Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Download 1.99 Mb. Pdf ko'rish
|
JINOYAT HUQUQI KURSI 1 tom
- Bu sahifa navigatsiya:
- JK 34-moddasi 7-qismida
- (JK 34-moddasi 7-qismi)
- Oddiy retsidiv
- «Bir qancha jinoyat sodir etish» mavzusi yuzasidan yakuniy savollar
- Qo‘shimcha adabiyotlar O‘quv qo‘llanmalar, maxsus adabiyotlar
|
JK 34-moddasi 2-qismiga ko‘ra, «Ilgari hukm qilingan jinoyatiga o‘xshash jinoyat sodir etgan, ushbu Kodeksda alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, maxsus qismning boshqa moddalari bilan ham hukm qilingan shaxsning qasddan yangi jinoyat sodir etishi xavfli retsidiv jinoyat deb topiladi». Oddiy retsidivdan farqli ravishda xavfli retsidiv qonun chiqaruvchi tomonidan ba’zi jinoyat tarkiblari uchun baholanadigan belgi kabi ta’riflanadi. Xavfli retsidiv jinoyat Jinoyat kodeksi maxsus qismining ko‘pgina moddalarida jinoyatlarning baholanadigan belgilari sifatida nazarda tutiladi. Masalan, JK 97-moddasi 2-qismi «r» bandi, 104-moddasi 3-qismi «b» bandi, 164-moddasi 3-qismi «a» bandi va boshqalar. Xavfli retsidiv jinoyat modda konstruksiyasida baholanadigan belgi sifatida nazarda tutilmagan bo‘lsa va shaxs tomonidan mazkur jinoyat takroran sodir etilgan bo‘lsa, shaxs bu jinoyati uchun sudlangan bo‘lib, mol-mulkni qasddan nobud qilish (JK 173-moddasi) jinoyatini sodir etgan hollarda uning qilmishi JK 56-moddasi 1-qismi «n» bandiga havola qilinib jazoni og‘irlashtiruvchi holat sifatida kvalifikatsiya qilinishi lozim. Xavfli retsidiv holati dastlabki tergov organi tomonidan jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilinayotganda ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lishi lozim va keyinchalik bu sud hukmining tavsif qismida ham o‘z aksini topishi kerak. Xavfli retsidiv jinoyatga nisbatan ham sudlanganlik olib tashlanishi va o‘chganligi hamda shaxs ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun javobgarlik yoki jazodan ozod qilinishi kabi boshqa hollarda ham xavfli retsidiv jinoyat deb topish asoslarining olib 369
tashlanishi qoidalari qo‘llaniladi. Misol uchun, «agar muqaddam sodir etilgan qasddan odam o‘ldirish jinoyati uchun sudlanganlik holati tugallangan yoki qonunda belgilangan tartibda olib tashlangan bo‘lsa, shuningdek, agar qotillik jinoyati sodir etilgan paytga kelib ilgarigi jinoyat uchun jinoiy javobgarlikka tortish muddatlari o‘tgan bo‘lsa, qilmish JK 97- moddasi ikkinchi qismining «r» bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin emas» 1 . o‘ta xavfli retsidiv jinoyat bir qancha jinoyat sodir etishning nisbatan eng og‘ir shakllaridan biri bo‘lib hisoblanadi. JK 34-moddasi 3-qismi shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topishning quyidagi asoslarini keltiradi: «besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin bo‘lgan qasddan yangi jinoyat sodir etish, ya’ni: a) ilgari o‘ta og‘ir jinoyati uchun yoki ikki marta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinib, ularning har biri uchun besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan shaxs tomonidan o‘ta og‘ir jinoyat sodir etilishi; b) ilgari og‘ir jinoyati uchun ikki marta hukm qilingan yoki oldin- keyinligidan qat’i nazar, og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun ularning har biriga besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan shaxsning og‘ir jinoyat sodir etishi o‘ta xavfli retsidiv jinoyat deb topiladi». Mazkur variantlarni bayon qilish barobarida, qonun chiqaruvchi jinoyatlarni sodir qilishda ayb shakliga to‘xtalmaydi. Biroq, JK 15- moddasi mazmunidan kelib chiqadiki, og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyatlar faqat qasddan sodir qilinishi mumkin. Binobarin, jinoyatlarning ijtimoiy xavflilik darajasini belgilashda eng quyi chegara sifatida kamida besh yil ozodlikdan mahrum qilish jazosi namoyon bo‘ladi. Bu hol jinoyatlarning qonundagi tasnifiga to‘liq muvofiqdir. «Jinoyat kodeksi 34-moddasi uchinchi qismini qo‘llashda ozodlikdan mahrum qilish jazosiga sudlangan shaxs deganda, muqaddam sudning 1
ўлдиришга оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида»ги 13-сонли қарори, 21-банд, 3-хатбоши // Тўплам, 2- жилд. – 199–200-б. 370
qonuniy kuchga kirgan hukmiga ko‘ra, ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tayinlangan shaxs tushunilib, bunda hukm ijroga qaratilganligining, shu jumladan, shaxs mazkur jazoni o‘tamaganligi (masalan, shaxsning jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlaganligi, jazo ijrosi JPK 533-moddasiga muvofiq kechiktirilganligi)ning yoki qisman o‘taganligining (masalan, keyinchalik jazodan muddatidan ilgari shartli, amnistiya aktiga asosan, kasalligi oqibatida ozod qilinganligining, jazo yengilrog‘i bilan almashtirilganligining) ahamiyati yo‘q, hukm jazoni ijro etish muddatlari o‘tib ketganligi uchun ijroga qaratilmagan holler (JK 69-moddasi) bundan mustasno. Shu munosabat bilan JK 34-moddasi 3-qismida ko‘rsatilgan belgilar mavjud bo‘lganda, sud ilgari shartli hukm qilingan yoxud hukm ijrosi kechiktirilgan shaxsni ham, agar bu shaxs tegishlicha sinov muddati yoki hukm ijrosi kechiktirilgan davr ichida yangi jinoyat sodir etsa, o‘ta xavfli retsidivist deb topishga haqli» 1 . O‘ta xavfli retsidiv jinoyatning asosiy o‘ziga xos belgisi uning o‘ta xavfli retsidiv deb, faqat sud tomonidan topilishining mustahkamlanganligidir (JK 34-moddasi 4-qismi). Bu qoida shundan dalolat beradiki, sudlar ijtimoiy xavflilik haqiqiy tabiati va darajasini aniqlashda ustunlikka ega bo‘ladi va sudyalar har bir muayyan vaziyatda ish holatlari va o‘ta xavfli retsidivist maqomini aniqlash uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladigan aybdor shaxsi haqidagi aniq ma’lumotlardan kelib chiqishlari lozim. JK 34-moddasi 4-qismi shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish to‘g‘risidagi masala hal qilinayotgan vaqtda uning boshqa davlatlar sudlarining hukmlari bo‘yicha sudlanganligi ham hisobga olinishi mumkinligini ham qayd etadi. Bu shundan dalolat beradiki, shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topishda aybdor shaxsining tabiati haqidagi ma’lumotlar katta ahamiyatga egadir, chunki boshqa davlat sudining ayblov hukmi ham aybdor xulqining muayyan ijtimoiy qoralanishi, hukm qilinishini ifodalaydi. Lekin, boshqa davlatda sodir etilgan jinoyat og‘ir 1
этилганда қилмишни квалификация қилишга доир масалалар тўғрисида»ги 13-сонли қарори, 27-
банд // Тўплам, 2008 й., 3-сон. – 16-б. 371
