O`rta ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti
A S O S I Y D I N I Y Y O ` N A L I S H L A R
Download 1.58 Mb. Pdf ko'rish
|
siyosatshunoslik
- Bu sahifa navigatsiya:
- S I Y O S A T V A D I N N I N G B I R - B I R I G A T A ` S I R K O ` R S A T I S H D I A L E K T I K A S I Siyosatning diniylashuvi
- SIYOSIY ELITA, SIYOSIY LIDER Siyosiy etakchi (lider)lik
- Jamiyat guruh, tashkilotning obro`li a`zosi, uning shaxsiy ta`siri unga siyosiy jarayonlar va vaziyatlarda salmoqli rol o`ynashi uchun imkon yaratadi.
- S I Y O S I Y Y E T A K C H I ( L I D E R ) L A R K L A S S I F I K A T S I Y A S I A s o s l a r
- J A M I Y A T N I N G A M A L K I L I S H I D A , F A V Q U L O D D A S H A R O I T L A R D A M I L L I Y M A S H S T A B D A G I S I Y O S I Y
- Siyosiy hokimiyatni katta hajmda o`z qo`lida markazlashtirgan, siyosiy hatti-harakatlarni yuzaga chiqarish mexanizmini
- Faoliyat samaradorligi mezonlari
- M. Dyupre Jamiyatda eng sharafli, eng yuqori maqomga ega bo`lgan kishilar. L.Louell
- J. Bernxeym E L I T A N I N G M O H I Y A T I O L I M L A R N I N G T A ` R I F L A R I D A
- S I Y O S I Y E L I T A N I N G F U N K S I Y A L A R I Turli ijtimoiy guruhlar manfaatlarini o`rganish va tahlil qilish.
- Siyosiy mafkuraning ishlab chiqilishi (dastur, doktrina, qonun, Konstitutsiya). Siyosiy reja (niyat)ni amalga oshirish
- S I Y O S I Y E L I T A N I N G K L A S S I F I K A T S I Y A S I A s o s l a r
- S I Y O S I Y E L I T A N I N G T A N L A N I S H I G i l d i y t i z i m i A n t r e p r e n e r t i z i m i
- TASHQI SIYOSAT, JAHON SIYOSATI, SIYOSIY VAZIYAT Xalqaro munosabatlar va jahon siyosati
- Davlat va jamiyatning boshqa siyosiy institutlarini xalqaro maydonda o`z manfaatlari va talablarini amalga oshirish bo`yicha faoliyati.
A S O S I Y D I N I Y Y O ` N A L I S H L A R Dunyoviy dinlar Mintaqaviy (lokal) dinlar Xristian Islom Budda Iudaizm Zardush- tiylik Janizm Sikx Daosizm Konfusiy Sintoizm Sunna Shia Muridizm Xinoyana Maxayana Lamaizm Katolik Protestan Pravoslav 173 Siyosiy tizimning elementi sifatida amal qilish Ijtimoiy siyosiy tuzumni himoya qilish Hukmron elitaning hukmron- ligini qo`llab – quvvatlash Ijtimoiy – siyosiy harakatlarda ommaviy ishtirok etish Ommaviy ijtimoiy- siyosiy aktsiyalarni o`tkazish Qonunchilik organlari ishida qatnashish Mahalliy o`zini-o`zi boshqaruv organlari faoliyatida ishtirok etish Dinga ishonuvchilarni Vatan himoyasiga safarbar etish Dinga sig`inuvchilarni inqilobiy faoliyatdan chalg`itish Dindorlarning jamiyat bilan munosabatiga ta`sir etish Diniy nazariyalarning ijtimoiy-siyosiy aspektlarini shakllantirish va targ`ib etish C H E R K O V N I N G I J T I M O I Y – S I Y O S I Y F A O L I Y A T I ( A S O S I Y Y O ` N A L I S H L A R ) 174 S I Y O S A T V A D I N N I N G B I R - B I R I G A T A ` S I R K O ` R S A T I S H D I A L E K T I K A S I Siyosatning diniylashuvi Dinning siyosiylashuvi Siyosatda jamiyatdagi diniylik holatining hisobi va aholi turli qatlamining dinga munosabati Ijtimoiy iqtisodiy va ma`naviy masalalar-ni hal etishda dindorlar va diniy tashkilot rolini e`tirof etish Siyosiy maqsadalarga erishish uchun diniy omillardan foydalanish Dindorlar uchun normal sharoitlarni ta`minlovchi siyosatni ishlab chiqish Davlat va partiya etakchilarining cherkov bilan namoyishkorona muloqoti Nodavlat o`quv va tarbiyaviy bilim yurtlarida diniy tarbiya uchun imkon yaratish Cherkov tomonidan davlat ommaviy axborot vositalaridan diniy ta`limotni targ`ib etish uchun foydalanish Diniy e`tiqod qiluvchilarning diniy tashkilotlarning siyosiy faoliyatida ishtiroki Siyosiy partiyalar va harakatlarning diniy asosda amal qilishi Siyosiy va ijtimoiy ziddiyatlarni tartibga solishda cherkovning ishtiroki 175 SIYOSIY ELITA, SIYOSIY LIDER Siyosiy etakchi (lider)lik Siyosiy etakchilik – bu siyosiy faoliyatning ko`rinishi bo`lib, siyosiy jarayonlarning muvoffaqiyati va ko`zlangan maqsadini aniqlash uchun muhim ahamiyatga egadir. U o`zida siyosatning eng muhim asosli xislatlarini birlashtiradi: g`okimiyat, avtoritet (obro`), rahbarlik, ijtimoiy manfaatlarning ifodasi va vakilligi. Bu hodisaning ma`nosi siyosat sohasida obro`li rahbarlikni amalga oshirish bilan izohlanadi Kishilar tomonidan ixtiyoriy ravishda qabul qilinadigan, ularga qo`llaniladigan hokimiyat obro`li, nufuzli hokimiyat hisoblanadi. Ular mazkur hokimiyatga bo`ysunadi, rozi bo`ladi, o`zlarining siyosiy vakolatlarini, huquqlarini boshqa shaxsga yoki institutga berilishini o`zlari uchun foydaliligini ko`ra oladilar. Etakchi esa, o`z navbatida bu huquq va vositalardan ularni kim egallagan bo`lsa, shular farovonligi yo`lida foydalanish majburiyatini oladi. Siyosiy etakchilik fenomini asosida – rahbarning layoqati, o`z izdoshlari manfaatlarini aks ettiruvchi va qondiruvchi shaxslar ham, tashkilotlar ham, bu o`rinda chiqishi mumkin. SHu bilan lider o`z izdoshlari manfaatlariga qarama- qarshi harakat qiluvchi rahbarning boshqacha tipi bo`lgan manipulyatordan farq qiladi. Siyosiy lider (etakchi) ning yana bir muhim funktsiyasi – maqsadga yo`naltirilgan va muvaffaqiyatli rahbarlikni amalga oshirish. U siyosiy hatti- harakat resurslari va mavjud imkoniyatlar va maqsadlarni to`g`ri baholay olishi hamda nisbat bera olish layoqatini nazarda tutadi. Agarda ushbu sifat liderda mavjud bo`lmasa, unda rahbarlik muvaffaqiyatli bo`lmaydi, o`z izdoshlarining manfaatlarini himoya qilish vazifasi quruq dekloratsiyaga aylanib qoladi. Siyosiy etakchilik (liderlik) – bu kishilar o`rtasidagi o`zaro harakatlar jarayoni bo`lib, uning amalga oshishiga birovlari o`z izbosarlari manfaatlari va ehtiyojlarini biladilar, hamda ifoda etadilar va shuning orqasida nufuzga ega bo`ladilar hamda ta`sir qila oladilar,boshqalar esa – o`zlarining siyosiy, hokimiyat vakolatlari va huquqlarining bir qismini ixtiyoriy ravishda ularga beradilar. Siyosiy etakchilikda bu ikki o`zaro yo`naltirilgan oqimlarning qo`shilishi natijasida siyosiy faoliyat va siyosat uchun favqulodda muhim bo`lgan siyosiy jarayonlar barcha qatnashchilarini o`zaro safarbar etish yuz beradi: rahbarlarni, chunki ular biladilarki, ularning harakati ommaningqo`llab-quvvatlashi va maqullashiga tayanadi hamda o`zlarining kuchlariga ishonadilar; siyosiy jarayon 176 yoki harakatning oddiy ishtirokchilari, zero ular his qiladilarki, ularning manfaatlari tushunarli, maqsadlari esa, shakllangan. Buning kuchi bilan jamiyat siyosiy hayoti sezilarli darajada intensivlashadi, u to`laroq va natijaliroq bo`ladi. Siyosiy elita tushunchasi “Elita” termini lotinchadan olingan bo`lib, “yaxshiroq”, “tanlangan”, “saylangan” degan ma`nolarni anglatadi. Siyosiy elita – bu kishilarning nisbatan oz sonli qatlami (o`ziga xos boshqaruvchi sinf) bo`lib, jamoat tashkilotlari, siyosiy partiyalar, davlat hokimiyati organlarida rahbarlik mansablarini egallaydi va mamlakatda siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishga ta`sir etadi. Siyosiy elita jamiyatning hokimiyatni boshqaruvchi qismi, hukmron qatlamidir. Mazkur tushunchaga ko`ra, jamiyatda yuqori mavqega ega bo`lgan, faoliyatning siyosiy va boshqa sohalarida faollikka ega bo`lgan, obro`, nufuz, ta`sir va boylik egasi bo`lgan kishilar guruhi ko`zda tutiladi. Asosan, bular hokimiyat funktsiyalari va vakolatlarini bo`lib olgan, oliy toifadagi professional siyosatchilar. SHuningdek, bu jamiyat taraqqiyoti strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirishga, siyosiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda qatnashishga tayyorlangan oliy davlat xizmatchilaridir. Siyosiy elitaning mavjudligi quyidagi omillar bilan bog`liqdir: kishilarning ijtimoiy va ruhiy holatlari, ularning bir xil bo`lmagan layoqatlari, imkoniyatlari va siyosatda ishtirok etish istaklari; boshqaruv bilan professional mashg`ul bo`lishni, muayyan ixtisoslashuvni talab qiluvchi mehnatning qonuniy taqsimlanishi; boshqaruv va uning tegishli rag`batlanishining yuqori ijtimoiy ahamiyatliligi; ijtimoiy imtiyozlar olish uchun boshqaruv faoliyatidan foydalanishning keng imkoniyatlari; amaliy jihatdan siyosiy rahbarlar faoliyati ustidan keng qamrovli nazoratni amalga oshirish imkoniyati yo`qligi; odatda, asosiy manfaatlari siyosatdan tashqarida bo`lgan keng xalq ommasining siyosiy passivligi (V.Pugachev, A.Solovyev). Siyosiy elita, bu shunchaki tasodifiy kuchlar orqali hokimiyatni bo`lib olgan shaxslar yig`indisi emas, balki “tabiiy tanlanish” natijasida shakllangan ijtimoiy guruh, o`zining muayyan layoqatlariga, kasbiy bilimlariga, ko`rinmalariga, malakalariga ega bo`lgan kishilar qatlamidir. 177 SHuning uchun ham siyosiy elita davlat boshqaruvining markaziy zvenosi hisoblanadi, siyosiy tizimning amal qilishi, jamiyat siyosiy taraqqiyotining borishi va yo`nalishi ma`lum darajada uning faoliyatiga bog`liqdir. Siyosiy elitaning funktsiyalari: strategik (jamiyat, sinflar, qatlamlar manfaatlarini ifodalaydigan yangi g`oyalarni o`rganish orqali harakatning siyosiy dasturini aniqlash) ; tashkilotchilik (ishlab chiqilgan kursni prakdikada (amaliyotda) ro`yobga chiqarish, siyosiy qarorlarni hayotda gavdalantirish) ; integratsiya (yaqinlashtiruvchi) (jamiyat barqarorligi va birligini , uning siyosiy va iqtisodiy tizimi barqarorligini mustahkamlash, ziddiyatli vaziyatlarga yo`l qo`ymaslik va ularni hal etish). Siyosiy elita quyidagilarga bo`linadi: hukmron (bevosita davlat hokimiyatini egallaydi), muxolif (kontr elita), oliy (butun jamiyat uchun muhim bo`lgan qarorlarni qabul qiladi). 