Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

ят
46

---

ЎТИШ ДАВРИ: ТАРАҚҚИЁТ НАЗАРИЯСИГА АСОС СОЛИНИШИ
лиф. Ўз мулоҳазаларини давом эттириб, бир қарашда па- 
радоксал туюладиган, кутилмаган фикрни айтади: «Шу 
билан бирға, ҳозирги босқичда (яъни ўтиш даврида -
А
, Э
.)
иқгисодий муаммоларни ҳал этишни асосий сиё- 
сий мақсадга ~ мустақил демократик давлатни қарор 
топтиришга бўйсундириш ҳаётий муҳим ва объектив за- 
руратдир»1.
Бу икки фикр ўртасида зиддият йўқми, деган савол 
туғилиши мумкин. Йўқ. Бу икки фикр бир-бирига зид 
эмас. Чунки улар турли тушунчаларга, турли амалиётга 
алоқадор. Бирида иқгисодиёт фақат иқтисодиётга хос ўз 
ички қонунлари асоснда ривожлантирилиши, сиёсий ва 
мафкуравий мақсадларга бўйсундирилмаслиги лозимли- 
ги, яъни иқгисодий тараққиётга қандай эришилиши ҳақида 
сўз бормоқда. Иккинчисида иқгисодий ривожланишнииг 
натижаларидан жамиятни, хусусан, давлат бошқарувини 
ислоҳ қилишда фойдаланиш, яъни иқтисодиёт самара- 
сини сиёсий мақсадга — мустақил демократик давлатни 
қарор топтиришга бўйсундириш лозимлиги тўғрисида 
фикр юритиляпти. Иккинчи иқгибосда гап иқгисодиёт- 
нинг ички ривожланиш қонунларини бузиш тўғрисида 
эмас, балки иқгисодиёт натижаларидан муаммоларни 
ечишда, жамиятни сиёсий жиҳатдан қайта қуришда фой- 
даланиш, демократик ривожланишга иқгисодиёт тузил- 
маларини ва иқтисодий фаолиятни мослаштириш тўғри- 
сида кетмоқца.
4. 
«Ички сиёсатнинг етакчи принципларидан бири ҳар 
бир кишининг, корхоналар, тармоқлар, минтақалар ва 
умуман давлатнинг манфаатларини монанд равшцда уй- 
ғунлаштиришни таъминлашдан иборатдир»*
2.
Ушбу тамойил ислоҳотларни амалга оширишда иж- 
тимоий адолатни таъминлашга, корпоратив (гуруҳий) ва 
ҳудудий манфаатларнинг жамият ва давлат манфаатла- 
ридан устун бўлиб кетмаслигига, ўтиш даврида давлат- 
нинг заифлашиб қолмаслигига хизмат қилади. Пировар-
! Ўша асар, 66-6.
2Ўша асар, 66-6.
47 Ш

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
дида жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий барқа- 
рорлиги сакданади.
5. «Бозорга ўтилган сари иқғисодиётни бошқариш ва 
тартибга солишда давлатнинг роли жиддий ўзгаради»1.
Бу ўринда, социалистик тузумдагидан фарқаи равишда, 
давлат иқтисодиётни оператив бошқаришдан аста-секин 
воз кечиши, хўжалик фаолиятига тўтридан-тўғри аралаш- 
маслиги лозимлиги уқтирилмоқца. Яъни, давлат иқгисо- 
диетни фақат қонунлар, молия, кредит, солиқ ва иқгисодий 
сиёсатнинг бошқа шакллари ва усуллари, билвосита таъ- 
сир кўрсатишнинг турли чоралари ёрдамида бошқаради.
6. «Республиканинг барча фуқаролари ва юридик 
шахсларига ташаббус кўрсатиш ва ишбилармонликни ри- 
вожлантириш учун, хўжалик фаолиятининг қонун то- 
монидан ман этилмаган барча турларини амалга оши- 
риш учун тенг имкониятлар яратиш»2. Бу, биринчидан, 
иқтисодий фаолият юритишда фуқароларнинг тенг ҳу- 
қуқшлиги ва эркинлигига йўл очиб, ижтимоий адолатни 
таъминласа, иккинчидан, соғлом рақобат муҳитини яра- 
тади, меҳнатни рагбатлантиришнинr механизмини тако- 
миллаштиради.
Келтирилган хусусиятлар аввалгиларининг давомидир. 
Агар биз аввал санаб ўтган 5 омил (хусусият) Ўзбекистон- 
нинг ўз мустақил тараққиёт йўли бўлишини тақозо этади- 
ган объектив ва субъектив шарт-шароитлар хусусияти 
бўлса, кейинги 6 хусусият Ўзбекистонда ислоҳотларни 
амалга оширишнинг, ислоҳотлар сиесатининг хусусият- 
ларидир.
Муаллиф тақшли ва фикрларининг мантшдғй изчил- 
лиги унга қадам-бақадам муаммолар моҳиятига кириб 
бориш имконини берган. Ўзбекистондаги объектив (гео- 
стратегик, табиий-иқдим, қазилма бойликлар, меҳнат ре- 
сурслари, ишлаб чиқариш воситалари ва иқгисодиётнинг 
тараққиёт даражаси, инфратузилмаси ва ҳ.к.) ва субъек-
1 Ислон Каримов. Ўзбсхистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиесат,
мафкура. Асарлар, 1-жилд. Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 66-6,
1 Ўша асар, 67-68-6.
#### 48

