Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети самарқанд филиали бухгалтерия ҳисоби, солиқ ва молия кафедраси

Имтиҳон натижалари комиссия баённомаси билан расмийлаштирилади ва аудиторларнинг жамоат бирлашмаларига топширилади. Ҳужжатлар қонунчиликда белгиланган давр мобайнида сақланади.
Ички аудитор сертификати имтиҳонда қатнашиш учун ариза топширилган аудиторларнинг жамоат бирлашмаси томонидан берилади.
Сертификат “Ички аудит хизмати ходимларини сертификатлаш тартиби тўғрисидаги Низом”нинг 3-иловасига мувофиқ шаклдаги махсус бланкада сертификат эгасининг фотосурати ёпиштирилган ҳолда расмийлаштирилади ва Ўзбекистон Республикасининг барча ҳудудида амал қилади.
Сертификат оралиқ бўшлиқларсиз (Х...Х 000000 тарзида) рақамланади.
Рақамлар:

• 
  аудиторлар жамоат бирлашмасининг расмий қисқартирилган номидан (XXX);
  
• 
  сертификатнинг олти сонли тартиб рақамидан (XXXXXX) иборат бўлади. Сертификатнинг тартиб рақами оралиқ бўшлиқларсиз, давомий кетма-кетликда 000001 дан бошлаб давом эттирилади.
  

Сертификат бланкалари қатъий ҳисобот ҳужжати ҳисобланади ва қалбакилаштиришга қарши ҳимоя элементларига эга бўлган махсус қоғозда “Давлат белгиси” давлат ишлаб чиқариш бирлашмаси томонидан аудиторларнинг жамоат бирлашмалари буюртмасига кўра тайёрланади.
Аудиторларнинг жамоат бирлашмалари белгиланган тартибда берилган ва қайта расмийлаштирилган, шунингдек дубликатлари берилган сертификат бланкалари ҳисобини юритади ҳамда сақланишини таъминлайди.
Сертификат имтиҳон комиссиясининг баённомалари олингандан сўнг ўн кун ичида расмийлаштирилади ва сертификат эгасига ёки нотариал тасдиқланган ишончнома асосида бошқа шахсга ички аудиторлар реестрига имзо қўйдириш орқали берилади.
Даъвогар сертификат расмийлаштирилган санадан бошлаб уч ой мобайнида уни олиш учун келмаса ёки уни олишдан ёзма равишда ихтиёрий воз кечса, аудиторларнинг жамоат бирлашмаси томонидан ушбу сертификатни бекор қилиш тўғрисида қарор қабул қилинади.


Сертификатнинг амал қилиш муддатини узайтириш, қайта расмийлаштириш ва дубликатини бериш. Сертификат эгаси томонидан сертификатнинг амал қилиш муддати тугашидан уч ой олдин, бироқ унинг амал қилиш муддати тугашига олти ойдан кам бўлмаган вақт қолганда, аудиторларнинг жамоат бирлашмасига унинг амал қилиш муддатини узайтириш тўғрисида “Ички аудит хизмати ходимларини сертификатлаш тартиби тўғрисидаги Низом”нинг 1-иловасига назарда тутилган шаклдаги аризага қуйидаги ҳужжатлар илова қилинган ҳолда тақдим этилади:

• 
  Низомнинг 2-иловасига мувофиқ шаклдаги анкета;
  
• 
  сертификатнинг асл нусхаси;
  
• 
  сертификатнинг амал қилиш муддатини узайтириш тўғрисидаги аризани кўриб чиқиш учун энг кам иш ҳақининг иккидан бир қисми миқдорида йиғим тўланганлигини тасдиқловчи банк тўлов ҳужжати.
  

Сертификатнинг амал қилиш муддати сертификат эгаси томонидан имтиҳон муваффақиятли топширилган тақдирда узайтирилади.

