%збекстан Ресупбликасы жо3ары 81м орта арна7лы билимлендири7 министрлиги

Тема i Минез 81м темперамент


Жоба
q. Минез 8а3ында т6синик.
w. Минез 81м шахс.
e. Темперамент 8а33ында т6синик.
r. Темперамент типлери.


!дебиятлар
q. Каримова В.М. {Ижтимоий психология асослари} -Тqoor
w. В.М.Каримова., Акрамова Ф.А. {Психология} (маьрузалар матни) w000
e. П.Ф.Лескаф. Семейное воспитание и ее значение. СПб. qo00.
Минез адамны4 5мир турмысы процессинде 31липлесип шы33ан интеллектуал, эмоционал 81м ерк айырмашылы3лары ба2дарыны4 жыйна2ынан ибарат. Бас3аша етип айт3анда характер -адамны4 конкрет турмыс шариятлары т1сиринде ж6зеге келген белгили бир минез-3улы3ты4 к5риниси.
Солай етип характер - адамны4 болмыс3а бол2ан 3атнаслары системасында, ис-81рекетлери 81м ж6рис-турысында ж6зеге келген е4 18мийетли 81м тура3лы психикалы3 айырмашылы3лар жыйынты2ы. Адамны4 характерге байланыслы бол2ан айырмашылы3лары характер белгилери деп аталады.
Инсанда2ы бул 3убылыс к5п 3ырлы болады. Бира3 характерди4 айырым 5згешеликлерин бир-биринен ажыратып алып, б5лек 6йрени7 81м бул айырмашылы3ларды4 бирин-екиншисине 3арсы 3ойы7 м6мкин емес, себеби олар 5з-ара беккем байланыс3ан. Адамны4 характеринде алды менен адам минез-3ул3ыны4 тутас мазмунында из 3алдырату2ын базда т6рли формада бирге 3осылып келету2ын улы7ма 5зине т1нликлер ажыралып турады. Минез тура3лылы2ы, жетискен-толы3лы2ы, к6ши усындай 5зине т1н белгилерге киреди. Адамны4 характери ж1мийетлик мийнет т1сиринде 31липлеседи 81м д1слепки т1рбия ж1не турмыс т1сирини4 жемиси есапланады.
Минезди т1бийий-илимий т1рептен биринши болып И.П.Павлов т1рийплеп берди. Оны4 айты7ынша характерди4 физиологиялы3 тийкары турмыс процессинде пайда етилген 7а3ытша нерв байланыслары тура3лы системаларыны4 81м инсан нерв системасы типи айрмашылы3ларыны4 {3арылмасы}. Солай етип адамларды4 ис-81рекетлери, ж6рис-турыслары, оларды4 3оршап тур2ан д6нья2а бол2ан м6н1себетлери тийкарында динамик стериотип жатады. Нерв системасыны4 31леген типи тийкарында адамны4 ж1мийетлик 18мийетке ийе бол2ан сыпатларын 31липлестири7 м6мкин. Бира3 байланыслар системасыны4 пайда болы7ы 81м 5згери7и жо3ар2ы нерв хызметини4 т6рли типине миясар бол2ан кисилерде т6рлише ж6зеге келеди.
Адамны4 минез-3ул3ында бир 3ыйлы характер белгилерини4 пайда болы7ында2ы 5зине т1н айырмашылы3ларда оны4 спецефик т1репи де жо3ар2ы нерв хызмети типине байланыслы. Мысалы` холерикти4 ме8рибанлы2ы флегматикти4 ме8рибанлы2ынан п6тинлей бас3аша т6рде пайда болады.
Характер айырмашылы3ларыны4 5зине келсек, олар нерв системасы типи менен емес ал турмысты4 ж1мийетлик ш1риятлары, мийнетти4 5зине т1н айырмашылы2ына, адамны4 ке4 м1пиндеги т1рбиясына байланыслы.
Характер адамны4 психикалы3 айырмашылы3ларыны4 бирлигинен ибарат тутас жемиси. Бира3 бул бир тутаслы3 м1лим компонентлерден, звенолардан 3урал2ан. Адам характерини4 структурасын яки д6зилисин аны3ла7 характердеги тийкар2ы компонент яки айырмашылы3ларда ажыратып к5рсети7 81м оларды4 3оспалы м6н1себетлерин ж1не 5з-ара т1сирлерин белгиле7ден ибарат. Адамны4 тут3ан ба2дары, талаплары, мотивлери менен 3ызы2ы7лары, идеаллары характерди4 мазмунын пайда етеди. Мине усылар адамны4 болмыс3а ж1мийетлик 7а3ыя 81м 81дийселерге, ж1мийетке, коллективке 81м бас3а адамлар2а инсан сыпатында 5з-5зине бол2ан м6н1себетлери айырмашылы2ын белгилейди.
М6н1себетлер а4лап алыны7 д1режесине 3арап кем 5злестирилген 81м тере4 а4лап билип алын2ан, оларды4 активлилиги д1режесине 3арап унамлы, нейтрал 81м унамсыз болы7ы м6мкин.
Адамны4 д6нья2а т6синиги я2ный т1бият3а, ж1мийетке 81м адам санасына ж1не оларды4 ра7ажланы7ына бол2ан к5з-3араслары системасы тут3ан ба2ытты4 идеялы3 тийкарын 3урайды. Ж1мийетлик ра7ажланы7ды4 м1лим бас3ышын с17лелендири7ши д6нья2а к5з-3арас адамны4 31липлеси7ине шеши7ши т1сир к5рсети7ши актив к6ш есапланады. Мысалы` *1зирги 21резсизлик адамларында алды42ы д6нья2а к5з-3арас т1сиринде муста3ыллы3 ма3сетке умтылы7 пайда болады. Адамны4 д6нья2а к5з-3арасыны4 31липлесип шы2ы7ы илимий билим 81м исенимлерди 5злестири7 н1тийжесинде пайда болады.
Прогрессив исенимлер адамда 21резсизлик ма3сетке умтылы7шылы3, принципиаллы3, муста3ыл ?атан2а му8аббат 81м о2ан сады3лы3, 8а3 ке7иллик, коллективлик, 5зин тута били7 т.б. унамлы саналарды4 ра7ажланы7ы ушын т6ртки береди.
Адам характерини4 5зине т1нлигин пайда етету2ын та2ы бир т1репи интеллектуал айырмашылы3лары есапланады. К6шли характер ушын 18мийетли н1рсе ма3сетти4 аны3лы2ы.
Ма3сетти т6синбей турып адам 5з алдына белгили бир ис 3ойы7ы м6мкин емес. Ба3ла7шылы3 ш1рият3а, жа2дай2а 3арап ис тута били7шилик, алдын-ала бай3ап к5ре алы7, характерди4 тура3лылы3, батырлы3, сабыр-парасат сыя3лы белгилерини4 пайда болы7ына ж1рдем етеди.
Адамны4 т6рли 5згешеликлери 31билет, сезим, ерк т.б. ортасында2ы м6н1себетлер о2ада 3оспалы. Беккем характердеги адамлар к5бинше а3ыл т1репинен де жетик болады. Гейде а3ыллы, 31билетли, 5ткир пикирли адамларды4 ишинде де 5зин тута билмеслик, сабыр-парасатлылы3 характердеги тура3лылы3 сыя3лы белгилерге ийе болмайды. Бундай 31билетлилик 81м характерди4 с1йкес келмеслиги гейде балаларда да ушырасады. Бундай 3убылыс балаларды4 характерини4 ерк т1реплерине жеткиликли итибар берилмегенлигинен болады. Инсан характерини4 айырмашылы3ларыны4 та2ы бир т1репи оны4 3ызы2ы7ы, тал2амы 81м 1детлери менен 5з-ара байланыслы бол2ан, тек сол адам ушын типик есаплан2ан сезим-туй2ылар жыйынты2ы. {Адам еркини4 8а3ый3ый а3ыл менен аны3лан2ан 81м тура3лы белгиленген 8алда м1лим болы7ын характер деп ата7 м6мкин}¹ - деген еди П.Ф.Лесгаф.
Инсан характери индивидуал 81м улы7ма айырмашылы3ларды4 бирлигинен ибарат. Адам характерини4 психологиясы 8а33ында г1п еткенде мыналарды били7 керек`
а) Айырым белгилерди4 типиклиги 81м сол адамда характерди4 м1лим болы7ы (жекке адам2а 3атнаста улы7маластыры7)
б) Белги, айырмашылы3ларды4 бир группа адамлар ушын т1нлиги 81м оларды4 м1лим болы7ы (к5п адамлар2а 3атнаста улы7маластыры7).
Айырым жекке адам характериндеги типик айырмашылы3 бул бир 3анша да7амлы 7а3ыт ишинде оны4 минез-3ул3ын баянлап береди.
Улы7ма айырмашылы3 - адамларды4 м1лим бир ж1мийетлик топарына т1н бол2ан айырмашылы3. Бира3 бул улы7ма 5зине т1н белгилер коллектив составына кири7ши айырым адам2а да т1н болады.
Бизи4 ж1мийетимизде характерди4 унамсыз белгилерине ийе бол2ан адамлар да бар. Эгоистлик, 5тирик с5йле7шилик, 3опаллы3, т1каббырлы3, т.б. бундай адамлар ушын т1н. Булар санасында ж1мийет сар3ытларын са3лап 3ал2ан адамлар.