---

ЎТИШ ДАВРИ: ТАРАҚҚИЁТ НАЗАРИЯСИГА АСОС СОЛИНИШИ
тив (аҳоли менталитети, дунёқараши, урф-одатлари ва 
анъаналари, давлат сиёсати, кадрларнинг тайёргарлик да- 
ражаси ва ҳ.к.) шарт-шароитлар хусусияти туб ислоҳотлар 
ўтказишнинг ўзига хос усулларини тақозо этади. Ва бу 
хусусиятлар нимзлардан иборат эканлигини Ислом Кари- 
мов чуқур очиб беради. У 1994 йид июль ойида Ўзбекисгон 
Фанлар академияси умумий йиғилишида ислоҳотларни 
амалга оширишда халқ ишончининг аҳамияти хусусқца 
гапириб, шундай деган эди: «Халқнинг келажакка ишончи 
энг катта куч, энг катта бойлик, истиқтолнинг энг буюк 
гаровидир. Барча режаларимизни амалга оширувчи, тақ- 
диримизни ҳал қилувчи мана шу омилдир»'. Ушбу фикр- 
лар кейинчалик ривожлантирилиб, ислоҳотларни амалга 
оширишда иқгисодиёт ва маънавият муштараклиги тамо- 
йилининг шаклланишига асос бўлди. Шу тариқа исло- 
ҳотлар назарияси, уни амалга ошириш тамойиллари шакл- 
лана бошлади.
Мустақилликнинг биринчи кунлари, ойларидаги бу 
изланишлар, мамлакатимиз ичида ва қўшни республика- 
ларда, МДҲ ва собиқ социалистик мамлакатлардаги во- 
қеалар ривожини чуқур таҳлил қилиш, ўзаро таққослаш, 
умумлаштириш, хорижий давлатларнинг яқин ўтмиш 
тажрибасини ҳамда дунёдаги мавжуд макроиқгисодий 
назарияларни танқидий ўрганиш орқали Ислом Каримов 
Ўзбекистонда ислоҳотларни амалга оширишнинг энг оп- 
тимал йўлларини излади, фикрлари ва хулосаларини ти- 
зимга келтирди. Натижада у бошқарувда маъмурий-буйруқ- 
бозликка, хўжалик юритишда фондларни тақсимлаш ва 
юқоридан режа белгилашга асосланган, самарасиз, серха- 
ражат социалистик иқгисодиётдан бозор муносабатларига, 
тежамкор ва самарали иқгисодиётга ўтиш назариясини, 
тараққиётнинг ўзбек моделини яратишга қадам-бақадам 
кела бошлади.
Назарияни яратиш йўлида Ислом Каримов Ўзбекис- 
'гондаги ислоҳотларнинг фалсафасини, методологиясини 1
1 Ислом Каримов. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Асарлар, 2- 
жкдд, Т., «Ўзбекистон», 1996 й., 252-6.
49 
1 \U

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
ташкил зтадиган беш тамойилни кашф этди ва уларнинг 
мазмун-моҳиятини тушунтириб берди. Кейинчалик - ис- 
лоҳотлар жараенида мазкур тамойиллар мазмуни ҳар то- 
монлама ривожлантирилди ва конкретлаштирилди, реал 
ҳаёт ва мамлакатда амалга оширилаётган тадбирлар, дас- 
турлар билан боғланди. Мазкур беш тамойил ҳақида кейин- 
роқ батафсил тўхгаламиз.
Ислоҳотларнинг асосий ижтимоий-фалсафий ва илмий- 
методологик ўзак тамойиллари билан бир қаторда хусусий 
тамойиллари ҳам аниқланди. Ўзбекистонда туб ислоҳот- 
ларни амалга ошириш шарт-шароитларининг хусусият- 
ларидан, инсонпарварлик қоидаларига асосланган демок- 
ратик ҳуқуқий давлат яратиш мақсадларидан келиб чиқиб, 
ички ва ташқи сиёсатда аниқ дастурий вазифалар белги- 
ланди Ички вазифалар уч йўналшцца — сиёсий соҳада, 
иқгисодий соҳада, ижтимоий ва маънавий соҳада нима- 
лардан иборат бўлиши лозимлиги аниқланди.