Сертификатнинг амал қилиши сертификат бланкасида кўрсатилган муддатнинг тугаш санасидан бошлаб беш йил муддатга узайтирилади.
Сертификатнинг амал қилиш муддатини узайтириш илгари берилган сертификат бланкасига тегишли ёзув киритиш орқали амалга оширилади. Сертификат бланкасидаги унинг амал қилиш муддатини узайтириш учун ажратилган тегишли реквизитлар тўлган бўлса, илгари берилган рақам билан янги сертификат берилади. Янги сертификат бланкасининг пастки ўнг бурчагига илгари берилган сертификат ҳақидаги ахборотлар ёзиб қўйилади. Илгари берилган сертификат бланкаси тегишли аудиторларнинг жамоат бирлашмаси томонидан белгиланган тартибда йўқ қилинади.
Сертификат эгасининг фамилияси (исми, отасининг исми) ўзгарганда, ўзгаришларни тасдиқловчи ҳужжатлар олинган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмай тегишли аудиторларнинг жамоат бирлашмасига “Ички аудит хизмати ходимларини сертификатлаш тартиби тўғрисидаги Низом”нинг 4-иловасида белгиланган шаклдаги аризага қайта расмийлаштирилиши лозим бўлган сертификатнинг асл нусхаси ҳамда ўзгаришларни тасдиқловчи ҳужжатларнинг нусхалари илова қилинган ҳолда топширилади.
Сертификат ариза топширилган кундан бошлаб беш кун ичида илгари берилган сертификат рақами билан қайта расмийлаштирилади. Илгари берилган сертификат бланкаси тегишли жамоат бирлашмаси томонидан белгиланган тартибда йўқ қилинади.
Йўқолган ёки яроқсиз ҳолга келган сертификат ўрнига сертификат эгасининг мазкур “Ички аудит хизмати ходимларини сертификатлаш тартиби тўғрисидаги Низом”нинг 4-иловасида назарда тутилган шаклдаги аризасига кўра унинг дубликати берилиши мумкин.
Сертификат эгаси сертификати йўқолганлигини матбуотда эълон қилиши ва унинг матбуотда эълон қилинганлигини тасдиқловчи ахборотни тегишли аудиторларнинг жамоат бирлашмасига тақдим этиши лозим. Сертификат дубликатида унинг аввалги қайд этилган рақами ва илгари белгиланган амал қилиш муддати ёзилади, янги бланканинг юқори бурчагида "Дубликат" ёзуви кўрсатилган бўлиши керак.
Яроқсиз ҳолга келган сертификат тегишли аудиторларнинг жамоат бирлашмасига йўқ қилиш учун қайтариб берилиши керак.
Сертификатни қайта расмийлаштирганлик ҳамда унинг дубликатини берганлик учун ариза топширилган санадаги энг кам иш ҳақининг тўртдан бир қисми миқдорида йиғим ундирилади.
Сертификатнинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда тўхтатилади:
а) сертификат эгасининг аризасига мувофиқ;
б) йил давомида ички аудиторларни 20 соатли малака ошириш дастури бўйича курсни ўтмаганда. Агарда ички аудитор бир маротаба малака ошириш курсини ўтамаса, унинг сертификатини амал қилиш муддати тўхтатилиши мумкин. Сертификацияни амалга оширган жамоат ташкилотлари малака оширишни назорат қилиб борадилар. Молия вазирлиги эса, ўқув марказлари томонидан сертификат эгаларининг малака ошириш курсини ўтаганлиги тўғрисидаги тақдим этилган ахборот асосан мониторингни амалга оширади;
в) сертификат эгаси томонидан ички аудит хизматидаги фаолияти мобайнида олинган конфиденциал ахборот хўжалик юритувчи субъект раҳбарининг ёзма рухсатисиз учинчи шахсларга тақдим этилганда, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно;
г) сертификатни ички аудит фаолиятида фойдаланиш мақсадида бошқа жисмоний шахсга берилганлиги факти аниқланганда;
д) ички аудитор сифатида уч йил мобайнида фаолият олиб борилмаганда. Бу ерда шуни таъкидлаш жоизки, ички аудиторларнинг амалда фаолият юритмаётганликларини аниқлаш қийин. Чунки, улар сертификат олганларидан кейин қаерда иш фаолиятларини амалга ошираётганликлари тўғрисидаги ахборотни сертификатлаган ташкилотга тақдим этишмайди. Ушбу маълумотни фақатгина сертификатни амал қилиш муддатини узайтириш учун тақдим этилган анкета маълумотлари асосида аниқлаш мумкин бўлади;
е) муайян мансабни эгаллаш ёки хўжалик соҳасида муайян фаолият билан шуғулланиш ҳуқуқидан маҳрум этиш тарзидаги жазони назарда тутувчи суд ҳукми қонуний кучга кирганда;
ж) фуқарони белгиланган тартибда муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб топиш тўғрисидаги суд қарори қонуний кучга кирганда;
з) сертификатнинг амал қилиш муддати тугаганда.

Сертификатнинг амал қилиши аудиторларнинг жамоат бирлашмаси қарори билан тугатилади. Сертификатнинг амал қилиши уни тугатиш тўғрисида қарор қабул қилинган санадан эътиборан тугатилади. Жамоат ташкилотининг сертификатни амал қилишини тўхтатиш тўғрисидаги қарори устидан судга мурожаат этишлари мумкин.

Сертификат қуйидаги ҳолларда бекор қилинади:

• 
  даъвогар сертификат расмийлаштирилган санадан бошлаб уч ой мобайнида уни олиш учун келмаса ёки уни олишдан ёзма равишда ихтиёрий воз кечса;
  
• 
  сертификатни бериш тўғрисидаги қарорнинг ноқонунийлиги аниқланганда;
  
• 
  сертификатни қалбаки ҳужжатлардан фойдаланган ҳолда олинганлиги факти аниқланганда.
  

Сертификатни бекор қилиш тўғрисидаги қарор сертификат берилган санадан эътиборан амал қилади.

Жамоат ташкилотининг сертификатни бекор қилиш тўғрисида қарори устидан судга мурожаат этиш мумкин.
Сертификатни тўхтатиш ёки бекор қилиш қилишга асослар аниқланган ҳолатларда аудиторларнинг жамоат бирлашмаси тегишли чораларни кўриши лозим.
Сертификатнинг амал қилишини тугатиш ёки уни бекор қилиш тўғрисидаги қарор оммавий ахборот воситаларида, шунингдек аудиторларнинг жамоат бирлашмаси веб-сайтларида эълон қилиниши керак.
Сертификатнинг амал қилишини тугатиш ёки бекор қилиш тўғрисидаги қарор беш кун ичида сертификат эгасига ва у ички аудит хизматида ишлаб турган хўжалик юритувчи субъектга юборилади. Лекин амалдаги қонунчиликда ички аудиторни иш жойи ўзгарганда унга сертификат берган аудиторларнинг жамоат бирлашмасига хабар бериш мажбурияти кўрсатилмаган. Шунинг учун аудиторларнинг жамоат бирлашмаси ўзидан сертификат олган ички аудиторлар билан доимо алоқада бўлиши лозим.
Сертификатнинг амал қилишини тугатиш ёки уни бекор қилиш тўғрисидаги қарор сертификат эгаси томонидан олинган кундан бошлаб ўн кун ичида сертификат берган тегишли аудиторларнинг жамоат бирлашмасига белгиланган тартибда йўқ қилиш учун қайтарилиши лозим.
Сертификатнинг амал қилиши тўхтатилган ёки бекор қилинган шахсларга сертификатнинг амал қилиши тўхтатилган ёки бекор қилинган пайтдан бошлаб уч йил мобайнида қайта сертификат олиш учун имтиҳон топширишга рухсат этилмайди.
Республикада сертификат берадиган жамоат ташкилотларининг сони 3 та бўлиб, ушбу вазифани бажариш учун улар орасида ахборот алмашиши бўлиши керак.
Аудиторларнинг жамоат бирлашмалари томонидан ички аудитор сертификатига эга бўлган шахсларнинг реестри юритилади ва унда қуйидаги маълумотлар қайд этилади:

• 
  сертификат олинган сана, уни олган шахснинг фамилияси, исми, отасининг исми ва имзоси;
  
• 
  паспорт маълумотлари ва яшаш манзили;
  
• 
  иш жойи;
  
• 
  сертификатнинг ҳисобга олиш серияси, рақами ва берилган санаси;
  
• 
  аудиторнинг малака сертификати, солиқ маслаҳатчиси, бухгалтер халқаро сертификатларининг берилган санаси ва рақами;
  
• 
  ҳар йили малака ошириш курсларини ўтаганлиги ҳақида;
  
• 
  сертификатнинг амал қилиш муддати узайтирилганлиги, амал қилиши тугатилганлиги, бекор қилинганлиги, қайта расмийлаштирилганлиги ҳамда дубликат берилганлиги тўғрисидаги маълумотлар.
  

Реестрдаги қуйидаги маълумотлар аудиторларнинг жамоат бирлашмаси веб-сайтига жойлаштирилади ва барчанинг танишиши учун очиқ ҳисобланади:

• 
  сертификат олинган сана, уни олган шахснинг фамилияси, исми, отасининг исми;
  
• 
  сертификат рақами ва берилган санаси;
  
• 
  сертификатнинг амал қилиш муддати узайтирилганлиги, амал қилиши тўхтатилганлиги, бекор қилинганлиги, қайта расмийлаштирилганлиги ҳамда дубликати берилганлиги тўғрисидаги маълумотлар.
  

Сертификатни бериш, уни амал қилиш муддатини узайтириш, амал қилишини тўхтатиш ҳамда бекор қилиш ҳақидаги жамоат ташкилотларининг қарорлари устидан қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда судга шикоят қилиш мумкин. Амалдаги қонунчиликда белгиланган талабларга риоя этилиши бўйича аудиторларнинг жамоат бирлашмалари раҳбарлари жавобгардир.
Аудиторларнинг жамоат бирлашмаларининг амалдаги қонунчилик талабларига риоя этишлари устидан назорат Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан амалга оширилади.