yoki o‘ta og‘ir bo‘lishi bilan birga, aybdor besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, sudlar shaxsning boshqa davlat hududida sodir etgan jinoiy jazoga sazovor qilmishi va shu bilan bog‘liq uni aybdor deb topish milliy jinoyat qonunchiligiga muvofiq kelishi lozimligini ham nazarda tutishlari kerak. Qonun ilgari qasddan jinoyat sodir etgan muayyan shaxslarga nisbatan cheklashlarni mustahkamlaydi. Masalan, «shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish haqidagi masalani hal etishda shuni nazarda tutish lozimki, JK 34-moddasining oltinchi qismiga ko‘ra, o‘n sakkiz yoshgacha sodir qilingan jinoyat uchun sudlanganlik shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topishda hisobga olinmaydi. Shundan kelib chiqib, agar shaxs muqaddam bir necha jinoyat uchun sudlangan bo‘lib, ulardan ayrimlarini voyaga yetmagan yoshda sodir etgan bo‘lsa, faqat voyaga yetgan davrda sodir etilgan jinoyatlar uchun sudlanganlik e’tiborga olinishi lozim» 1 . Bunda shuni inobatga olish zarurki, «yangidan bir necha jinoyat sodir etgan shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish haqidagi masalani hal qilishda sud, jinoyatlar yoki hukmlar majmui bo‘yicha tayinlangan uzil- kesil jazo muddatidan emas, balki sodir etilishi shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish uchun asos bo‘lishi mumkin bo‘lgan jinoyat uchun tayinlangan ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo muddatidan kelib chiqishi lozim» 2 . JPK 466-moddasi 3-bandiga muvofiq, shaxs o‘ta xavfli retsidivist deb topilganligi haqida hukmning kirish qismida ko‘rsatib o‘tilishi shart. Shu yerda qonunda belgilangan tartibda o‘chmagan yoki olib tashlanmagan avvalgi sudlanganliklar ham qayd etilishi lozim. «JKning 77-moddasiga muvofiq, sudlanganlik muddatining o‘tib ketganligi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi munosabati bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor bo‘ladi. Shuning uchun u hukmning kirish va tavsif qismlarida 1
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 3 февралдаги «Судлар томонидан жиноят учун жазо тайинлаш амалиёти тўғрисида»ги 1-сонли қарори, 9-банд, 3-хатбоши // Тўплам, 2-жилд. – 228- б.
2
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2008 йил 15 майдаги «Бир неча жиноят содир этилганда қилмишни квалификация қилишга доир масалалар тўғрисида»ги 13-сонли қарори, 25-
банд // Ўзбекистон Республикаси Олий судининг Ахборотномаси, 2008 й., 3-сон. – 16-б. 372
ko‘rsatilmaydi» 1 . Shu asnoda, Oliy sud Plenumi tushuntiradiki, olib tashlangan yoki o‘chgan sudlanganlik hukmning tavsif qismida faqatgina u ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxsga koloniya turini tayinlash uchun ahamiyatga ega bo‘lgandagina ko‘rsatilishi mumkin. Hukmning tavsif qismida aybdorni o‘ta xavfli retsidivist deb topish to‘g‘risida asoslantirilgan xulosalar bo‘lishi kerak. Ayblov hukmining qaror qismida boshqa masalalardan tashqari yana sudlanuvchining o‘ta xavfli retsidivist deb topilganligi (basharti sud shunday qaror qabul qilgan bo‘lsa) to‘g‘risidagi qaror yoritilishi lozim. Yuqorida, voyaga yetmagan yoshda olingan, o‘chgan yoki olib tashlangan sudlanganlik yuzasidan cheklovlar, retsidiv jinoyatning eng xavfli turida tan olinganligi bois, ular nafaqat o‘ta xavfli retsidiv jinoyat, balki retsidiv jinoyatlarning boshqa turlariga ham tegishli bo‘lishi darkor. Sudning shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish vakolatini ko‘zda tutib, JK 34-moddasi 7-qismida jinoyat qonuni shuni tushuntiradiki, o‘ta xavfli retsidivist bilan bog‘liq jinoiy-huquqiy oqibatlar faqatgina keyinchalik jinoyat sodir etish bilan tan olinadi. «Ushbu Kodeks maxsus qismining o‘ta xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan jinoyatlar uchun javobgarlikni belgilovchi moddalari