Збекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги


Download 0.49 Mb.
bet15/49
Sana17.06.2023
Hajmi0.49 Mb.
#1539887
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   49
Bog'liq
KITOB Gidrofizika va SBT

Синов саволлари:

  1. Ялпи буғланиш ва транспирациянинг фарқи нимада?

  2. Сув юзасидан буғланиш миқдорини қайси усуллар ердамида анщлаш мумкин?

  3. Буғланиш миқдорини аницлаганда қайси усулда натижалар аниқроқ бўлади?

  4. Нима сабабдан буглатгич асбобларидан олинган маълумотларга тузатгич коэффициентлари киритилади?

  1. Буғланишни улчайдиган асбоблар турларини таърифланг?

  1. Иимага муз юзасидан қорга нисбатан буғланиш жараёни жадалроқ бўлади?

1.10. ТУПРОҚ СУВЛАРИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ
Тупроқ ва бошқа шунга ухшаш курилиш материаллари дисперс муҳитни ташқил этади. Дисперс муҳит зичланган дисперс муҳитдан фарқди, ундаги заррачалар орасида бўшлик. жойлар бўлади (говаклар). Шу заррачалар катталигига қарэб тупроқдаги говаклар катталиги катта (кум, шагал) ва жуда кичик (лои, балчик) бўлиши мумкин. Шу ғовакларда тупроқ намлиги бўлади. Майда заррачалардан ташқил топган тупроқлар капиллар - ғовак жисмга киради. Капиллар-говак жисмларга физик химия нуқтаи назаридан шундай тупроқлар кирадики, агар уимликлар томир системаси усгандан кейин гумус моддалари колса, тупроқ уч фазали система бўлиб ҳисобланади. Бу система сув бугини ўз ичида ушлаб турувчи тупроқ, сув ва хдводан ташқил топган.
Агар тупроқдаги говаклар сув билан тула-тўқис тулдирилган бўлса, у сув билан тўйинган деб аталади. Агар говаклар орасида хаво бўлса, у сув билан туйинмаган деб аталади.
Тупроқ. қатламида вамликнниг ўзгариши сабабли унинг физик-механик иссиқлик ва сув хусусиятлари ўзгариб туради, шу нарсаларга боғлиқ ҳолда тунрокнинг ҳосил дорлиги ҳам ўзгаради.
Асосий тушунчалар ва тупроқдаиц намликнинг харакат турлари. Атмосфера юзаси билан Ер ости сувларининг юзаси орасидаги тупроқ қатлами аэрация зонаси деб аталади. Бу зонада қатор мураккаб бир-бирига боғлиқ жараснлар содир бўлади: намлик ҳаракати; кимёвий ва биологик реакциялар; тупроқ ҳосил бўлиши ва хоказо.
Тупроқ сув билан тўйинган ва туйинмаган бўлиши мумкин. Ер ости сувларидан вастда жойлашган зона ҳар доим сув билан тўйинган бўлади. Ер ости сувларининг юзасига яқин жойлашган тупроқ қатламида сув капилляр кучлар таъсирида кўтарилган бўлади ва капилляр зона деб аталади. Капилляр зона устида оралик зона, ундан юқорида эса тортилган !!ачлик зонаси жойлаш[ан бўлади.
Сув билан тўйинган тупроқдаги намликнинг ҳаракати. Бу ҳаракатни тушунтириш учун Дарсий формуласини қўллашади:
V=kф= ,
бу ерда: V – фильтрация булаётган оқимнинг тезлиги; кф фильтрация коэффициенти; - гидростатик босим градиенти (напор).
Филтрация коэффициенти тупроқдинг механик таркиби, тўзилиши ва суюкдикнинг ёпишқоқлигига боғлиқ бўлади. У ката қийматлар оралисида ўзгаради. Кум учун - 10-3м/с ва лой учуй -1011 м/с гача. Филтрация коэффициенти дала шароитида экспериментал йул билан еки лабораторияларда аниқданади. Уни аниқлаш учун формулалар ҳам ишлаб чикилган. Улардан биттаси Карман томонидан такомиллащтирилган Конези формуласидир:

бу ерда: - тупроқнинг ҳажмга нисбатан говаклиги, g-эркин тушиш тезланиши; -Карман доимийси - 5 га тенг; -ёпишкокдик коэффициенти; S0- тyпpoқ, юзасининг ёки грунтнинг нисбий говаклиги.
Cув билан туйинмаган тупроқда намликнинг ҳаракати. Кўпгина экспериментал ишлар бажарилиши натижасида шу нарса аниқландики сув билан туйинмаган тупроқда намлик қуйидаги градиентлар' мавжудлигида ҳаракатга келади: намлик градиенти; температура 1 радиенти; Тупроқ кдтламининг зичлик градиенти; кимсвий аралашмалар концентрациясининг градиенти ва хдкозо. Бу Демак бир хил тупроқ. катламларида намлиги, температураси юқори бўлган жойлардан, намлиги, температураси кам бўлган жойларга жадал ҳаракатланиши кузатилади. Бу намликнинг ҳаракати биринчи навбатда икдим шароитига боғлиқ; ёғингарчилик намлик. ва ҳаво тепмператураси, атмосфера босими, қуёш радиацияси, ер устки окдми, буғланиш миқдори; иккинчи навбатда гидрологик омилларга боғлиқ бўлади: бу ер ости сувларининг жойлашиш чуқурлиги, тупроқнинг сув билан тўйинганлига. Тупроқлинг кундаланг кесими орқали ўтадиган намлик сарфи қуйидаги тенгламадап аниқланади:

Download 0.49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling