Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Боисий омиллар 
(қониқмаслик манбалари)
Мотивация 
(юқори қониқтириш 
манбалари)
1 Корхона ва маъмурият сиёсати
Ютуқларга эришиш
2 Меҳнат шароити
Хизмат пиллапоялари бўйича 
кўтарилиш
3 Иш ҳақи 
Юқори масъулият
4 Ишчилар билан ўзаро муносабат Натижани тан олиш ва қўллаб-
қувватлаш
5 Меҳнат хавфсизлиги
Ижодий ва хизмат доирасида 
ўсиш имконияти
6 Меҳнат интизомини назорат 
қилиш даражаси

---

169
Биринчи гуруҳ гигиеник омиллар деб аталади. Агар иш 
жойи ифлос, қоронғи, кўримсиз бўлса, бу меҳнатга инти-
лишни сусайтиради. Аксинча, иш жойи тоза, эргонометрик 
нуқтаи назардан бенуқсон бўлса, меҳнатга аниқ йўналти-
рилган мотивлар пайдо бўлади. Бу ерда пул масаласи ҳам 
муҳимдир. Аммо пулга инсон қадр-қимматининг ўлчови си-
фатида қараш ҳам хавфлидир. Агар пулга интилиш инсон-
ни бутунлай эгаллаб олса, у кўпайишга мойиллик туғдириб, 
уни бошқаларга нисбатан буюклигини исботлашга олиб ке-
лади. Натижада кишилардан ва жамоадан ажраб қолади. Гер-
сберг назарияси Маслоу назариясига зид эмас, балки уни 
тўлдиради.
Мазмунли мотивация назарияси биринчи ўринда одамлар-
нинг ишлашга ундайдиган эҳтиёжларини аниқлашга ҳаракат 
қилади. Бунда замонавий мотивация концепциясига асос сол-
ган уч олимнинг иши асосий ўрин эгаллайди. Булар: А.Маслоу, 
Ф.Герсберг ва Девид Мак Клелланд Грегор.
Маслоу бўйича эҳтиёжлар иерархияси назарияси. XX аср-
нинг 40-йилларида мотивация назариясини яратаётган А.Маслоу 
одамзотнинг эҳтиёжларини жуда ҳам турли хил деб таъкидлаган. 
У бу эҳтиёжларни 5 асосий категорияга ажратган:
1. Физиологик эҳтиёжлар – бу яшаб қолиш учун керак 
бўлган эҳтиёжлар (уйқу, дам олиш, озиқ-овқат, кийим-кечак, 
турар-жой).
2. Хавфсизликка ва эртанги кунга бўлган ишонч 
эҳтиёжи. 
3. Ижтимоий эҳтиёж ёки бошқача айтганда, кимларгадир 
ёки нималаргадир тегишлилик ҳисси.
4. Ҳурматга бўлган эҳтиёж.
5. Ўз-ўзини намоён қилиш эҳтиёжи.
Маслоу категориясига биноан, бу эҳтиёжлар аниқ керак-
ли таркибга эга ва токи пастки эҳтиёжлар қондирилмаса, 
юқорида жойлашган эҳтиёжлар талаб этилмайди. Бошқача 
қилиб айтганда, юқори даражадаги эҳтиёжлар одам хатти-
ҳаракатида асосий омилни акс эттириши учун пастда жой-
лашган эҳтиёжлар қондирилган бўлиши керак. Турли дара-
жадаги раҳбарлар шуни тушунишлари керакки, одамзотни 
мотивлаштиришда унинг эҳтиёжи асосий ўрин эгаллайди. 
Аниқ бир ходимни мотивлаштириш учун, раҳбар ходимни 

---

170
шундай йўналтириши керакки, у ташкилот мақсади сари ин-
тилсин ва ташкилот мақсадига эришгандан кейин раҳбар хо-
димнинг асосий эҳтиёжларини қондиришга имконият ярат-
син.