Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тЎКимачилик ва енгил саноат

АУТОГЕН МАШҚЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ

Одам психофизиологик билимлар тизимига эга бўлган ҳолда ўзининг ижодий ақлий қобилиятиларни фаолият жараёнида сафарбар этиш мақсадида шахсий психик ва физиологик ҳолатларини назорат қилиш имкониятига эришади. Ўзини психик машқлантириш ёки аутотренинг шахсга ўзининг психик ва физиологик жараёнлар орқали назорат қилишга имкон беради.

АУТОГЕН МАШҚ – Бу 1932 йили немис психотерапевти И.Г.Шулъц томонидан тугалланган кўринишда таклиф этилган ўз-ўзига таъсир этиш методидир. У биринчи 1920 йил гипнотик (сеҳри) уйқу босган кишиларга аҳамият бериб шундай фикрга келди, биринчи навбатда оғирлик ҳисси пайдо бўлади, кейин эса тананинг ҳамма қисмида ва қўл-оёқларда иссиқлик пайдо бўлади (биринчиси мускуллар бўшашини пайдо бўлиши билан боғлиқ, иккинчиси қон томирларининг кенгайиши билан боғлиқ). Бу ерда инсонда ҳар хил психофизиологик сезгиларни мустақил пайдо бўлиши мумкин эмас, деган фикр туғилади.
Касбий малакаларни қайта ишлаш учун ўз-ўзига таъсир этиш билан шуғулланувчи шахслар (кўз бойлағич сеҳргар) кузатиш И.Г.Шулъцга тренинг (машқлантириш) методика қайта ишлашда ёрдам беради. Аутоген машқлантиришнинг баъзи усуллари, айниқса, унинг иккинчи босқич (нерванотерапия) кўп умумий йог машқларига асосланади. Бироқ унинг мистик асослари йог ҳақидаги таълимоги.
Аутоген машқлантириш жараёнида, аввал ўз-ўзига олинган таъсир этиш йўли билан бўшашиш деб аталувчи мускуллар фаоллигини заифлашишига эришилади, кейин эса шу ҳолатда организмнинг у ёки бу функциясига йўналтирилган ўз-ўзига таъсир этиш ўтказилади.
Шундай қилиб, бўшашиш кейинги ўз-ўзига таъсир этиш ўтказишида негиз(асос) бўлиб ҳисобланиди.
Аутоген машқлантириш (AT) методикасини ўрганиш ҳиссий зўриқишини камайтириш, хавотирланиш, ҳаяжонланиш чарчаш ҳисларини бартараф этишида, уйқу функциясини назорат қилишга организмнинг қувват манбаларини фаоллаштириш, иродавий сифатларни мустаҳкамлаш, шахснинг характер, хусусиятлари ва хулқ-атвордаги баъзи шаклларни кузатиш, ақлий манба ресурсларини сафарбар этиш, бош оғриғи ва бошқа асабий аломатларни бартараф этишга жалб этиш имкониятини беради.
И.Г.Шулъц томонидан қайта ишланган AT методикаси классик деб аталади ва кейинчалик бошқа муаллифлар томонидан қайта ишланган методикаларни асосий таркибий қисмини ўзгарган шакли сифатида кириб келади. Айнан шу методика билан биз сизни таништирамиз.
Машқни бошлашдан аввал, ушбу қўлланмада баён этилган психофизиология билимлари асосини қисқача такрорлаб ўтиш лозим.
Машқ амалга ошираётган вақтдаги кийимлар, сиқиб турувчи, уялтирувчи диққатни тўплашга ҳалақит бўлмаслиги керак. Шунингдек, масалан, шимнинг қамари сиқиб қадалган ёки бошқа диққатни жалб қилишга ҳалақит берувчи бартараф қилинган бўлиши лозим.
AT машгулот учун қулай бўлган 3 та ҳолатдан бирида кўзлар юмуқ ҳолда ўтказилади.
1. Ўриндиқда «извошчи» ҳолатида ўтирган ҳолдаги вазиятда.
2. Баланд суянчиғли креслода ётган ёки ярим ўтирган ҳолатда.
3. Кроватда ётган ҳолатда.
Машқни ўтказиш жойи ва вақтига қараб, у ёки бу ҳолатда танланади. Куннинг хоҳлаган пайтда машқ қилиш мумкин. Машқни иложи борича тинч, иссиқ ва қоронғи хонада ўтказилиши лозим, бундай шароитда фақатгина психологик енгиллашув хонаси жавоб бериши мумкин. АТ билан шуғулланувчи шахс машқ ҳолатида ташқи таъсирларга аҳамият бермаган ҳолда ва машқ услуб қоидаларини яхши (етарли эгаллаган бўлса поездда ёки автобусда кетаётганда ҳам ўтказиш мумкин).
Эрта тонгда (тунги уйқудан кейин) ва кечқурун (уйқудан олдин) машқ ётган ҳолатда ўтказилади. Шуғулланувчи (текширилувчи) бошига ёстиқ қўйган ҳолда, чалқанча ҳолатда ётади. Кўзлари юмиқ қўллари гавда ёнида кафтлари пастга қараган ҳолда тирсакдан салгина – букилган ҳолда бўлади, оёқлари бир-биридан салгина узоқлашган бўлади, тизза остида бирор ёстиқни буклаб қўйса ҳам бўлади. Кундуз кунлари ётишниниг шароити бўлмаганлиги учун, «Извош» ҳолати қўлланилади. Ўқитувчи дарси бўлмаган соатда ёки танаффусда машқни юқорида кўрсатилганидек, ҳолатда агар шароит бўлса курсига суянган ҳолда, ярим ёттан ҳолатда ўтказиш мумкин.
Шундан кейин кўрсатилган ҳолатларини бирини қўллаган ҳолда махсус машқларни бажара бошлайди.
Тайёрлов машқ. Қулай вазиятни эгаллагандан сўнг, кўзлари юмилади ва хаёлдан бир маромда қуйидагиларни талаффуз қилади: «Мен мутлақо хотиржамман». Кейин асосий машғулотга ўтади.