178 Jamiyat guruh, tashkilotning obro`li a`zosi, uning shaxsiy ta`siri unga siyosiy jarayonlar va vaziyatlarda salmoqli rol o`ynashi uchun imkon yaratadi. S I Y O S I Y Y E T A K C H I ( L I D E R ) T a v s i f i y j i h a t l a r i A s o s i y v a z i f a l a r Katta ijtimoiy guruhlarning manfaatlariga javob beruvchi aniq siyosiy dasturning mavjudligi. Kishilarga yoqishni bilish, ommaboplik, ularning obro`-e`tiborini qozonish. Ijtimoiy hokimlik va patronaj, ommani qonunsizlikdan, byurokratiyaning o`zboshimchaligidan himoyalash, jamiyatda tartibni saqlash. Hokimiyat va ommaning aloqasini bog`lash, fuqarolarni siyosiy rahbariyatdan begonalashuvining oldini olish. Yangilanishni namoyish etish, ko`tarinkilik¬ni va ijtimoiy kuch-qudratini qo`llash, om¬mani siyosiy maqsadlarni amalga oshirishga safarbar etish. Siyosiy tizimni e`tirof etish. Jamiyatning integratsiyallashuvi, xalq ommasining birlashuvi. Siyosiy xohish- iroda, mas`uliyatni o`ziga olishga tayyorlik. O`tkir aql va siyosiy idrok. Tashkilotchilik talanti va notiqlik layoqati. Optimal siyosiy qarorlarning qabul qilinishi. 179 S I Y O S I Y Y E T A K C H I ( L I D E R ) L A R K L A S S I F I K A T S I Y A S I A s o s l a r Rahbarning qo`l ostidagilarga munosabati Yetakchilikning qamrovi Yetakchilik tarzi Mavjud siyosiy tizimga munosabat Avtoritetning ijtimoiy tabiati Avtoritar Demokratik Umummilliy Muayyan sinf Ijtimoiy guruh- lar, qatlam Yetakchi- bayroqdor Yetakchi-xizmat qiluvchi Yetakchi- savdogar Yetakchi- o`t o`chiruvchi Yetakchi-aktyor Funksional Disfunksional Konformist Nonkon formist An`anaviy Byurokratik Xorizmatik 180 J A M I Y A T N I N G A M A L K I L I S H I D A , F A V Q U L O D D A S H A R O I T L A R D A M I L L I Y M A S H S T A B D A G I S I Y O S I Y Y E T A K C H I N I N G S I F A T L A R I Eski orientirlar yo`qotilgan, jamiyat bo`lingan, unda anarxiya va boshboshdoqlik hukmron bo`lgan sharoitda yangi ijodiy maqsadlarni, evristik dasturlarni va mafkurani shakllantira olish malakasi. Aniq tarixiy davr uchun fundamental milliy qadriyatlarni personallashtirish (maxsuslashtirish layoqati). Favqulodda vaziyatlarda qaror qabul qilishda byurokratik muolajalar doirasidan chetga chiqishga tayyorgarlik. Bazisli dolzarb manfaatlarni mamlakat tarixi, an`analari, hozirgi va o`tmish avlod urf odatlari bilan bog`lay bilish layoqati. Butun jamiyatda tarqatiladigan printsipial yangi modeldagi xulq-atvor va tafakkurni yaratish san`ati. Millatga ishonch va ko`tarinkilikni singdira olish, ishonchsizlikni engib o`tishda unga yordam bera olish masalasi. 