Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги академияси

4-§. Ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг объектлари.

Миллий қонунчиликда «ҳуқуқбузарликлар рофилактикасининг объектлари» тушунчасига таъриф берилмаган. Боз устига, илмий-назарий адабиётларда ҳам ушбу тушунчанинг таърифи бўйича ягона тўхтамга келинмаган.

Эсда тутинг! Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси объектлари – ҳуқуқбузарликлар профилактикаси субъектларининг мулкчилик шаклидан қатъи назар, давлат, жамоат органлари, корхона, муассаса ва ташкилотларнинг ижтимоий-иқтисодий ва ташкилий-бошқарув фаолиятида, одамлар ва ижтимоий гуруҳларнинг ҳаётий фаолиятида, шахслараро муносабатларда ҳуқуқбузарликларнинг содир этилишига сабаб ва шарт-шароит бўладиган салбий ҳодиса ва жараёнларни олдини олишга қаратилган профилактик таъсир кўрсатиш фаолиятидир.
Профилактик таъсир кўрсатиш чора-тадбирлари йўналтирилган ҳодиса ва жараёнларга кўра, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси объектларини қуйидагича таснифлаш мумкин:

1. 
   жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартиби;
   
2. 
   шахс, жамият ва давлат манфаатлари;
   
3. 
   жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига, шахс, жамият ва давлат манфаатларига тажовуз қилувчи хатарлар ва таҳдидлар;
   
4. 
   ғайриижтимоий хулқ-атвор;
   
5. 
   ҳуқуқбузарлик;
   
6. 
   ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар.
   

Профилактик таъсир кўрсатиш чора-тадбирлари йўналтирилган шахслар доирасига кўра, ҳуқуқбузарликлар профилактикаси объектларини қуйидагича таснифлаш мумкин:
1) фуқаролар;
2) ғайриижтимоий хулқ-атворли шахслар;
3) ҳуқуқбузарлик содир этган, шу жумладан илгари судланган ва озодликдан маҳрум этиш жойларидан озод қилинган шахслар;
4) ҳуқуқбузарликлар содир этишга мойил бўлган шахслар;
5) ҳуқуқбузарликдан жабрланувчилар;
6) ҳуқуқбузарликдан жабрланиш эҳтимоли ҳолатида бўлган шахслар.
Ушбу тушунчаларга миллий қонун ҳужжатларида таърифлар берилган:
ғайриижтимоий хулқ-атвор – шахснинг жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларини бузувчи турмуш тарзи, ҳаракати ёки ҳаракатсизлиги (ЎзР «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонуни 3-моддаси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2017 йил 7 февралдаги 60-сон қарори билан тасдиқланган «Ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи орган ва муассасаларнинг мансабдор шахслари томонидан расмий огоҳлантиришни чиқариш тартиби тўғрисида»ги низомнинг 3-банди);
ғайриижтимоий хатти-ҳаракатлар – вояга етмаганнинг мунтазам равишда спиртли ичимликлар, гиёҳвандлик воситалари, психотроп ёки ақл-ирода фаолиятига таъсир этувчи бошқа моддаларни истеъмол қилишида, фоҳишалик, тиланчилик билан шуғулланишида ифодаланадиган хатти-ҳаракатлари, шунингдек ўзга фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини бузадиган бошқа хатти-ҳаракатлари (ЎзР «Вояга етмаганлар ўртасида назоратсизлик ва ҳуқуқбузарликларнинг профилактикаси тўғрисида»ги қонуни 3-моддаси);
ҳуқуқбузарлик – содир этилганлиги учун маъмурий ёки жиноий жавобгарлик назарда тутилган айбли ғайриҳуқуқий қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик) (ЎзР «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонуни 3-моддаси);
ҳуқуқбузарликдан жабрланувчи – жисмоний, маънавий ёки мулкий зарар етказилганлиги оқибатида ҳуқуқбузарликдан жабрланган шахс (ЎзР «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонуни 3-моддаси);
ҳуқуқбузарлик содир этишга мойил бўлган шахс – ўзининг ғайриижтимоий хулқ-атвори хавфлилиги туфайли ҳуқуқбузарлик содир этиш эҳтимоли ҳолатида бўлган жисмоний шахс (ЎзР «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонуни 3-моддаси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 7 февралдаги 60-сон қарори билан тасдиқланган «Ҳуқуқбузарликлар профилактикасини бевосита амалга оширувчи орган ва муассасаларнинг мансабдор шахслари томонидан расмий огоҳлантиришни чиқариш тартиби тўғрисида»ги низом 3-банди).
Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси объектларига нисбатан профилактик таъсир кўрсатиш чора-тадбирларини амалга оширилиши натижасида:
– шахс, унинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари, жамият ва давлат манфаатлари, мулк, табиий муҳит, тинчлик, инсоният хавфсизлигининг дахлсизлиги шахснинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари ҳимоя қилинади;
– қонунийлик, ҳуқуқ-тартибот мустаҳкамланади, шу жумладан жамиятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданият юксалтирилади, фуқароларга қонунга ҳурмат ва қонун бузилишининг ҳар қандай кўринишига муросасизлик муносабати сингдирилади, қонунга итоаткорлик хулқ-атвори рағбатлантирилади;
– ҳуқуқбузарликларнинг барвақт олди олинади, шу жумладан ғайриижтимоий хулқ-атвор ва ҳуқуқбузарликлар содир этилишига йўл қўйилмайди;
– ҳуқуқбузарликлар аниқланади ва уларга барҳам берилади;
– ҳуқуқбузарликларнинг содир этилиши сабаблари ва уларга имкон бераётган шарт-шароитлар аниқланади ва бартараф этилади;
– ғайриижтимоий хулқ-атворли шахслар тарбияланади ва қулай турмуш шароити билан таъминланади;
– жисмоний шахсларнинг ҳуқуқбузарликдан жабрланувчига айланиши хавфи камаяди.