shaxs ushbu jinoyatni sodir etgunga qadar qonunda belgilangan tartibda o‘ta xavfli retsidivist deb topilgan bo‘lsagina qo‘llaniladi» (JK 34-moddasi 7-qismi). Boshqacha aytganda, jinoyatni o‘ta xavfli retsidiv sifatida kvalifikatsiya qilish uchun, ushbu retsidiv aniq qayd qilinishi shart, bu holat esa faqat shaxs sud tomonidan o‘ta xavfli retsidivist deb topilganidan so‘ng vujudga keladi. Sud tomonidan shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish bir qator huquqiy oqibatlarga olib keladi: – o‘ta xavfli retsidivist tomonidan jinoyat sodir etganlik Maxsus qismning ko‘p moddalarida qonun chiqaruvchi tomonidan tasniflovchi yoki alohida kvalifikatsiya belgisi sifatida baholanadi; 1
приговоре» (с изменениями и дополнениями, внесенными постановлениями Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 14 июня 2002 г. № 10, 19 декабря 2003 г. № 20 и 3 февраля 2006 г. № 5) // Сборник, Т.1. – С. 338. 373
– o‘ta xavfli retsidivist erkaklar ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazoni maxsus tartibli koloniyalarda, ayollar esa qattiq tartibli koloniyalarda o‘tashadi; – o‘ta xavfli retsidivistlarga ozodlikdan mahrum etish jazosi muddatining bir qismini turma qamog‘ida saqlash tarzida o‘tash tayinlanishi mumkin; – ularga nisbatan jinoiy javobgarlikdan yoki jazodan ozod etishni qo‘llashning bir qancha cheklashlari belgilanishi mumkin; – ularga nisbatan shartli ravishda jazo tayinlash, jazo muddatidan ilgari shartli ozod etish va jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish mumkin emas; – o‘ta xavfli retsidivistlarga nisbatan sudlanganlikni olib tashlashning alohida tartibi belgilanadi. Mazkur turdagi retsidiv JK 79-moddasi 2- qismiga asosan, sudlanganlikni olib tashlanishi yo‘li bilan bekor qilinishi mumkin. Qonunda belgilangan tartibda oddiy, xavfli va o‘ta xavfli turlarga bo‘linishdan tashqari, jinoyat-huquqiy doktrinada sudlanganlik miqdori, sodir qilingan jinoyatlar xarakteri, ularning ijtimoiy xavflilik darajasiga ko‘ra, oddiy va murakkab, umumiy va maxsus, penitentsiar va o‘ta xavfli retsidiv jinoyatlar turlari ajratiladi. Oddiy retsidiv shaxs ikki bor sudlangan bo‘ladi. Murakkab retsidiv – bu o‘ziga xos, bir qanchalik retsidiv, bunda aybdor shaxs uch marotaba va undan ko‘proq sudlangan.
turli xil jinoyatlardan tarkib topgan (bevosita va turdosh obyekti bo‘yicha tafovutga ega hamda ayb shakli turlicha bo‘lgan jinoyatlar). Misol uchun, bojxona qonunchiligini buzganlik uchun sudlanganligi bo‘la turib, shaxs o‘g‘rilik yoki bezorilik va hokazo jinoyatni sodir qiladi. Maxsus retsidiv bir-biriga yaqin yoki turdosh jinoyatlarni o‘z ichiga oladi (bir xil bevosita va turdosh obyektiga ega hamda ayb shakli bir bo‘lgan jinoyatlar). Masalan, shaxs bosqinchilik jinoyati uchun sudlangan bo‘lib, xuddi shu jinoyat yoxud o‘g‘rilik, firibgarlik jinoyatini sodir etadi. Umumiy retsidivga nisbatan murakkab retsidiv xavfliroq tusga egadir. 374
Penitentsiar retsidivda ilgari ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilingan shaxs, avvalgi jinoyat uchun sudlanganlik muddati davomida yangi jinoyat sodir qilib, yana ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilinadi. Mazkur retsidiv turining nomi ham jazoni ozodlikdan mahrum qilish joylarida o‘tash bilan bog‘liq.
ta’rifiga to‘la mos, ya’ni u, sud hukmiga asosan, o‘ta xavfli retsidivist deb topilgan shaxs tomonidan jinoyat sodir etilgan paytda kuzatiladi.
1. Bir qancha jinoyat sodir etish deganda nima tushuniladi? Uning ahamiyati nimada? 2. Bir qancha jinoyatlar sodir etishning qanday zaruriy belgilari mavjud? 3. Qanday turdagi jinoiy qilmishlar bir qancha jinoyatlarni tashkil qiladi? 4. Bir qancha jinoyatlarning yagona jinoyatdan farqi nimada? Davomli, uzoqqa cho‘zilgan va tarkibli jinoyatlar ostida nima tushuniladi? 5. Amaldagi qonunchilikda bir qancha jinoyat sodir etishning qanday turlari mavjud? 6. Takroran jinoyat sodir etish deganda nima tushuniladi? Bir qancha jinoyat sodir etishning mazkur turi bo‘yicha kvalifikatsiya qilishning qanday o‘ziga xos xususiyatlari bor? 7. Jinoyatlar majmui ostida nima tushuniladi? Uning qanday zaruriy belgilari mavjud? Jinoyatlar majmuining qanday turlarini bilasiz? 8. Jinoyatlar majmuini takroriylikdan farqlab bering. 9.Jinoyatlar real majmuining jinoyatlar ideal majmuidan tafovuti nimada? Qilmishni jinoyatlar ideal majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilishning o‘ziga xos xususiyatlari nimada? Qonun tomonidan inobatga olingan jinoyatlar ideal majmui va qonunda inobatga olinmagan jinoyatlar ideal majmui nimada ifodalanadi? 375
10. Raqobatdagi normalar deganda nima tushuniladi? Uning bir qancha jinoyatlarni sodir etishdan qanday farqlari mavjud? U yoki bu turdagi raqobatdagi normalar mavjudligida kvalifikatsiya qilish qoidalari nimadan iborat? 11. Retsidiv jinoyat ostida nima tushuniladi, uning asosiy belgilari nimada? Qilmishda jinoyatlar majmui va retsidiv birikishi mumkinmi? 12. Amaldagi JKda retsidivning qanday turlari ajratiladi? Jinoyat- huquqiy doktrinada retsidivning qaysi turlari mavjud? 13. Retsidiv jinoyatni topishda qanday sudlanganlik turlari inobatga olinmaydi? 14. Retsidivning takroriy jinoyat sodir etishdan farqi nimada? 15. Xavfli retsidiv oddiy retsidivdan qanday farqlanadi? Qay holatda shaxs o‘ta xavfli retsidivist deb tan olinadi? 16. Retsidiv jinoyat qanday huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradi? Qo‘shimcha adabiyotlar O‘quv qo‘llanmalar, maxsus adabiyotlar Бытко Ю.И. Учение о рецидиве преступлений в российском уголовном праве: история и современность. – Саратов: 1998. – 220 Б. Горелик А.С. Конкуренция уголовно-правовых норм. – Красноярск: 1996. – 67 Б. Иногамова-Хегай Л.В. Конкуренция норм уголовного права. – М.: 1999. –
288 Б. Красиков Ю.А. Множественность преступлений (понятие, виды, наказуемость). – М.: 1998. – 96 Б. Малков В.П., Тимершин Х.А. Множественность преступлений. – Уфа.: УВШ МВД РФ, 1995. – 238 Б. Яковлев А.М. Совокупность преступлений. – М.: Госюриздат, 1964. – 119 Б. Ilmiy maqolalar Бикеев И. Актуальные проблемы ответственности за множественность преступлений // Ж. Уголовное право. 2001. № 4. – 13–14- б.
376
Бойко А. Верните неоднократность // Ж. Законность. 2006. № 1. – 12-
б. Бражник Ф. Множественность преступлений – отражение их со- вокупной общественной опасности // Ж. Уголовное право. 2000. № 3. – 6–10- б.
Бриллиантов А.В. Множественность преступлений в уголовном законе // Ж. Российский следователь. 2004. № 2. – 11–13-б. Иногомова Л. Неоднократность и конкуренция норм. Некоторые спорные вопросы квалификации преступлений и назначения наказания // Ж. Уголовное право. 2002. № 2. – 30–33-б.
Российская юстиция. 2005. № 5. – 44-б. Шнитенков А. Проблемы квалификации при совокупности преступлений // Ж. Российская юстиция. 2005. № 2. – 68-б.
