Ўзбекистон республикаи олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

7 мавзу: Эркак ва урғочи жинсий тизимларни тузилиши.
Хашаротларни кўпайиши ва ривожланиши.
Метаморфоз турлари 
 
Режа : 
1. Жинсий тизимни тузилиши 
2. Кўпайиш ва ривожланиш 
3. Метаморфоз турлари 
Жинсий тизимни тузилиши 
Юқорида кўриб чиқилган органлар тизими хашаротларни индивидуал 
хаѐтига хизмат қилади, жинсий органлар тизими эса биологик хусусиятга эга 
бўлиб хашаротларни тур сифатида мавжудлигини таъминлайди. Барча 
хашаротлар айрим жинсли организмлардир, яъни улар эркак ва урғочи 
индивидларга бўлинади. Айрим жинслилик нафақат турли жинсий безлар 
бўлиши билан намоѐн бўлади, балки ташқи морфологик фарқлар билан, яъни 
диморфизм билан яққол қўзга ташланади.Эркак хашаротларни кўзлари, 
антенналари яхши тараққий этган. Тана ранги ва қўшимча тана ўсимталарини 
бўлиши билан урғочи индивидлардан фарқланади. 
Жинсий безлар тузилишида кучли фарқлар бўлишига қарамай уларни 
тузилишида умумийлик хам кўпдир. Эркак ва урғочи жинсий система жуфт 
безлар гонадалардан, жуфт чиқарув найлари ва улар қўшилиши натижасида 
хосил бўлган чиқарув каналдан иборат. Ундан ташқари хар хил қўшимча 
безлар хам бўлади. 
Урғочи жинсий система таркибига: бир нечта овариолалар(тухум 
етиладиган найсимон безлар), уларни йиғиндисидан хосил бўлган 1 жуфт 
тухумдонлар(чап ва ўнг), хар бирини тухум йўли, уларни қўшилишидан 

---

53 
хосил бўлган тоқ(бирлашган) тухум йўли, қўшимча безлар, уруғ қабул 
қилгич халтача киради. Овариолалар сони турли хашаротларда бир нечтадан 
бир неча юзгача боради. Овариолани тепа қисмида тухум хўжайралар 
шаклланади, пастки қисм вителлярийда тухум хўжайралар етилади ва 
қобиғга ўралади. Хар бир овариолани оѐқчалари(найсимон, тухум чиқиши 
учун) қўшилишиб каликс деб аталувчи умумий тухум йўлини хосил 
қилишади. Чап ва ўнг каликслар қўшилишиб умумий тухум йўлини хосил 
қилишади, у эса ташқи мухитга очилишдан олдин қинга айланади. Қинни 
ѐнбош деворида уруғ қабул қилгич бўлиб у ердан сақланаѐтган уруғ 
хўжайралар вақти-вақти билан чиқиб тухум хўжайраларини оталантиради. 
Эркак жинсий тизими урғочи жинсий тизимга ўхшаш. Фолликуляр 
тузилишга эга бир жуфт уруғдонларда сперматозоидлар(уруғ) етилади. 
Етилган уруғ резервуарга йиғилади. У ерда тўпланган уруғ чиқариш 
каналидан пенис(эдеагус – эркак урчиш органи) ѐрдамида урғочи қинига 
киритилади. Қиндан уруғ, уруғ қабул қилгич халтачасига ўтади. Оталаниш 
ички. Хорионни(қобиқ) тузилиши бўйича тухум турли хашаротларда турлича 
бўлади.