Z nishonova, D. Qarshiyeva

• Aniq eksperimental faraz - asosiy sabab va laboratoriya 
orasidagi aloqa.
• Eksperimental maksimal (yoki minimal) ko‘rsatkichli faraz
- mustaqillik va nomlanishning maksimal bilishlari bilan ko‘r- 
satiladi. Faqatgina juda ko‘plab eksperimentlar natijalari asosida 
isbotlanadi.
• Absolyut eksperimental farazlar ko‘p xarakterli eksperi- 
mentlarda o‘tkaziladi.
Bir munosabatli eksperimental farazlar bitta mustaqil va 
mustaqil boim agan holatlar orasidagi munosabatlarda o‘z aksini 
topadi. Bu eksperimental farazni o ‘tkazish uchun bitta munosabatga 
doimiy eksperiment o‘tkazilgan boiishi, ikkinchisi esa unga 
nazoratli hodisa boiishi kerak.
Ba’zi olimlar farazlarning statistik va fan turlarini farqlaydilar. 
Fan farazlari taklif etilgan muammolarning qarorlaridan shakllan- 
gan. Statistik farazlar matematik statistika asosida shakllanadi. 
Istalgan fan farazi statistik ma’lumotlarni talab etadi. Har bir sabab 
qonuniyatlar, aloqalarni yoki voqealarni isbotlashda ko‘plab tushun- 
tirishlar keltirishi kerak. Faraz ikkita tarkib; asosiy va alternativdan 
iborat. 
Statistik farazlar ikkita tushunchada qoilaniladi; N 
(farqlanish haqidagi faraz) va N (ish haqidagi faraz).
Eksperimental faraz eksperiment tuzilmasi uchun, statistik 
farazlar esa tomonlami qayd etish uchun olinadi. Ular o‘z tuzil- 
masiga ega va har biri dalillarga tayanadi. Bitta eksperimentni 
tushuntirish uchun birgina emas, balki bir nechta nazariyalar hisobga 
olinadi.
Shubhasiz, statistik farazlar juda zarur va eksperimental faraz­
larning toidiruvchisidir. Eksperimental farazlar birinchi o‘rinda, 
statistik farazlar esa ikkilamchidir. Farazlar mavjud nazariy borliq 
bilimlari; dalillar, qonun-qoidalarsiz eksperiment o'tkaza oimaydilar.
Nazariyani eksperimentda tekshirib boim aydi. Nazariy xulosalar 
universal hisoblanadi. Agar nazariyadan chiqadigan xulosalar ekspe­
riment jarayonida tasdiqlanmasa, nazariy isbotlanmaydi.
Eksperiment natijasini ifodalovchi xulosalar assimmetrikdir, 
ya’ni faraz inkor qilinishi mumkin boigan, lekin hech qachon 
qat’iyan qabul qilinmaydi. Har qanday faraz keyingi tekshirishlarda 
tasdiqlanadi.
10

---