377
XII BOB. QILMISHNING JINOIYLIGINI ISTISNO QILADIGAN HOLATLAR 1-§. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar tushunchasi O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunchiligi u yoki bu qilmishning jinoiyligi masalasini hal etganda unda jinoyat tarkibining barcha belgilari, albatta, haqiqatda mavjudligi talabidan kelib chiqadi. Boshqacha aytganda, qilmishlar tashqi jihatdan (ya’ni, rasman) sodir etilishi uchun javobgarlik JK da ko‘zda tutilgan harakatlar yoki harakatsizlikka o‘xshagan bo‘lsa-da, haqiqatda jinoyat tarkibining barcha elementlariga ega bo‘lmasa, jinoyat deb tan olinishi mumkin emas va kerak emas. Bunday holatlarda jinoiy javobgarlik istisno etiladi.
sifatida u yoki bu holatlarni tan olishning yo‘naltiruvchi asoslari belgilab beriladi, nafaqat huquqni qo‘llaydigan organlar uchun, balki qonun chiqaruvchilar uchun ham JK III bo‘limining biror-bir qoidalarini o‘zgartirish, to‘ldirish yoki bekor qilishda ularga amal qilish majburiy bo‘ladi. Bundan tashqari, ushbu qoidalar JK 3–10-moddalarida mustahkamlangan tamoyillarga, chunonchi, adolat va gumanizm tamoyillariga uning muntazam muvofiq amal qilishidan dalolat beradi. JK 35-moddasi 1-qismiga muvofiq, «qilmishda ushbu Kodeksda nazarda tutilgan alomatlar rasmiy jihatdan mavjud bo‘lsa-da, lekin u ijtimoiy xavfli, g‘ayriqonuniy yoki aybli bo‘lmasa, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar deb topiladi». Qonunda ushbu belgilarning yo‘qligiga ishora qilish tasodifiy emas, balki JK 14-moddasining qoidalari bilan belgilab berilgan: «Jinoyat kodeksi bilan jazo qo‘llash tahdidi bilan taqiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jinoyat deb topiladi». Shu tufayli hech bo‘lmasa bitta belgisining yo‘qligi sodir etilgan harakat yoki harakatsizlikni jinoyat soniga kiritishga imkon bermaydi, ya’ni shunday harakatning jinoiyligini istisno qiladi. Masalan, «jinoyatni istisno qiluvchi holatlar (masalan, kam ahamiyatli qilmishlar bo‘lgani uchun) ijtimoiy 378
xavfli bo‘lmasligi mumkin yoki huquqqa qarshi yo‘nalgan bo‘lmasligi mumkin (masalan, zaruriy mudofaa; oxirgi zarurat; ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash chog‘ida zarar yetkazish) yoki aybli harakat bo‘lmasligi mumkin (buyruqni yoki boshqacha tarzdagi vazifani bajarish; kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan asosli tavakkalchilik, jismoniy yoki ruhiy majburlash yoxud shunday majburlashni qo‘llash bilan qo‘rqitish natijasida), oxirgi ikkita holatda aybning mavjudligi JK 40- va 41-moddalariga muvofiq, jinoiyligi oldindan ayon bo‘lgan buyruq yoki boshqa farmoyishni bajarib, jinoyat sodir etgan shaxs uchun yoki ularning tavakkalchiligi odamlarning halok bo‘lish xavfi, ekologiya halokati yoxud boshqacha og‘ir oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligini bila turib qilingan bo‘lsa, ular jinoiy javobgarlikka tortiladi» 1 .
bittasining yo‘qligi sodir etilgan qilmishning jinoiy emasligidan dalolat beradigan belgilarning barchasini to‘liq belgilab beradi. Shu tufayli ushbu normada ko‘rsatilmagan boshqa elementlar biror-bir holatni qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holat sifatida tan olish uchun asos yaratib berishi mumkin emas. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar masalasi umuman biror-bir qilmish uchun javobgarlik belgilanganda emas, faqat uni amalga oshirishning muayyan vaziyati tufayli boshqacha mazmun kasb etgan muayyan jinoyat sodir etilgan holatda yuzaga keladi. Shunday qilib, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar ma’lum bir qilmishning xususiyatini aks ettirib, uning ijtimoiy foydali ekanligi, uning ma’naviy jihatdan va qonun tomonidan ma’qullanishi yoki uning mumkin ekanligidan dalolat beradi (qilmishning kam ahamiyatli bo‘lgan holatida). Bunday hollarda qilmish o‘z yuridik mohiyatiga ko‘ra faqat tashqi jihatidan JK da ko‘zda tutilgan jinoyat tarkibining belgilariga o‘xshash bo‘ladi. Download 1.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|