Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń bes ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasına muwapıq, nef-gaz sanaatı salasında -da qatar ózgerisler ámelge asırıldı

1. 5. Kollektorlar klassifikaciyası
Házir kollektorlardıń bir qatar klassifikaciyaları islep shıǵılǵan hám olar ámeliyatda qollanılıp atır. Biraq bular arasında ulıwma qabıl etilgen birden-bir klassifikaciya házirshe joq, sebebi túrli avtorlar kollektorlar klassifikaciyaın dúziwde taw jınıslarınıń hár túrlı qásiyetlerin tiykar etip alǵanlar. Mısalı, neft hám gaz kolllektor-jınıslarınıń sıyımlılıg’ına kóre klassifikaciyası M. I. Maksimov (1958) boyınsha tómendegishe bolıp tabıladı (1. 2.-keste).
Sonıń menen birge, gewek, gewek hám boslıqlar morfologiyası hám genezisi boyınsha (I. M. Gubkin), gewekler forması boyınsha (P. P. Avdusin, M. A. Tsvetkova), jınıslardıń ótkizgishligi boyınsha (A. G. Aliev, G. I. Teodorovich), kollektorlardıń túrli genetikalıq tiplerin xarakteristikalaytuǵın belgileri boyınsha (N. B. Vassoevich), jınıslardıń paydalı gewekliligi hám ótkizgishligi boyınsha (A. Axanin) hám sh. k. klassifikaciyalar bar.
Taw jınıslarınıń gewekliligi hám ótkizgishligine kóre hámme neft hám gaz kollektorları eki gruppaǵa bólinedi:
1) terrigen (bóleklerara geweklilik);
2) karbonat ( jarıqlıq, gewek hám gewek sıyımlılıqı hám de bólekler ara geweklilik).
1. 2.-keste
Neft hám gaz kollektorları klassifikaciyası

Kollektor		Litologik quramı
Turi	Jınıslar
Gewekli	Gewekli	Danadar dúzilgen kollektorlar,

		cementlenbegen hám cementlengen (qum, qumtas, alevrolit, qayta Jatqizilg’an hák taslar )
Gewekli	Gewekli	Iri hám mayda gewekli karbonat jınıslar (hák taslar, dolomitlesken hák taslar, dolomitler)
	Jariqlar	Tıǵız dúzilgen, suyıqlıq ótkermeyt- ug’in jınıslar (tıǵız hák taslar, mer- gellar, alevrolitler, mort slanets- ler), sonıń menen birge, atqindi jınıslar
Jariqli-gewekli	Jariqli-gewekli	Danadar dúzilgen kollektorlar, cementlengen (qumtaslar, alevro- litler, qayta jatqizilg’an karbonat jınıslar )
Jariqli-gewekli	Jariqli-gewekli	Karbonat hám geyde galogen jınıslar
Jariqli-gewek- gewekli	Jariqli-gewek- gewekli	Karbonat, terrigen hám geyde galogen jınıslar
Gewek-gewekli	Gewek-gewekli	Terrigen hám karbonat jınıslar

Terrigen kollektorlar ádetde gewek túrindegi kollektorlar qatlamına kiredi. Karbonat kollektorlar túrli kórinistegi boslıqlardan - gewekler, gewekler, jarıqlıqlardan ibarat. Jarıqlıq hám geweklerden ibarat karbonat kollektorlar terrigen kollektorlardan suyıqlıqtıń filtratsiyalanıwına kóre parıq etedi. Usınıń menen birge karbonat kollektorlar arasında boslig'i tiykarlanıp geweklerden quram tapqan kollektorlar da kóp tarqalǵan.

