Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń bes ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasına muwapıq, nef-gaz sanaatı salasında -da qatar ózgerisler ámelge asırıldı

1. 9. Neft-gazlı taw jınıslarınıń hár túrlılıǵı
Neft-gazlı jınıslar tábiyiy saqlag’ishlar esaplanıp, asa quramalı geologik dúzılıwǵa iye esaplanadi. Usınıń sebebinen olardıń paydalı kólemi, suyıqlıq hám gazlar háreketlenetuǵın jolı sezilerli, kóbinese oǵada keskin ózgerislerge dúshar boladı.
Geyde jınıslardıń paydalı kólemi suyıqlıq ótkermeytuǵın márter menen bloklarǵa, qatlamlarg’a hám linzalarg’a bo’lip jiberiledi hám olardıń hár biri ayırım -ayırım ǵárezsiz saqlagishlar payda etedi. Bunnan tısqarı saqlagichlar ishindegi jınıslardıń materiallıq quramı da ózgeriwge ma’jbur boladı.
O’nimdar qatlamnıń litologik-fatsial qásiyetlerinde júzege keletuǵın bunday ózgerisler neft-gazlı jınıslardıń hár túrlıliligin belgileydi.
O’nimdar qatlam (jıyek, isletiw ob'ekti) shegarasında kollektorlardıń jatıw formaları hám fizikalıq qásiyetleriniń ózgeriwshenligi jınıslardıń litologik quramın hár túrlılıǵı menen baylanıslı. Bunday ózgeshelik kórsetkishi neft hám gaz rezervleriniń jaylasıwı, suyıqlıq hám gazdıń bir orından ekinshi jayǵa kóshiwi tuwrısında oy-pikir júrgiziw imkaniyatın beredi hám de úyinlerdiń isletiw joybarın tiykarlashda zárúrli esaplanadı. Sonıń menen birge, qatlamnıń neft beraolish koefficiyentin asırıw ilajların islep shıǵıw hám ámelge asırıw imkaniyatın beredi. Neft uyimlarin isletiwde ol jaǵdayda bolatuǵın processler jedelligi qatlamnıń litologik quramınıń hár túrlılıgınen kelip shıǵadı.
Házirgi waqıtqa shekem qatlamnıń hár túrlılıǵın anıqlaw, úyreniw hám odan paydalanıwdıń qabıl etilgen anıq bir, ulıwma metodları joq. Usınıń sebebinen bul qóllanbada neft-gazlı qatlamlardıń litologik-fatsial dúzilisiniń geologik hár túrlılıǵı kórip shıǵıladı. Geologik hár túrlılıq degende neft-gazlı jınıslardıń mikro hár túrlılıǵı hám makro hár túrlılıǵı túsiniledi. Birpara izertlewshilerdiń (Ye. A. Dmitriev, V. S. Melik-Pashaev, 1963) geologik hár túrlılıq degende, úyin maydanı boylap qatlamnıń litologik quramınıń ózgeriwin hám o’nimdar jıyektiń suw ótkizbeytuǵın qatlamlar menen bóliniwin túsinediler, soǵan kóre zonali hám qatlam hár túrlılıǵın ajratadılar.
O’nimdar qatlamnıń hár túrlılıǵın M. L. Surguchev (1969 ) onıń litologik quramınıń, B. T. Baishev (1963) gewekliligi hám qalıńlıǵınıń, L. M. Dementev (1968) litologik quramı hám fizikalıq qásiyetleriniń maydan boylap ózgeriwinde kórediler. M. A. Jdanov (1979 ) shet, oraylıq hám maydaniy hár túrlilikti ajratadı.
Mikro hár túrlilik- uglevodorodlar menen to'yingan ortalıqtıń kollektorlıq qásiyetleriniń ózgeriwshen’ligin, ótkizgishligin, gewekliligi (boslıqlıǵı ) ni, neftge to'yinganligini, sonıń menen birge, olardıń qásiyetlerin : gilliligi, karbonatliligi, cementlengenlik dárejesi, granulometrik hám mineral quramı, boslıq maydanınıń strukturası hám basqalardı anıqlaydı.
Mikro hár túrlilik jınıslardıń ishki mikrostrukturasina baylanıslı, onı kern yamasa shliflerde úyreniw múmkin. Mikro hár túrliliktıń litologik, granulometrik, minerallı túrleri, sonıń menen birge, ótkizgishlik, geweklilik tu’rleri ajratıladı. Jınıslardıń ótkizgishligi boyınsha anıqlanǵan mikro hár túrlılıq eń zárúrli kórsetkish esaplanadı. Olar óz gezeginde zonal hám qatlamli túrlerge bólinedi.
Makro hár túrlilik - kollektor hám nokollektorlardin’ qatlam maydanı shegarasında (jıyek, isletiw ob'ekti) tarqalıwı. Ol tiykarlanıp eki kóriniste: 1) o’nimdar qatlamdı jıyek hám qatlamshalarg’a ajıratiwinda ; 2) ayırım qatlam hám qatlamshalarini uzuq-uzuq bolıp (linzasimon kóriniste) tarqalıwında kórinetuǵın bolib esaplanadi.