Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

3.3. Indov (raps) yog’i olish. Indovni quritishdan oldin 5-nomerli separatorda birinchi marta tozalanadi. Agar separatordan sutkasiga 150 t indov urug’i o’tsa, 25% chiqindi chiqadi. Urug’ yuvib quritilgach, 4-nomerli separatorda ikkinchi marta tozalanadi. Quritilgan urug’ning namligi 8% dan oshmasligi kerak, aks holda saqlash qiyin bo’ladi, tez buziladi. Quritilgan urug’ sovitilgach, qayta ishlanadi. Harorati va namligi normal bo’lgan indov urug’i 5 valli valtsovkaning to’rt yo’lidan o’tkazilib yanchiladi.
Yanchilmani mumkin qadar tez (3-5 daqiqa ichida) qozonning birinchi qasqonida issiq bug’ bilan 80-85° gacha qizdirish kerak. Bu qasqonning devorlari va tagiga g’ilofi orqali 4-5 atm bo-sim bug’ yuborish kerak. Qeyingi qasqonlarda qalinligi 200- 250 mm bo’lgan mag’iz talqoni o’z-o’zini 100-105° gacha qizdiradi va namligi 5,0-6,0% ga yetadi. Odatda, bunday urug’ni ishlash uchun olti qasqonli qozon mos deb topilgan. Tayyor bo’lgan mezga to’xtovsiz ravishda zeer kolosniklarining orasi: I sektsiyada 1,00 mm, II sektsiyada 0,75 mm va III-IV sektsiyalarda 0,50 mm bo’lgan FP forpressga techka orqali tushirib turiladi. Olingan yog’ filtrlanadi va rafinatsiyalanadi. Qalinligi 8-10 mm va qoldiq yog’i 12-14% bo’lgan kunjara esa maydalangandan keyin ekstraktsiyalashga yuboriladi.
3.4. Soyadan yog’ olish. Korxonaga qabul qilinadigan soya turli aralashmalar bilan ifloslangan bo’ladi. Soya urug’i ikki marta tozalanadi: birinchi marta quruq (chang, qum va tuproqdan), ikkinchi marta avval quruq, so’ngra ho’llab (yuvib) tozalanadi. Quruq usulda tozalashda soya dastavval separatorda tozalanadi. Bunday separatorlar birinchi tozalanayotgan soyaning yarim iflosiligini va ikkinchi tozalanayotgan soyaning yana yarim iflosiligini tozalay oladi. Yuvib tozalashda soya avval elanadi, keyin barabanda yuvilib tozalangach, darrali mashinalarda, gullerda yoki vintsimon yuzali valtsovkada yanchiladi. Yanchilmaning sifati buzilmasligi uchun agar soya nam bo’lsa, uni quritish kerak. Quritish uchun gaz kamerasiga temperaturasi 100-110° bo’lgan gaz yuboriladi. Kameradan qizib chiqayotgan soya 30-40° gacha sovitiladi. Agar qabul qilingan soyaning namligi 12,0% dan past bo’lsa, u uvalanib ketadi, sifatli yog’ va kunjara chiqmaydi. Shuning uchun quruq soyani suv yoki bug’ bilan 12,5-13,0% gacha namlab, suvi singishi uchun 9-10 soat saqlash kerak. Soyani maydalab, po’stlog’idan ajratiladi. Buning uchun u avval bir juft vintsimon yuzali valtsovkada chaqiladi, so’ngra aylanadigan darrali mashinada maydalanadi. Maydalangan soyani shamol bilan ishlaydigan aspiratsion mashinalarda, tebranuvchi rama yoki aylanuvchi separatorlarda fraktsiyalarga ajratilib, yanchilmaga yuboriladi.
Maydalangan soya besh valli valtsovkada yanchiladi. Soyani yaxshiroq ezish uchun birinchi va ikkinchi vallari uchburchak kesimli taram-taram shaklda, Valtsovkaga yog’ochdan yasalgan pichoqlar qo’yiladi. Bargsimon yanchilma olish eng yaxshi natija beradi. Yanchilma valtsovka tsexidan qovurish va presslash uchun lentali transportyor orqali eng yaqin yo’ldan qozonga uzatilishi kerak. Yanchilmani yumshoq (to’g’ri) ryojimda qovurish kerak, yanchilmadan olinadigan yog’ va kunjaraning rangi qora, hidi badbo’y bo’lib, tarkibidagi foydali oqsillar parchalanib ketishi mumkin. Lekin issiqlik va namlik optimal bo’lsa, badbo’y hidli moddalar kunjarada qoladi, Bunday kunjarani oziq-ovqat sanoatida ishlatib bo’lmaydi. Mezgani pressga tayyorlashda yuqori bosimli bug’ ishlatilmaydi. Qozonning harorati to’yingan bug’ bilan ko’tarilib, mezgani 100-105° gacha isitishi kerak. Soyani qayta ishlashda YeP, MP-63, MP-68 presslardan foydalaniladi. Agar presslarning zeeri sovitib turilsa, kunjaraning rangi qorayib ketmaydi. Pressga tushayotgan mezganing namligi 7,5—8,5%, temperaturasi 95° bo’lib, kunjara 8—9 mm qalinlikda bo’lishi kerak. Presslar-ning ish unumi soyani ishlashda sutkasiga 25 t/sut.