Z nishonova, D. Qarshiyeva

Ekspert baholash metodi. Bu metod shaxs psixologiyasida keng 
qo‘llaniladi. Ekspertlar sifatida tekshirilayotgan kishilarni yaxshi 
biladigan shaxslar - bolalar bog'chasi va maktab-intematlaming 
tarbiyachilarini, sinf rahbarlari, ishlab chiqarish-texnika bilim yurt- 
larining murabbiylari, ishlab chiqarishdagi murabbiylar, ilmiy jamoa 
rahbarlari, harbiy komandirlar, sport trenerlari qatnashishlari mum­
kin. Ekspert baholarni ko‘proq xususiyatlarning sifat jihatidan 
namoyon bo‘lishini tasviriash emas (buni ekspertlar bilan qilinadigan 
keyingi suhbatlarda o‘tkazilsa ancha foydaliroq boiadi), balki 
o‘rganilayotgan xususiyatlarning ifodalanishini miqdoriy baholash 
tarzida, ya’ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-atvor elementlari 
darajalarini baholash tarzida oikazilsa maqsadga muvofiq boiadi. 
Ekspertlar umumlashtirish bilan b og iiq boim agan xulq-atvor 
elementlarining ancha-muncha mayda qismlari ifodalanganligini 
qayd qilishi lozim. Umumlashtirish - ekspertning emas, balki 
tadqiqotchining ishidir.
0 ‘z-o‘zini kuzatish metodi. XYIII-XIX asrlar empirik psixolo- 
giyasi tomonidan kamsitilgan bu metod so‘nggi yillarda yana 
ma’lum ahamiyatga ega b o iib bormoqda. Chunonchi, suhbat va 
savol-javob metodlarini o‘z-o‘zini kuzatish metodi orqali olingan 
ma’lumotlarsiz qoilab boim aydi. Buni suhbat va shaxsiy savol- 
javob 
0
‘tkazish uchun savollar tuzishda hisobga olish zarur. Lekin 
o‘z-o‘zini kuzatish, garchi psixologik tadqiqotlarning asosiy metodi 
boimasa-da, mustaqil ahamiyatga ega boiishi mumkin. 
0
‘z-o‘zini 
kuzatish metodi psixik holatlami, ya’ni tetik kayfiyatni, achchiq- 
lanishni, ishchanlikni, kasb bilan bo g iiq boigan sermahsul ishlarni 
o‘rganishda ayniqsa foydali boiishi mumkin.
Testlar metodi. Testlar, ozmi yoki ko‘pmi standartlashtirilgan 
(bir xillashtirilgan) shaxs xususiyatlarini qisqa muddatli sinash 
usullaridir. Yaxshi asoslangan test - bu oldindan oikazilgan katta 
eksperimentlar natijasidir. Nazariy jihatdan asoslangan va eksperi­
mental jihatdan muhokama qilingan testlar tadqiqotchi uchun ilmiy 
va amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin.
Arxiv metodi Amerika ilmiy adabiyotlarida «Arxiv metodi» 
degan atama qabul qilingan, bunday tadqiqotlami oikazuvchi psixo­
log sinaluvchining xulqini kuzatmaydi va oichamaydi, balki, kun­
dalik qaydnomalami va yozuvlami, arxiv materiallarini, mehnat, 
o‘quv yoki ijodiy faoliyatini tahlil qiladi.
23

---

Sobiq sovet psixologlari bu metodni ifodalashda boshqa 
atamadan foydalanishdi. Ko‘p hollarda u «faoliyat mahsullarini