKODQJDQ" 2. Temirdan mehnat qurollari yasashning boshlanishi jamiyatda qandD\ Rµ]JDULVKODUJD ROLE NHOdL" 3. «Avesto»da patriarxal oila, urug‘chilik jamoasi, hududiy qo‘shnichilik jamoasi va qabila qandD\ QRPODQJDQ" 4. Ilk davlat vujudga kelishi davridagi jamiyatni boshqDULVK WL]LPL haqidD VRµ]ODE EHULQJ 5. Ilk davlat birlashmalarining vujudga kelishi qanday omil bilan ERTµOLT" Eslab qoling! ,MWLPRL\ WX]XP taraqqiyoti : ibtidoiy to‘da ĺ urug‘ ĺ qabila ĺ qabilalar ittifoqi. Temirdan ishlangan xanjar va qin. Mil. avv. I mingyillik Temir pichoq. Mil. avv. VII–VI asrlar 28 6-§. Nil vodiysi va uning aholisi Misr – Nil in’omi 2µ]L ELODQ ELUJD KX]XUED[VK VDO- qin havo va mo‘l-ko‘l hosilni olib kelguvchi sersuv Nil viqor bilan oqadi. Ulug‘vor daryo Afrika shimoli-sharqi- dD VLYLOL]DWVL\D YXMXdJD NHOLVKL XFKXQ ]DPLQ \DUDW- gan. Bir qancha shoxobchalarga bo‘linib oquv chi Nil dDU\RVL ERULEERULE 2µUWD\HU dHQJL]LJD quyiladi. Nil daryosi quyilish joyini yunonlar delta deb atash- gan, chunki dHQJL]JD quyiluvchi shoxobchalar- QLQJ WRµODWRµNLV PDQ]DUDVL XFKEXUFKDNVLPRQ \¶DQL yunoncha «dHOWDª KDU¿JD Rµ[VKDVK ERµOJDQ Nil vodiysi – har ikkala qirg‘oq bo‘ylab 3 km dan 22 kilometrgacha kenglikdagi va 6 ming kilometr X]XQOLNdagi sug‘oriladigan yerlardir. Nil vodiysini har ikkala tomondan tog‘lar mudofaa devorlaridek muho- ID]D qilib turadi, adirlar ortida Sahroyi Kabir va Liviya FKRµOODULQLQJ NRµ] LOJµDPDV qumliklari yotadi. Daryo- ning har ikkala qirg‘og‘i qora tuproqli serhosil dala- lardan iborat. Vodiyliklar yurtga – «Qora tuproq» yoki «Nil in’omi» deb nom berishgan. Har holda, hamma vaqt ham shunday bo‘lmagan. QadLP RµWJDQ ]DPRQODUda Nil vodiysi odam o‘tolmay- digan, papirus butalari bir-biriga chirmashib ketgan botqoqliklar bilan qoplangan, suvda son-sanoqVL] yirtqich timsohlar kun kechirar, quruq yerlarda yov- voyi hayvonlar galasi sang‘ib yurar, botqoq]RUODUda HVD ]DKDUOL LORQODU \DVKDU Hdi. Vaqt o‘tgani sayin iqOLP Rµ]JDULE ERUdi, suv ham yildan-yilga kamayaverdi, Shimoliy Afrika ham BO‘LIM II QADIMGI SHARQ VA O‘RTA OSIYO Nil daryosi qirg‘oqlarida Eslab qoling! Nil daryosi borib- ERULE 2µUWD\HU den- JL]LJD quyiladi. Nil daryosi quyil- ish joyini yunonlar delta deb atashgan. Nil vodiysi 29 cho‘lga aylana bordL 2damlar Nil vodiysi va deltasini Rµ]ODVKWLUD ERVKODdLODU 6KX WD[OLW ]LURDWFKLOLN DKROLQLQJ asosiy mashg‘ulotiga aylandi. Mil. avv. 4-mingyillik boshlarida odamlar Nil daryosi qirg‘oqlaridagi yer- yer- ODUQL Rµ]ODVKWLULVKJD EHO ERJµODdilar. Misrliklarning mashg‘ulotlari Nil daryosi dalalarni suvga bosti- rib, keng-mo‘l oqqan yillarda misr- lik dehqonlarning hosili ham bara- kali bo‘lgan. Misrlik dehqonlar bug‘doy va arpa, shuningdek, pROL] HNLQODULQL