V. I. Viktordin’ pikrine qaraǵanda, gewek túrindegi kollektorlardaǵı terrigen hám karbonat jınıslar arasında sezilerli parq ámeldegi bolıp, ol bunday kollektorlardaǵı neft hám gaz úyimlarin isletiw sharayatına tásir etedi. Terrigen hám karbonat qatlamlardı isletiw sharayatın salıstırıwiy bahalaw maqsetinde avtor túrli tolıq ótkizgishlikke iye bolǵan kollektorlardıń úsh toparın ajratdi: kem ótkezgish (0, 01 mkm2 ge shekem), ortasha ótkizgish (0, 01-0, 1 mkm2) hám joqarı ótkezgish (0, 1 mkm2 den joqarı ). Gewekli terrigen hám karbonat kollektorlardıń tiykarǵı parqı to’mendegilerden ibarat :
1. Terrigen hám karbonat kollektorlar gewekli boslıqlar strukturasına kóre bir-birinen parıq etedi. Terrigen kollektorlarda gewek diametri hám olardı tutastiruvchi kanallar diametri derlik birdey. Karbonat kollektorlarda tutastiruwshi kanallar diametri gewekler diametrinen bir-eki tekshe kishi. Soǵan kóre birdey geweklikke iye bolǵan terrigen hám karbonat kollektorlarda ekinshisiniń tábiyiy ótkizgishligi kem boladı.
2. Karbonat hám terrigen kollektorlardaǵı gewekli boslıqlar strukturası túrli kóriniste bolǵanlıǵı sebepli olardı dúziwshi salıstırma maydan muǵdarı da hár túrlı boladı. Salıstırma maydan degende úlginiń kólemlik birligindegi (1 sm3, 1 m3) boslıqlar maydanı jıyındısı túsiniledi. Jinsdagi gewekli boslıqlardıń salıstırma maydanı ólshemi kútá úlken bolıwı munasábeti menen odaǵı aqaba suw muǵdarı, neft-gazǵa to'yinganligi, jınıslardıń ızǵar jutıw ózgesheligi hám sh. k. da joqarı boladı. Ótkizgishlik tómen yamasa ortasha bolǵanda karbonat kollektorlar boslıqlarınıń salıstırma maydanı terrigen kollektirlarg’a salıstırǵanda júdá kem boladı. Ótkizgishlik joqarı bolǵanda olardıń salıstırma maydanı derlik teń boladı.
3. Karbonat qatlamlar terrigen qatlamlarǵa salıstırǵanda litologik quramına, sıyımlılıq -filtratsiya hám qayısqaq -mexanik qásiyetlerine, qatlamishine hám regionlıq jaylasıwına kóre hár túrlı quramlı bolıp tabıladı. Usınıń sebebinen, dúzilisi pútin kórinetuǵın karbonat jınıslar tiykarınan quramalı dúzilgen, kóp qatlamlı, keńligi úlken, bir-biri menen gidrodinamik tárepten bekkem baylanıspaǵan kópqatlamli isletiw ob'ektlerinen ibarat boladı.
4. Hár bir karbonatlı qatlamda bir waqtıniń ózinde ótkizgishligi boyınsha ajratılatuǵın, neft-gazǵa to'yingan ush gruppa (kem, ortasha hám joqarı ótkezgish) kollektorları ushraydı. Geyde ótkezgishligi 0, 001 mkm2 den kem bolǵan kollektorlar da ushraydı. Soǵan kóre karbonat kollektorlardıń ótkizgishlik ma`nisi terrigen kollektorlarnikiga salıstırǵanda keń intervalda ózgeredi. Bunday ózgeriwshenlik karbonat kollektorlardaǵı neft hám gazdı suw menen hám de neftni basqa faktorlar menen qısıp shıǵarıwda qıyınshılıqlar tuwdıradı.
5. Karbonat kollektorlar terrigen kollektorlarǵa salıstırǵanda kóbirek jariilg’an. Jarıqlar qatlam ishine salıstırǵanda vertikal yamasa qiyalangan jóneliste rawajlanadı, olardıń keńligi qatlam basımınıń jambas taw basımına salıstırǵanda artıqmashlıǵı esabınan anıqlanadı. Jarıqlar aralıǵindaǵı aralıq qudıq diametri ólshemine tuwrı keledi, jarıqlar sisteması bolsa keńligi úlken, bólek jaylasqan jarıqlardan ibarat bolmay, bir-birine jaqın jaylasqan, keńligi 1 den bir neshe on mikrometrge teń jarıqlardan ibarat. Muzdıń jariqlardıń keńligi biyiklik hám uzınlıq boyınsha tez ózgeredi, soǵan kóre ótkizgishligi de tómen boladı.
6. Qatlam basımı turaqli gidrostatik basımnan joqarı bolmasa (ápiwayı sharayatlarda ) jariqli ótkizgishlik ma`nisi 0, 001 mkm2 den 0, 01 mkm2 ge shekem ózgeredi. Jınıslar daǵı boslıqtıń ulıwma kólemine salıstırǵanda jariqli boslıqlar úlesi kem ótkizgish kollektorlarda joqarı mániske, ortasha ótkizgishlerinde ortasha mániske, joqarı ótkizgishlerinde tómen mániske iye boladı. Soǵan kóre jınıslardıń jariqlig’in kem ótkizgish kollektorlardıń isletiw sharayatına kúshli, ortasha ótkizgish kollektorlardıń isletiw sharayatına ortasha tásir etedi, joqarı ótkizgish kollektorlardiki bolsa derlik tásir etpeydi.
Sonday eken, kánlerdi isletiwdiń belgilengen sharayatlarında tek joqarı ótkizgishlikke iye bolǵan kollektorlar gewekli, ortasha hám tómen ótkizgishleri jariqli-gewekli boslıqqa iye.
7. Qudıq o’nimdar qatlamdı ashqanda hámme túrdegi kollektorlardıń tábiyiy ótkizgishligi pasayadi. Tómen hám ortasha ótkizgishlikke iye bolǵan terrigen kollektorlarda bunday hádiyseler ornina qaytpaytuǵın kórinis aladı. Karbonat kollektorlarǵa xlorid kislota jiberilgende karbonat jınıslar eriydi, nátiyjede qudıq átirapında radiusı bir neshe on metrli zonanıń ótkizgishligi artadı. Kislata qatlam daǵı jarıqlar boylap ishkerileb barıp, jınıs jariqlig’in hám jariqliq ótkizgishlikti keskin asıradı. Nátiyjede jınıslardıń neft-gazǵa toyınıwi joqarı dárejede bolǵan zonalarda úyinlerdi sanaat kóleminde isletiw múmkinshiligi payda boladı. Terrigen kollektorlar bolsa bunday sharayatlarda jemissiz esaplanadı.