181 Siyosiy hokimiyatni katta hajmda o`z qo`lida markazlashtirgan, siyosiy hatti-harakatlarni yuzaga chiqarish mexanizmini tashkil etuvchi va jamiyatning turli qatlamlari siyosiy manfaatlari shakllanishiga ta`sir etuvchi, integratsiyani, muvozanatni ta`minlovchi, unchalik katta bo`lmagan ijtimoiy guruh S I Y O S I Y E L I T A Tavsifiy jihatlari Tanazzulga qarshi kafolat Faoliyat samaradorligi mezonlari Unchalik katta bo`lmagan, etarlicha mustaqil ijtimoiy guruh Yuqori ijtimoiy guruh Yetarli hajmda davlat va axborot hokimiyati Hokimiyatni amalga oshirishda bevosita ishtirok etish Tashkilotchilik layoqati va talant Keng oshkoralik (so`z erkinligi, OAV ga monopoliyaning yo`qligi, muqobil matbuot organi mavjudligi) Siyosiy ko`pfikrlilik (erkin raqobat, siyosiy elitaning musobaqasi, raqibligi) Hokimiyatning bo`linishi (tenglik, murosa qilish, turli ijtimoiy kuchlar manfaatlarining balansi) Ijtimoiy safarbarlik uchun elitaning ochiqligi Siyosiy jarayonlar demokratik muolajaning, qonunchilikning amal qilishiga qat`iy rioya etish O`z xalqining farovonligi va taraqqiyotning erishilgan darajasi Jamiyatning siyosiy barqarorligi. Milliy xavfsizlik Fuqarolik jamiyati va davlat o`rtasidagi optimal munosabat 182 O`zining faoliyat sohasida yuqori ko`rsakichlarga ega bo`lgan (natijalarga ega bo`lgan) kishilar. V. Pareto Xarizmatik shaxslar. M. Veber O`z maqomiga nisbatsiz, omma ustidan aqliy va ahlokiy ustunlikka ega bo`lgan kishilar. J. Boden Jamiyatning uyushgan ozchiligi, hokimiyatga yo`naltirilgan, siyosiy munosabatlarda eng faol bo`lgan kishilar. G. Moska O`zinig biologik va genetik jihatdan kelib chiqishi sharofati bilan jamiyatda yuqori o`rinni egallagan kishilar. R. Uilyams Jamiyatda yuqori mavqega ega bo`lgan va shu tufayli ijtimoiy taraqqiyotga ta`sir etuvchi kishilar. M. Dyupre Jamiyatda eng sharafli, eng yuqori maqomga ega bo`lgan kishilar. L.Louell Moddiy va nomoddiy qadriyatlarni maksimal miqdorda olgan kishilar. J. Bernxeym E L I T A N I N G M O H I Y A T I O L I M L A R N I N G T A ` R I F L A R I D A 183 S I Y O S I Y E L I T A N I N G F U N K S I Y A L A R I Turli ijtimoiy guruhlar manfaatlarini o`rganish va tahlil qilish. Turli ijtimoiy birliklar manfaatlarining muvozanati. Siyosiy yo`l-yo`rik, ko`rsatmalarda manfaatlarning aks etishi. Siyosiy mafkuraning ishlab chiqilishi (dastur, doktrina, qonun, Konstitutsiya). Siyosiy reja (niyat)ni amalga oshirish mexanizmini yaratish. Boshqaruv organlari kadrlar apparatini tayinlash. Siyosiy tizim institutlarini yaratish va yaxshilash, tuzatish. Siyosiy yetakchilarni tanlash, yuqoriga ko`tarish. 184 S I Y O S I Y E L I T A N I N G K L A S S I F I K A T S I Y A S I A s o s l a r Hokimiyatga munosabat Kompetentsiya darajasi. Ifodalangan manfaatlar Faoliyat natija¬lari (samaradorlik) Hukmron Nohukmron (kontrelita) Oliy umummilliy. O`rta (mintaqaviy). Mahalliy. Kasbiy Demografik Etnik Elita Soxta elita Qarshi elita Diniy Kompetentsiya - 1) omilkorlik, xabardorlik; 2) huquq doirasi; 3) to`la huquqli. 