Zahiriddin muxammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti toirjanov elyor isaqovich

4.6. 
Uslubiy ko’rsatmalar 
1. Buyruqlar, odatda, ogohlantiruvchi va ijro etuvchi 
buyruqlarga bolinadi: “QADAM BOS!”, “ORTGA!”va h.k. 
Ijroning o’zidan iborat buyruqlar ham bor: “TEKISLAN!”, 
“ROSTLAN!”va boshqalar. Biroq, bu buyruqlar berilishdan oldin 
O’qituvchi ba’zi hollarda talabalarning diqqatini ijro buyrug’iga 
qaratish uchun “bo’lim”, “guruh”, “diqqat”, “ketma-ket”va h.k. 
so’zlarini ishlatifli. Masalan, “Guruh, ROSTLAN!”, “Ketma-ket 
TO’XTA!”. 
Ogohlantimvchi buyruq tushunarli, baland ovoz bilan va 
talabalar qanday harakat qilishlari lozimligini tushunib yetib, 
shunga shaylanislilari uchun biroz cho’zibroq aytiladi. Ijro 
buyrug’i lalizalik tanaffusdan keyin qisqa va qat’iy beriladi. 
Buyruqlarni berish chog’ida ovoz hamda ogohlantiruvchi 
va ijro buyruqlari o’rtasidagi uzilish safning katta-kichikligiga 

---

69 
mos bo’lishi lozim: saf qanchalik katta bo’lsa, ogohlantiruvchi 
buyruq shunchalik cho’zib aytiladi, ogohlantiruvchi va ijro 
buyruqlari orasidagi uzilish kattaroq bo’ladi, ijro buyrug’i 
balandroq ovoz bilan aytiladi. 
Harakatni boshlash uchun xizmat qiladigan ijro buyrug’i 
bo’la- jak harakatlar ifodasiga mos ravishda talaffuz etilishi 
kerak. Masalan, tez sur’atli yugurishdan oldin buyruqni baland 
ovoz bilan va qisqaroq berish zarur bo’lsa, barcha talabalar 
buyruqni birdaniga bajara olmaydigan sekin sur’atli harakatlarni 
boslilash uchun esa buyruqni baland ovoz bilan va biroz cho’zib 
aytish zarur. Shuni esda tutish kerakki, buyruq baland ohangda 
berilishi shart. Tovush kuchini ham to’g’ri o’zgartirib turish 
lozim. Buyruq zamratga mos ravishda baland yoki past berilishi 
mumkin. O’rinsiz past va shuningdek, juda baland ovoz orqali 
buyruqlar qo’llanilmasligi darkor. 
O’qituvchi tik holatda buyruq berishi kerak. 
2. Har 
bir 
ogohlantimvchi 
buyruqda 
talabalar 
“QOMATNI ROSTLA!” holatini qabul qiladilar, shuning uchun 
bu 
buyruqni 
tez-tez 
beravermaslik 
kerak 
(ayniqsa, 
umumrivojlantiruvсhi 
mashqlarni 
o’tayotganda). 
Agarda 
“ROSTLAN!” buyrug’i berilgan bo’lsa, u o’rinlatib bajarilishi 
kerak. 
3. Ayrim hollarda buyruqlarning o’rniga topshiriq 
bermoq maqsadga muvofiqdir. Agar talabalar buyruqqa ko’ra, 
ma’lum dastlabld holatda, belgilangan usul bilan baravariga biror 
harakatni bajarishlari kerak bo’Isa, topshiriq bo’yicha esa 
hisobga kirmagan harakatlarni bir qancha boshqa usullar bilan 
bajarishga raxsat etiladi. Masalan, polda o’tirgan guruh uchun 
“CHAP-GA!”buyrug’iniberish o’rniga “CHAP-GA bu riling” deb 
topshiriq berish ma’qulroq. 
4. Qayta saflanish uchun buyruqlar berishda uning 
qismlari izchilligiga rioya qilish zamr: 

---

70 
 safning nomi; 
 harakat yo’nalishi; 
 bajarish usuli aytiladi. Masalan, bir ketma-ket 
qatordan to’rt ketma-ketga qayta saflanish uchun buyruq 
quyidagicha beriladi: “Chap (o’ng)ga ketma-ketga to’rttadan 
QADAM BOS!”. Yurib ketayotganda, agar harakat yo’nalishi 
o’zgarmasa, buyruq aytilmaydi. Agar yurib ketayotgan guruh 
uchun qayta saflanish buyrug’i beriladigan bo’lsa, u holda 
“QADAM BOS!” so’zi tushirib qoldiriladi. 
5. Orani 
ochishda 
buyruqning 
ayrim 
qismlari 
quyidagicha takrorlanadi: 
 yo’nalishi; 
 oraliqning katta-kichiкligi; 
 bajarish usuli aytiladi. Masalan, “Chapga ikki qadam 
bilan JIPSLAN!”. 
6. Saf mashqlarining turli harakatlarim o’rgatayotganda 
ko’rsatish, tushuntirish talabalarni oldin guruhchalarga bo’lib 
o’rgatiladi. Ushbu harakatlarni bajarish, ko’rsatish, tushuntirish 
usuli birga qo’shib olib boriladi va keyinchalik bu harakatlar 
butun guruh bilan bajariladi. 
Murakkab saf mashqlarini bo’laklarga bo’lib o’rgatish 
kerak. Bunda har bir harakatni bajarish uchun alohida buyruq 
beriladi. Masalan, bir qatordan ikki qatorga qayta saflanish uchun 
ikkinchi tartib raqamlilarga quyidagi buyruqlar beriladi: 
 “Ortga chap oyoq bilan, BIR!”. 
 “Yonga o’ng oyoq bilan, IKKI!”. 
 “Chap oyoqni qo’yib, UCH!”. 
Ushbu harakatlarni bo’laklarga bo’lib o’rgatganda talaba 
o’z harakatlari n i ongli ravishda bajarsa, uni uzoq esda saqlab 
qoladi. 
O’qituvchi esa navbatdagi buyruqni berishdan oldin 
talabalar yo’l qo’ygan xatolarni ko’rsatib o’tadi. Turgan joyda va 

---

71 
yurib ketayotganda burilishlarni, bir ketma-ketdan yoki qatordan 
ikki ketma-ket yoki qatorga qayta saflanish, shaxdam qadam va 
joydan joyga ko’chishning boshqa turlari, juftlama qadam bilan 
orani ochishni bo’laklarga bo’lib o’rgatishni tavsiya qilamiz. 
7. O’rgatishni mashg’ulotga eng zarur bo’lgan saf 
mashqlaridan boshlash kerak. Avvalo, saflanishlar, saf usullari, 
joydan joyga ko’chish usullari va nihoyat, orani ochish va 
yaqinlashtirish o’rga- niladi. Ayrim saf usullarini talabalar bilan 
juft-juft bo’lib o’tkazish mumkin, bunda talabaning biri buyruq 
beradi, ikkinchisi uni bajaradi.