HNLVKJDQ \HWLVKWLULOJDQ NDQRpdan esa JD]ODPD WRµqishgan. Nil vodiysidD X]XP qovun, anor, xurmo, pL\R] ERdULQJ ORYL\D NDEL PHYD YD VDE]DYRW yetishtirilardi. QadLPJL ]DPRQda yerga omoch bilan ishlov beriib, urug‘ qo‘lda sepilgach, urug‘likni yerga sing- dirish uchun qoramollarni daladan haydab o‘tishgan. Mehnat qXUROODUL WDNRPLOODVKLVKL ELODQ ]LURDWFKLODU omoch va hayvonlar kuchidan foydalana bosh- lashdi. Misrliklar sigir, qo‘y-echki, cho‘chqalarni boqLVKJDQ =LURDWFKLODU KRµNL]ODUdan dala ishlarida foydalanishgan. Misr dehqonlari yerga urug‘ sochish va hosil- ni yig‘ishtirib olish ishlarini g‘ayriodatiy muddatda RµWND]LVKJDQ ,\XOVHQWDEU R\ODULda ular dam olishgan YD XUXJµOLNQL HNLVKJD KR]LUODVKDUdi, negaki bu mahalda barcha dalalarni suv bosgan bo‘lardL .X]da dalalar- ga urug‘ ekilgan, sug‘orish uchun kanallar va ariqlar- QL WR]DODVK LVKODUL ERVKODQJDQ FKXQNL EX payt larda yomg‘ir juda kam yog‘ar edi. Qishda esa hosil yig‘im- terimi boshlangan. Boshoqlarni mis o‘roqlar bilan o‘rib olib, so‘ngra maxsus joyga tashib, bug‘doy yoki arpa bog‘lari ustidan hayvonlarni haydab o‘tib, hosilni yan- chishgan. Xirmonjoydan chiqqan don sopol xumlarda saqlangan. Bu tadbir donni son-sanoqVL] NHPLUXYFKL- ODU ]DUDUNXQDQdalardan omon saqlardi. Misr podshohligi Tutmos II hukmronligi davrida Misr chegaralari (mil. avv. 1500-yil). 0LVU ¿U¶DYQODUL muhim yurishlarining yo‘nalishlari Asosiy dehqonchilik tumanlari Nil daryosi vodiysi Quddus Falastin Bibl Kadesh Tir Asvon Kipr o. 30 Hunarmandchilikning rivojlanishi Qadimgi Misr hunarmand- larining 30 dDQ ]L\Rd kasb- korlari bo‘lgan. Misgarlar misni eritib, undan mehnat qurollari quyishardi. Kulol- lar loydan turli-tuman idish-tovoqlar yasab, idishlarni xumdonda pishirishgan. Quruvchilar saroylar, ibodat- xonalar va uylar bunyod HWLVKJDQ 2ddiy misrliklar- ning uyi loy suvalgan papirus poyalaridDQ ]Rdagon- larning uylari esa oftobda quritilgan xom g‘ishtdan qurilgan. Fir’avnlarning saroylari va ibodatxonalar toshdan barpo etilgan. Duradgorlar dHUD]D YD HVKLN larni yasashardL .HPDVR]ODU qamishdan qayiqlar, yog‘ochdan esa kemalar qurishardi. To‘quvchilar kiyim- kechak uchun materiallar tayyorlashar, tikuvchilar esa liboslar tikishardi. Zargarlar oltin va qimmatbaho tosh- lardan taqinchoqlar yasashgan. Misr davlatining tashkil topishi 2damlar miloddan avvalgi IV- mingyillik oxirida Nil vodiysidagi sermashaqqat turmush sharoitiga moslasha boshladi. Tarqoq man- ]LOJRKODU ©nom» deb atalgan kichik davlatlarga bir- lashdi. Vaqt o‘tishi bilan asta-sekin qabila sardorlari hukmdorlarga – podsholarga aylanishdi, oqsoqollar esa boshqaruv ishlarida ularga yordam berishardi. Kohinlar alohida mavqH YD QXIX]JD HJD ERµOLVKJDQ Kohinlar diniy marosimlarni bajarishar, muhim ishlar oldidan xudolardan madad so‘rab iltijo qilishgan. Misrda ikkita podsho hukmdorlik qilgan. Bittasi Quyi (Shimoliy) Misrda, boshqasi esa Yuqori (Janu- biy) Misrda davlatni boshqargan. Mil. avv. 3000-yilda ikkala davlat o‘rtasida boshlangan urushda Yuqori Misr hukmdori Menes g‘alaba qR]RQdi. U birlashgan mamlakatning birinchi hukmdori – ¿U¶DYQL bo‘ldi. Yago- na va birlashgan davlat uchun yangi poytaxt bo‘lmish 0HP¿V shahri barpo etildi. Savdo-sotiq Yuqori Misr shohi Quyi Misr shohini qatl qilmoqda 0LVU ¿U¶DYQODULQLQJ tojlari 31 Ko‘p yillar mobaynida «nom»lar hukmdRUODUL Rµ] mol-mulkini ko‘paytirib oldi, natijada Misr mustaqil davlatlarga aylangan alohida «nom»larga parchalanib ketdi. Vaqt o‘tishi bilan mamlakatning qayta birlashuvi ro‘y berdi. Bu davlatning poytaxti Fiva shahri bo‘lgan. 2OLPODU 0LVU WDUL[LQL Ilk, Qadimgi, O‘rta, Yangi va So‘nggi podsholik davrlariga ajratishgan. O‘zingizni sinang! «Nom» – ... Menes – ... 0HP¿V YD )LYD – ... )LU¶DYQ ± ... Tayanch konspekt Afrika shimoliy-sharqi – mil. avv. 4-mingyillik boshi Nil ĺ delta ĺ 2µUWD\HU dHQJL]L Nil vodiysi – kengligi 3 km dan 22 km gacha, X]XQOLJL ± PLQJ NP dehqonchilik, chorvachilik papirus – uylar qurilishi davlatlar – «nom» mil. avv. 3000- yil – Yagona birlashgan Misr pR\WD[W ± 0HP¿V o o o o o o o o Savol va topshiriqlar 1HJD PLVUOLNODU Rµ] PDPODNDWLQL ©1LO LQ¶RPLª dH\D WD¶ULÀDVKJDQ" 2. Qadimgi Misrning tabiiy sharoiti nima sababdan dehqonchilik uchun qulay edL" 3. Xaritadan Qadimgi Misrni toping. Nil daryosi deltasi, Quyi va Yuqori Misrni ko‘rsating. 1LPD XFKXQ X]Rq vaqt odamlar Nil vodiysiga ko‘chib kel- PDJDQODU" 5. Misrliklar mashg‘ulotlarini sanab bering. 6. Qadimgi Misr tarixi qaysi dDYUODUJD DMUDWLOJDQ" Dalaga ishlov berish Kanallar va ariqlar yordamida ekinlarni sug‘orish Eslab qoling! 2OLPODU 0LVU WDUL xini Ilk, Qadimgi, O‘rta, Yangi va So‘nggi podsho- lik davrlariga ajrat- ganlar. 32 7-§. Misr va qo‘shni xalqlar Qadimgi misrliklarning qo‘shnilari Misr janubdan Nubiya bilan chegaradosh bo‘lgan. Bu mam- lakatga misrliklar Nil bo‘ylab oltin, smola (qDWURQ ¿O VX\DJL QRdir navli yog‘ochlarni ayirboshlash uchun borganlar. Misr g‘arbida, Liviya cho‘lida shu nomdagi mamlakat joylashgandi. Sahro aholisi ko‘chmanchi chorvadorlar bo‘lgan. Quyi MisrdDJL 0HP¿V VKDKUL orqali o‘tadigan yo‘l Sinay yarimoroliga olib borgan, bu yerda esa mis qD]LE ROLQJDQ Sinay yarimorolidan shimolroqda Falastin, uning yonboshida Suriya joylashgan. Bu mamlakatlar mis va temir rudasiga hamda boshqa foydali qD]LOPDODUJD ER\ ERµOJDQ Misrliklar Falastin va Suriyadan hunarmandlar yasagan nodir buyumlar va qimmatbaho toshlarni olib kelishgan. Fir’avnlarning istilolari Qadimgi podsholik davrida Sinay yarimoroli bosib olinadi, mahal- liy qabilalar Misrga soliq to‘lay boshlashdi. Fir’avnlar Nubiya va Liviyaga ham yurish qilib, shaharlarni talaydilar, asirlar, chorva mollari va boshqa boyliklarni egallab oldLODU 2µUWD podsholik ¿U¶DYQODUL -DQXEL\ )DODVWLQ \HUODUL YD 1XEL\D VKLPROLQL Misrga qo‘shib olishga muyassar bo‘ldilar. Miloddan avvalgi XVIII asr oxirida ko‘chmanchi giksoslar qabilalari Misrga hujum qildi. Misrliklar- ning piyoda qo‘shinlaridan farqli o‘laroq giksoslar- ning asosiy kuchi otlar qo‘shilgan jangovar aravalari bo‘lgan. Bir askar otlarni boshqarib turgan, ikkinchisi esa kamondan dushmanlarni nishonga olib o‘q X]JDQ Quyi Misrni bosib olgan giksoslar misrliklar shaharlari va qishloqlariga hujum qildL XODUQL D\RYVL] WDODdi va odamlarni asirlikka haydab ketdi. %X YDTWGD 2µUWD podsholik ko‘plab mayda «nom»larga bo‘linib ketgandi, ular giksoslarga soliq Tutanxamon taxti Qadimgi Misr jangchilarining sopoldan yasalgan haykallari Eslab qoling! Nubiya, Liviya, Falas- tin va Suriya mamlakat- lari qadimgi misrliklar- ga qo‘shni bo‘lgan. 33 to‘lar edi. Faqat Fiva shahri hukmdorlarigina giksos- larga itoat qilmadilar. BosqLQFKLODU ]XOPLGDQ [DORV ERµOLVK WDUDddudiga tushib qolgan «nom»lar hukmdorlari Fiva shahri atro- ¿JD ELUODVKD ERVKODVKdi. Ko‘p o‘tmasdan Yuqori Misr- QLQJ EDUFKD ©QRPªODUL )LYD ©QRPLªQLQJ ¿U¶DYQL DWUR¿ga birlashdilar. Bir qancha janglardD ¿U¶DYQ Yaxmos gik- soslarni tor-mor etib, bosqinchilarni Misrdan haydab chiqardL ,WRDWVL] KXNPdRUODUQL Rµ]LJD ERµ\VXQdirgan boshlandi. Yaxmos hukmdorligi davrida Misr yuksak kuch-qudrat cho‘qqisiga erishadi. Fir’avnlar yurish- larining natijalari 0DPODNDWLQL R]Rd qilgan Yangi podsholik hukmdor- lari qo‘shni davlatlar bilan kurashni endi bosqinchi sifatida davom ettirishdL 2µ] qRµVKLQODULQL QD\]DODU qilichlar va dDVWDVL X]XQ MDQ- govar oyboltalar, shuningdek, jangovar aravalar bilan qXUROODQWLUJDQ ¿U¶DYQODU 1XEL\D YD 2Od 2VL\R PDP- lakatlariga hujumni boshlab yubordilar. Bir necha yurishlardDQ NH\LQ ¿U¶DYQODU deyarli bu- tun Nubiyani Misrga qo‘shib olishdi, Liviya qabilalarini o‘lpon to‘lashga majbur qildilar. Mil. avv. 1500-yillar DWUR¿dD ¿U¶DYQ Tutmos II katta yurishlar tashkillashti- rishga muyassar bo‘ldi. Falastin va Suriyani istilo qi- lish boshlandi, bir necha yil davom etgan yurishlarda erksevar qDELODODUQL X]LONHVLO ERµ\VXQdirib bo‘lmadi. FaqDWJLQD ¿U¶DYQ 7XWPRV ,,, )DODVWLQQL ERVLE ROLVKJD muvaffaq bo‘ldi. Bo‘ysundirilgan xalqlar misrliklardan nafratlanib, Rµ] HUN YD R]RdOLJL XFKXQ NXUDVKJDQ 0LVU ¿U¶DYQODUL ELU necha yil mahalliy qabilalar bilan urushdilar. Bu narsa ¿U¶DYQODU VLOODVLQL quritdi, dDYODW ]DLÀDVKLE qoldi, Yangi podsholik ham alohida «nom»larga tarqalib ketdi. Eslab qROLQJ Kir II ning o‘g‘li .DPEL] ,, mil. avv. 525-yilda Misrni bosib oldi. Tutmos III jangchilari shaharga hujum qilmoqda Eslab qoling! Fir’avn Yaxmos giksoslarni tor-mor etib, bosqinchilar- ni Misrdan haydab chiqardi. Yaxmos \DQJL ¿U¶DYQODU VX lolasi asoschisiga aylandi va Yangi podsholik davri boshlandi. 3 – Tarix, 6-sinf. 34 Mil. avv. VII asrda Misr yana yagona davlatga bir- lashdi, mamlakat iqtisodiyoti va madaniyatida yuksa- lish boshlandi. Ammo miloddan avvalgi VI asrda Misr- ga yangi bir dushman bostirib kiradi. Forslardan ulkan lashkar to‘plagan shahanshoh Kir II ning o‘g‘li Kambiz II miloddan avvalgi 525- yil- da Misrni bosib oli. O‘zingizni sinang! Giksoslar – ... Yaxmos – ... Tutmos III – ... Tayanch konspekt Misr qo‘shnilari – Nubiya, Liviya, Falastin, Suriya qo‘shni mamlakatlarning Misr tomonidan bosib olinishi Quyi Misrning giksoslar tomonidan bosib olinishi – mil. avv. XVIII asr Yaxmos ĺ giksoslarning quvg‘in qilinishi ĺ Yangi pod- sholik Tutmos II ĺ mil. avv. 1500- y. ĺ bosqinchilik yurishlari PLO DYY \LO ± 0LVUQLQJ IRUV VKRKL .DPEL] ,, WRPRQLdan bosib olinishi o o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Qadimgi Misrga qo‘shni bo‘lgan davlatlarni sanab bering va ularni xaritadan ko‘rsating. 2. QadLPJL 0LVU ¿U¶DYQODUL qaysi mamlakatlarni bosib olgan edL" 3. Nima sababdan ko‘chmanchi giksoslar Misr uchun dahshatli kuchga aylandL" 4. QD\VL ¿U¶DYQ KXNPURQOLJL davrida giksoslarni mamlakatdan haydab chiqarishga erishildL" 5. Yangi podsholik hukmdorlari qaysi hududlarni bosib olishdL" 6. Misr qachon va kim tomonidan bosib olindL" 8-§. Qadimgi Misr dini Misrliklarning xudolari Misr aholisi uchun din kundalik turmushning ajralmas bir bo‘lagi hisoblangan. Qadimgi misrliklar xudolar hayvonlar siymosiga o‘tib olib, mushuk, qo‘y, Apis. Buqa timsolidagi hosildorlik xudosi Misrliklarni qadimgi fors podshosi Kambiz II asirlikka olib ketmoqda Baolbek shahridagi ibodatxona 35 KRµNL] DUVORQ VLJLU VKDNOLda odamlar orasida yashay- di, deb hisoblashgan. Misrliklar xudolarning bir qancha joni mavjud: ulardan biri hayvon tanasida, boshqasi esa haykalida yashaydi deb o‘ylashgan. Misrliklar xonadonidagi mehrobda xudolarning haykalchalari o‘rnatilgan. Kohinlar – ibodatxona ruhoniylari, xudolar- ni dindorlar in’om tariqasida keltirgan narsalar bilan boqishadi, deb hisoblashgan. Qadimgi Misr podsholigining poytaxti 0HP¿Vning Rµ] [Xdosi – Ptax bo‘lgan. Ptax misrliklar e’tiqodicha, olamni yaratayotganida har bir narsaning nomini odam ga o‘rgatgan. Xudo shunchalik qudratliki, uni asl qiyofasida ko‘rishning iloji yo‘q. Shuning uchun ham Ptax degan xudRQLQJ Download 5.4 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|