185 S I Y O S I Y E L I T A N I N G T A N L A N I S H I G i l d i y t i z i m i A n t r e p r e n e r t i z i m i Yopiqlik (odatda, elitaning o`zidan pastki qatlamdagilardan yanada yuqori lavozimlarga da`vogarlarni tanlashi). Saralash jarayonining yuqori darajada institutsiyalashuvi, yuqori lavozimni egallash uchun ko`p sonli rasmiy talablarning mavjudligi. Elektoratning unchalik katta bo`lmagan doirasi (odatda, yuqori turuvchi rahbar organ a`zolari yoki birinchi turuvchi rahbar). Mavjud bo`lmagan etakchi tipini qayta etishtirish tendensiyasi (da`vogarlardan eng avvalo, yetakchiga ishonch talab etiladi). Ochiqlik (har qanday ijtimoiy guruh vakillari uchun siyosiy-boshqaruv tuzilmasidagi o`ringa da`vogarlik qilish uchun keng imkoniyat). Lavozimga da`vogarlarga unchalik ko`p bo`lmagan rasmiy talablar. Mamlakatning barcha saylovchilari qo`llaydigan elektoratning keng doirasi. Saralashning yuqori raqobati. Shaxsiy sifatlarning birinchi darajadaligi. 186 TASHQI SIYOSAT, JAHON SIYOSATI, SIYOSIY VAZIYAT Xalqaro munosabatlar va jahon siyosati Xalqaro munosabatlar – bu davlatlararo, millatlararo aloqa qilish sohasidir. Davlatlar va xalqlarning o`zaro harakatida, bu sohada o`z manfaatlarini amalga oshirishida turli xil munosabatlar shakllanadi: diplomatik, iqtisodiy, ijtimoiy (ularning sub`ekti bo`lib davlat emas, balki turli xil no hukumat tashkilotlari xizmat qiladi), madaniy, informatsion (axborot) va b. Xalqaro munosabatlarning zamonaviy tendentsiyalari: - ijtimoiy hayotning barcha sohalarini amalda internatsionallashtirish (baynalmilallashuv). U xalqaro ayirboshlash va o`zaro aloqalarning, kishilar o`rtasidagi aloqalarning o`sishida ifodalanadi, iqtisodiyotda, ta`limda, madaniyatda, fanda sog`liqni saqlashda, inson huquqlarini himoya qilishda va uning barcha sohalari xavfsizligini ta`minlanlashda o`zaro bog`liqlik bo`lishini taqozo etadi; - global muammolarni shakllanishi, ularning hal qilinishi faqatgina er yuzida yashovchi barcha xalqlarning muvoffaqiyatli o`zaro harakati va hamkorligi natijasidagina bo`lishi mumkin. Bundaylarga tinchlikni saqlash, harbiy xavfni minimallashtirish, atrof-muhitni saqlash, yuqumli kasalliklar va jinoyatchilik bilan kurash muammolarini kiritish mumkin; - demilitarizatsiya (qurolsizlanish) va demokratizatsiya – harbiy siyosiy sohalarda yuzaga kelgan muammolarni hal etishda asta-sekin harbiy kuch ishlatish metodlaridan voz kecha borish (bunday metodlarning kam samaraligi va o`ta xavfsizligi borgan sari tobora yaqqolroq bo`lib ko`zga tashlanmoqda), shuningdek katta yoki kichikligidan qat`iy nazar bu munosabatlarda ishtirok etuvchilarning barchasini huquqlarini hurmat qilish; - jahon siyosati – bu xalqaro munosabatlar tizimning bir qismi bo`lib, xalqaro munosabatlar sohasida vujudga keladigan muammolarni hal qilishda davlatlarning o`z manfaatlarini hokimiyatchilik yo`li bilan ta`minlashdagi faoliyatidir. Hozirgi zamon hukmron dunyo siyosati xavfsizlikni uning turli xil aspektlarida: harbiy, ekologik, huquqiy, texnologik, axborot kabi sohalarda qo`llab-quvvatlashga xizmat qiladi. 187 Davlat va jamiyatning boshqa siyosiy institutlarini xalqaro maydonda o`z manfaatlari va talablarini amalga oshirish bo`yicha faoliyati. Download 1.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling