Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

Биринчи тоифага Жиноят кодексининг Махсус қисмида 
кўсатилган ижтимоий хавфли қилмишлардан бирини ақли норасо 
ҳолатда содир этган шахслар киради. Бу шахслар руҳий касаллиги 
туфайли 
ўз 
ҳаракатининг 
фактик 
хусусиятини, 
шунингдек 
қилмишнинг ижтимоий хавфлилиги ва бирор обьектга нисбатан 
муайян зарар етказилишини англаб етмайди. Жиноятнинг субьекти 
ақли норасо шахс бўлганлиги туфайли, бундай шахслар ижтимоий 
хавфли қилмиш содир этсаларда, уларнинг қилмиши жиноят 
ҳисобланмайди. Шу туфайли уларни жиноий жавобгарликка ёки 
жазога тортиш мумкин эмас. Бундай тоифадаги шахсларга нисбатан 
тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўлланилади. Улар жазога 
тортилганда жазонинг тарбиялаш ва огохлантириш мақсади амалга 
ошмайди. 
Иккинчи тоифадагиларга жиноят содир этгандан сўнг жиноий 
жавобгарликка тўсқинлик қилувчи касаллика чалинган шахслар 
киради. Бу тоифадаги шахсларга ақли расолик ҳолатида жиноят 
содир этганидан сўнг, дастлабки тергов ёки суд мажлиси давомида 
руҳий касалликка чалинган шахслар киради. Бундай ҳолатда уларга 
нисбатан жиноий жазо қўлланилмайди, уларга нисбатан фақат 
мажбурлов чораси қўлланилади. 

---

545 
Ҳуқуқшунос С.В. Афиногеновнинг таькидлашича, бу тоифага 
мансуб шахсларга тибиий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллаш 
учун:
1
а) Жиноят кодексининг Махсус қисм нормаларида кўрсатилган 
ижтимоий хавфли қилмишлардан бирини содир этиши; 
б) ўз ҳаракатини бошқаришга ва ўз қилмишининг хусусиятини 
англаб етишига тўсқинлик қилувчи ҳолатнинг мавжудлиги; 
г) содир этилган қилмишнинг хусусияти ва шахснинг руҳий 
ҳолати тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллашни тақозо 
этиши каби шартлар мавжуд бўлиши лозим. 
Учинчи тоифага жазони ўташ вақтида руҳий касаллика 
чалинган шахслар киради. Улар жазони ўташ вақтида ўз 
ҳаракатининг аҳамиятини англамайди ва ўз ҳаракатларини бошқара 
олмайди. Бундай ҳолларда уларга нисбатан қамоқ ва жазони ижро 
этиш муаасасасининг бошлиғининг қарори билан суд-психатрия 
экспертизаси тайинланади.