Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Д. Эргашходжаева, И. Б. Шарипов

Концепция 
Асосий ғоя 
Асосий 
восита 
Асосий мақсади 
1860-1920 Ишлаб 
чиқариш 
Имконияти борича 
ишлаб чиқариш 
Таннарх, 
меҳнат 
унумдорлиги 
Ишлаб 
чиқаришни 
такомиллаштири
ш, сотиш 
ҳажмини устириш
1920-1930 Товар 
Сифатли 
товарларни ишлаб 
чиқариш 
Товар сиёсати Истеъмол 
товарлари 
хоссаларини 
такомиллаштири
ш 
1930-1950 Сотиш 
Сотиш тармоқлари 
ва каналини 
ривожлантириш 
Сотиш 
сиёсати 
Товарлар сотиш 
интенсификацияс
и 
1960-1980 Анъанавий 
маркетинг 
Истеъмолчига 
нима керак бўлса 
ўшани ишлаб 
чиқариш 
Маркетинг 
микс 
комплекси, 
истеъмолчини 
тадқиқ қилиш 
Мақсадли 
бозорни хохиш-
эҳтиёжларини 
тадқиқ этиш 
1980-1995 Ижтимоий-
ахлоқий 
маркетинг 
Жамият 
талабларини 
ҳисобга олган 
ҳолда 
истеъмолчига 
керак бўлган 
таврларни ишлаб 
чиқариш 
Маркетинг 
микс 
комплекси, 
ишлаб 
чиқариладига
н товар ва 
хизмат ишлаб 
чиқариш, 
Мақсадли 
бозорни хохиш-
эҳтиёжлари-ни 
қондириш 
1
Багиев Г.Л., Тарасевич В.М., Анн Х. Маркетинг. учеб. - СПб.: Питер, 2008.

---

24
истеъмолчи 
билан боғлиқ 
булган 
ижтимоий ва 
экологик 
оқибатларни 
тадқиқ этиш 
1995 
йилдан 
шу 
давргача 
Маркетингни 
ўзаро 
алокавий 
концепцияси 
Бизнес бўйича 
шериклар ва 
истеъмолчиларни 
кондирадиган 
товарлар ишлаб 
чиқариш 
Маркетинг 
микс 
комплекси, 
интеграция ва 
тармоқли 
таҳлил, 
координация 
услуби 
Мақсадли 
бозорни хохиш-
эҳтиёжларини 
қондириш 
Кўрсатиб ўтилган маркетинг концепциялари ҳар бир мамлакат учун 
старндарт ёки норма ёки қоида сифатида қурилмаслиги керак. Маркетинг 
эволюцияси ҳар қайси мамлакатда ўзини хусусиятлари ва бозор 
муносабатлари 
ривожланиш 
даражасига 
боғлиқ 
бўлади. 
Бироқ 
маркетингни пайдо бўлиши билан боғлиқ жаҳон тажрибаси ҳамда бозор 
муносабатларини ривожланиши аниқ мамлакатларда тадбиркорлик 
фаолиятини тадбиқ тадбиқ бозор муносабатларини шакллантиришга 
ишлатилиши мумкин эканлиги фойдали ҳисобланади. Бундан ташқари 
маркетингни ривожланишида машҳур умумий тенденция – эътиборни 
товар ишлаб чиқаришдан истеъмолчига, унинг хохиш ва эҳтиёжларига 
қаратиш талаб этилади. 
Биринчи давр - маркетинг концепцияси “ишлаб чиқариш 
концепцияси” - “маҳсулот устунлиги” тарзида белгиланади, бунда энг 
муҳим масала яхши товар ишлаб чиқариш ва уни ҳаридорга арзон 
нархларда сотиш деб ҳисобланади. Концепция шиори - “имкони борича 
кўпроқ товар ишлаб чиқар, чунки бозор талаби чексиз”. Шуниси диққатга 
сазоворки, бизнинг иқтисодиётимиз ҳозирги даврда ҳаммадан кўра 
ибтидоий маркетинг коцепциясига яқин туради. 
Товар концепцияси истеъмолчи эътиборини товарга, унинг сифатига 
ва нархига қаратишни талаб этади. Истеъмолчилар ўхшаш товарларни 

---

25
сифатларини бошқа фирмани шундай товарлари билан солиштириб 
кўрадилар. Бу концепцияни кўпинча компания, фирма, ташкилотлар, 
шунингдек, нотижорат ташкилотлар ҳам ушлаб турадилар. Бироқ товар 
концепцияси муваффақият келтиравермайди. 
Кейинги давр “сотиш концепцияси” номини олди. Бунда фирманинг 
маҳсулотини “мана товар тайёр, келаверинг ва савдолашинг” шиори билан 
сотишни мўлжаллаш биринчи ўринга чиқади. Товар ва савдо маркетингги 
концепциялари маҳсулот ишлаб чиқариш ҳали серияли, яъни ялпи тус 
олмаган даврда майдонга келган эди. Товарларнинг янги турлари ва 
хиллари ҳисобига юқори даражада фойда қўлга киритилар эди, сабаби 
моҳият эътибори билан чексиз талабга эга бўлган бозорда бу товарларга 
нисбатан талаб бенихоя катта эди. 
50-йилларда бошқариш концепциясининг илк асосини сотиш ҳажми, 
ишлаб чиқариш ва муомала ҳаражатлари даражаси, даромад, фойда ва 
бошқа кўрсатгичларни ўзоқ муддатли ўзгаришларини аниқлаш таҳлил 
қилинди. Шунга кўра бозордаги иш фаолиятини бир йилдан беш йилгача
мослаштириш кўзда тўтилган. 
Маркетинг ривожи тарихида ўтган асрнинг 50-йиллари муҳим босқич 
булди. Ортиқча маҳсулот ишлаб чиқариш танглиги кўриниб қолди. 
Маркетинг - ишлаб чиқаришни бозор талабига мослаштириш концепцияси, 
унинг асосини истеъмолчига - “бозор устунлиги”га мўлжал олиш ташкил 
этди. Маркетинг бошқарувининг бозор концепцияси янада ривожланди.