U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b
Download 1.6 Mb. Pdf ko'rish
|
11 sinf uzb tarixi 001
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqillik Deklaratsi- 1990 18 iyun
- Ozbekistonning ^ Itti
- ,fiiz Ittifoq va respublikalarning vazifalarini, burch- larini va ozaro majburiyatlarini aniq-ravshan belgilab
- ,Jttifoq shartnomasini imzolash uchun eng qulay payt qoldan boy berib qoyildi. Ikki yil muqaddam bu masalani
- Ozbekiston Prezidenti I. A, Karimov 1991- yil 20- av- gust kuni respuMika aholisiga Ozining murojaatim elon qildi: „Hozircha mamlakatning hokimiyat doiralari qan
- Ozbekiston davlat
- ^rSda k gashining 1991 - yil noyabrda b o i g a n VIII Referendum •
- Ozbekiston Re- spublikasi mustaqilligini maqullaymiz
- Ozbekiston Respublika- J a h o n tajribasi k o r s a t a d i k i , m u s - sining Konstitutsiyasi
u n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 B U B tashkil topishi 1- §. O'zbekiston Respublikasi mustaqilligining e'lon qilinishi va umumxalq tomonidan ma'qullanishi Mustaqillik Deklaratsi- 1990 18 iyun XII chaqiriq respublika Oliy Kengashining lkkinchi sessiyasi ochildi. Deputatlarning taklifi bilan O'zbekistonning Mustaqillik Deklaratsiyasini qabul qilish masalasi sessiya kun tartibiga kiritildi. Oliy Kengashning doimiy komissiyalari, faol deputatlar va huquqshunos mutaxassislar to- monidan ishlab chiqilgan Mustaqillik Deklaratsiyasi matni sessi- yada qizg'in muhokama qilindi va 20- iyun kuni qabul qilindi. Mustaqillik Deklaratsiyasi 12 moddadan iborat bo'lib, ularda xalqimizning xohish-irodasiga to'la mos keladigan quyidagi muhim tartib-qoidalar belgilab qo'yildi: ,,0'zbekiston SSR Oliy Kengashi: — o'zbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajriba- si va tarkib topgan boy an'analari; — har bir ntillatning o'z taqdirini o'zi belgilash huqu- qini ta'minlashdan iborat oliy maqsad haqi; — har bir kishining farovon hayot kechirishini ta'min- lashni oliy maqsad deb bilgan holda; — O'zbekiston xalqlarining kelajagi uchun tarixiy mas'uliyatni chuqur his etgan holda; — xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qad- riyatlarga va demokratiya prinsiplariga asoslanib O'zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qiladi". O'zbekiston SSR ning davlat suvereniteti. O'zbekiston SSR demokratik davlatining o'z hududida, bar- cha tarkibiy qismlarida va barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligidir . O'zbekiston SSR davlat hududi chegarasi daxlsiz va bu hudud xalqning muhokamasiga qo'yilmay turib o'zgartirilishi mumkin emas. 5 • S S S R Oliy Soveti qabul qiladigan q a r o r l a r O ' z b e k i s t o n SSR Konstitutsiyasiga muvofiq O'zbekiston SSR Oliy Kengashi t o m o n i d a n t a s d i q l a n g a n d a n keyingina O ' z b e k i s t o n h u d u d i d a kuchga ega bo'ladi. •O'zbekiston S S R davlat hokimiyati vakolatiga O'zbekiston SSR ichki va tashqi siyosatiga tegishli b a r c h a masalalar kiradi. • O ' z b e k i s t o n S S R x a l q a r o h u q u q n i n g asosiy p r i n s i p l a r i n i tan oladi, h u r m a t qiladi va h o k a z o . Mustaqillik Deklaratsiyasining qabul qilinishi m a m l a k a t i m i z - n i n g torn m a ' n o d a g i h a q i q i y m u s t a q i l l i k k a erishish y o ' l i d a m u h i m a h a m i y a t g a ega b o ' l d i . S h u n d a n e ' t i b o r a n m a m l a k a - timizning siyosiy, iqtisodiy va ma'naviy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal etila boshlandi. O ' z b e k i s t o n n i n g mustaqillik sari inti- O'zbekistonning ^ Itti- layotgani u n i n g yangi Tttifoq s h a r t - foq shartnomasini yan- nomasini ishlab chiqish jarayoniga r e - gilashga munosabati spublika manfaati nuqtayi n a z a r i d a n kelib c h i q q a n h o l d a , q a t ' i y l i k bilan yondashayotganida yaqqol n a m o y o n bo'ldi. Sobiq Ittifoqqa kiruvchi respublikalar r a s m a n t e n g va suve- ren d e b y u r i t i l s a - d a , a m a l d a q a r a m edilar. U l a r o ' z yerlari, s u v l a r i , o ' r m o n l a r i v a yer o s t i b o y l i k l a r i g a , k o ' p d a n k o ' p korxonalariga o'zlari egalik qilolmas edilar. 8 0 - yillarning oxir- lari, 9 0 - yillarning boshlarida k o ' p c h i l i k respublikalar mavjud v a z i y a t n i o ' z g a r t i r i s h t a l a b l a r i n i i l g a r i s u r a b o s h l a d i l a r . O ' z b e k i s t o n Respublikasining rahbari I. A. K a r i m o v 1989- yil 2 0 - s e n t a b r d a M o s k v a d a b o ' l i b o ' t g a n K P S S M Q sining p l e - n u m i d a s o ' z l a g a n n u t q i d a respublikalar bilan Ittifoq o'rtasidagi v a k o l a t l a r n i a n i q - r a v s h a n ajratib q o ' y i s h n i k o ' z d a t u t a d i g a n yangi s h a r t n o m a ishlab chiqish zarurligi t o ' g ' r i s i d a o ' z fikrini bildirib: ,fiiz Ittifoq va respublikalarning vazifalarini, burch- larini va o'zaro majburiyatlarini aniq-ravshan belgilab qo'yish, respublikalar mustaqilligini har jihatdan mustah- kamlash tarafdorimiz", — degan edi. Biroq markaziy hokimiyat respublikalarga erkinlik berish h a - qidagi t a l a b - t a k l i f l a r n i e ' t i b o r g a olishni i s t a m a s , t o ' g ' r i r o g ' i ularga erkinlik berishni x o h l a m a s edi. M a r k a z n i n g qaysarligi h a m d a respublikalar jamoatchiligining ta'siri ostida m a r k a z d a n ajralish harakati kuchayib bordi. 1990-yil b a h o r i d a B o l t i q b o ' - 6 yidagi Latviya, Litva, Estoniya Respublikalari, keyinroq G r u - ziya va Ozarbayjon Respublikalari Ittifoq tarkibidan c h i q q a n - ligini e'lon qildilar. Ittifoq b o ' y i c h a o ' z milliy davlat tuzilmalaridan tashqarida yashayotgan 60 milliondan ortiq aholi milliy-etnik m u a m m o - lar, mojarolarga d u c h o r b o ' l d i . Rossiya, U k r a i n a , Belarus parlamentlari davlat suvereniteti to'g'risida Deklaratsiya qabul qildilar. Ittifoqdosh respublikalar ketidan R S F S R ga kiruvchi m u x t o r respublikalar h a m suvere- nitet haqida deklaratsiyalar qabul qilishdi. M a r k a z d a va joylarda S S S R K o n s t i t u t s i y a s i v a q o n u n l a r i u s t u n m i yoki respublika Konstitutsiyasi va q o n u n l a r i u s t u n m i , degan masalada bahs va m u n o z a r a l a r k u c h a y d i . M a r k a z d a g i l a r „ K u c h l i m a r k a z — kuchli r e s p u b l i k a l a r " desa, joylardagilar „ K u c h l i respublika- lar — kuchli m a r k a z " der edilar. M a r k a z i y h o k i m i y a t j a m o a t c h i l i k n i n g talabi ostida Ittifoq s h a r t n o m a s i n i yangilash zarurligini e'tirof etishga majbur bo'ldi. SSSR Oliy Soveti m a z k u r masala bilan shug'ullanuvchi m a x - sus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini tasdiqladi. 1990- yil iyulda M o s k v a d a m a r k a z vakillari bilan respublikalar delegat-siyalari yangi s h a r t n o m a m a t n i n i tayyorlashga kirishdilar. 1990- yil av- gust oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi. Dasturda respublikalar o'z hududlaridagi b u t u n milliy boylik- larga egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish huquqiga ega ekanligi ta'kidlangan edi. A m m o shartnomaga bunday yondashuv marka- zdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy Soveti mazkur dasturni qabul qil- madi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va manfaatlarini ba- t a m o m inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib respubli- kalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan O'zbekiston, markaz loyihasini qabul qilmadi. Shu tariqa, shartnoma loyihasini tuzish harakatining birinchi bosqichi natijasiz tugadi. 1991- yil fevral — mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustida ishlashning ikkinchi bosqichi b o ' h b o'tdi. U n d a Boltiqbo'yi respub- likalari, G r u z i y a , A r m a n i s t o n , Moldova vakillari q a t n a s h m a d i , Ozarbayjon kuzatuvchi bo'lib qatnashdi. Bu bosqichda Ittifoq bilan respublikalar vakolatlarini farqlab qo'yishga harakat qilindi. Nihoyat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab qo'yilgan yangi shartnoma loyihasi matbuotda e'lon qilindi. Respublikalarda mazkur loyiha m u h o k a m a qilindi. Respublikalar, jumladan O'zbekiston, markaziy idoralar hali o'zining eskicha h u k m r o n mavqeyini saqlash ruhi singdirilgan bu hujjatdan qanoatlanmaganliklarini bildirdilar. SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini o'zgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar Federatsiyasi sifatida yangi- 7 lash xususida xalqning fikrini bilish m a q s a d i d a 1 9 9 1 - yil 17- mart kuni Butunittifoq referendumini o'tkazishga qaror qildi. 1991- yil 20- fevralda O'zbekiston Oliy Kengashining rayosati h a m referendum o'tkazishni m a ' q u l l a d i va S S S R Oliy Soveti t o m o n i d a n t a y y o r l a n g a n b y u l l e t e n b i l a n b i r g a y a n a b i t t a q o ' s h i m c h a byulletenni ovozga qo'yishga qaror qildi. Qo'shimcha byulletenga „Siz O'zbekistonning mustaqil teng huquqli respublika sifatida yangilangan Ittifoq (Fede- ratsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz?" degan savol qo'yildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovcbilarning 93 fo- izi bu savolga „ H a " deb javob berdilar. Demak, o'zbekistonliklar o'z mamlakatini mustaqil davlat sifatida Federativ Ittifoqda bo'Kshini, O'zbekistonning suveren res- publika sifatida rivojlanishini yoqlab ovoz bergan edilar. O ' z b e k i s t o n rahbariyati r e f e r e n d u m natijalariga asoslanib, respublikalarga t o ' l a mustaqillik berishni k o ' z l a m a y d i g a n shart- n o m a loyihasini rad etdi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I . A . K a r i m o v O ' z b e k i s t o n K o m p a r t i y a s i M a r k a z i y Q o ' m i t a - sining 1991- yil 12- m a r t d a b o ' l g a n IV p l e n u m i d a so'zlagan n u t - qida: ,Jttifoq shartnomasini imzolash uchun eng qulay payt qo'ldan boy berib qo'yildi. Ikki yil muqaddam bu masalani ko'targan kishilarning ovoziga hech kim quloq solmadi. Markaz 1922- yildagi shartnomaga mahkam yopishib olib, oqilona takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi", — d e - gan edi. Bu fikrning to'g'riligini hayot t o ' l a isbotladi. 1 9 9 1 - yil aprelda Kiyevda U k r a i n a , Rossiya, Belarus, O ' z b e - kiston, Q o z o g ' i s t o n Respublikalari r a h b a r l a r i n i n g u c h r a s h u v i bo'ldi. U c h r a s h u v d a mustaqil respublikalar manfaatlariga m o s k e l a d i g a n Ittifoq s h a r t n o m a s i n i t u z i s h g a y o n d a s h i s h y o i l a r i i s h l a b c h i q i l d i v a tegishli b a y o n o t i m z o l a n d i . B u h u j j a t n i Q i r g ' i z i s t o n , T o j i k i s t o n , T u r k m a n i s t o n R e s p u b l i k a l a r i h a m imzolashga rozilik bildirdi. M a r k a z yon berishga majbur bo'ldi. 1 9 9 1 - yil a p r e l d a N o v o - O g o r y o v o d a S S S R P r e z i d e n t i M . S . G o r b a c h y o v n i n g 9 respublika rahbarlari bilan uchrashuvi b o i d i . Ishtirokchilar t o m o n i d a n „ M a m l a k a t d a g i vaziyatni b a r - qarorlashtirish va tanglikni bartaraf etishga doir kechiktirib b o ' l - maydigan choralar to'g'risida q o ' s h m a B a y o n o t " imzolandi. Bu hujjat „ 9 + 1 " (9 respublika + markaz) degan n o m n i oldi. U n i n g m a z m u n i m a r k a z n i n g yon berganini, Kiyevda bildirilgan fikr- mulohazalarga rozi bo'lganini ko'rsatadi. 8 1991- yil 3- iyunda Novo-Ogoryovoda SSSR Oliy Soveti vakil- lari bilan Respublika rahbarlari o'rtasida uchrashuv bo'ldi. Mulk, til va yangi shartnomani tasdiqlash tartibi to'g'risida keskin munozara bo'ldi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov mavjud Ittifoq, uning tuzilmasi, markaz bilan respublikalar o'rtasida vako- latlar taqsimoti hech kimni qoniqtirmasligini keskin qilib qo'ydi, markazchilik nuqtayi nazarini o'tkazishga urinuvchilarni qattiq tanqid qildi. U c h r a s h u v d a ishtirokchilarning fikr-mulohazalari asosan inobatga olingan „Mustaqil davlatlar ittifoqi t o ' g ' r i s i d a s h a r t n o m a " loyihasi ishlab chiqildi. Loyiha b a r c h a Respublikalar Oliy Kengashlariga m u h o k a m a u c h u n j o ' n a t i l d i . M a z k u r s h a r t n o m a loyihasi O ' z b e k i s t o n Oliy K e n g a s h i d a 1 9 9 1 - yil 14- iyunda m u h o k a m a qilindi. Kengash Federatsiya tamoyillari asosida Mustaqil davlatlar ittifoqini tuzish tarafdori ekanligini bildirdi. Shu bilan birga respublikalar vakolatlarini y a n a d a kengaytirishga doir takliflarni ilgari surdi. 1 9 9 1 - yil iyul oyining oxirlarida N o v o - O g o r y o v o d a yangi s h a r t n o m a loyihasini uzil-kesil tayyorlash u c h u n markaz vakil - lari va respublika rahbarlarining u c h r a s h u v i b o ' l d i . M a r k a z n i h a m , respublikalar rahbarlarini h a m qanoatlantiradigan „ M u s - taqil davlatlar ittifoqi to'g'risida s h a r t n o m a " loyihasi tayyorlandi. A m m o h a m m a rozi bo'lgani holda „Mustaqil davlatlar ittifoqi to'g'risidagi s h a r t n o m a " n i imzolash 1991- yil 2 0 - avgust kuniga qoldirildi. S S S R Prezidenti M. S. G o r b a c h y o v F o r o s (Qrim)ga d a m olish u c h u n j o ' n a b ketdi. M a r k a z i y h o k i m i y a t n i saqlab qolish, respublikalarga mustaqillikni bermaslik payida yurganlar u c h u n q a n d a y d i r bir „ i m k o n i y a t " vujudga kelgan edi. Moskvada markaziy hokimiyatni saq- 1991-yil avgust lab qolishga, respublikalar jilovini o ' z qo'lida ushlab qolishga urinuvchilar t o - m o n i d a n fitna tayyorlandi. Fitnachilar 1991- yil 18- avgust kuni tayyorlangan va 19- avgustda matbuotda e'lon qilingan „Sovet rah- bariyatining Bayonoti"da M. S. Gorbachyovning salomatligi y o - monlashdi, shu sababli uning SSSR Prezidenti vazifalarini ijro etish imkoniyati y o ' q , degan soxta axborot bilan chiqdilar. Bayo- n o t d a Prezident vakolatlari vitse-prezident G. I. Yanayevga o'tka- zilganligi e'lon qilindi. Aslida esa Prezident M. S. G o r b a c h y o v sog'-salomat edi, a m m o o'zini himoya qila olmadi. Fitnachilar uni m a m l a k a t d a n , xalqdan, d u n y o d a n ajratib, barcha aloqa vosita- larini uzib, 72 soat qamal qilib qo'ygan edi. Fitnachilar t o m o n i - d a n m a m l a k a t n i idora qilish u c h u n quyidagi tarkibda S S S R d a f a v q u l o d d a h o l a t d a v l a t q o ' m i t a s i ( F X D Q ) t u z i l d i : 9 O. D. Baklanov — S S S R Mudofaa Kengashi Raisining birinchi o'rinbosari, V. A. Kryuchkov — S S S R Davlat xavfsizligi q o ' m i t a - sining raisi, V. S. Pavlov — S S S R Bosh vaziri, B. K. P u g o — ichki ishlar vaziri, V. A. Starodubsev — SSSR dehqonlar uyush- masi raisi, I. Tizyakov — SSSR sanoat, qurilish, transport va aloqa davlat korxonalari h a m d a inshootlari uyuslimasining Prezidenti, D. T. Yazov - S S S R mudofaa vaziri, G. I. Yanayev - S S S R P r e z i d e n t i v a z i f a s i n i b a j a r u v c h i . S h u t a r i q a f i t n a c h i l a r M.S.Gorbachyovni noqonuniy yo'l bilan hokimiyatdan chetlash- tirib, o'zlari hokimiyatni egallab oldilar. M a z k u r q o ' m i t a sovet rahbariyatining Bayonoti, sovet xalqiga murojaatnoma, davlatlar va hukumatlarning boshhqlariga h a m d a B M T Bosh kotibiga murojaat va boshqa qarorlarni e'lon qildi. B u t u n i t t i f o q d o i r a s i d a m o ' r t l a s h i b q o l g a n ijtimoiy-siyosiy vaziyat y a n a d a taranglashdi. M a m l a k a t d a g i siyosiy k u c h l a r vazi- yatga turlicha munosabat bildirdilar. Qaltis vaziyatda 1 9 9 1 - yil 19- avgustda O'zbekiston P r e z i d e n - ti I. A. K a r i m o v H i n d i s t o n g a qilgan rasmiy tashrifidan qaytib keldi va T o s h k e n t shahri faollari bilan u c h r a s h u v o'tkazdi. U c h - rashuvda Prezident O ' z b e k i s t o n n i n g n u q t a y i nazarini bildirib, respublikamizda favqulodda holat joriy etishga hojat yo'qligi, O ' z b e k i s t o n d a vaziyat barqarorligi, q o n u n g a xilof k o ' r s a t m a l a r bajarilmasligini qat'iy ta'kidladi. 1991- yil 2 0 - avgust k u n i T o s h k e n t d a O'zbekiston S S R Oliy Kengashi rayosati va O'zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar M a h k a m a s i n i n g Q o r a q a l p o g ' i s t o n , v i l o y a t l a r . v a T o s h k e n t shahar rahbarlari ishtirokidagi q o ' s h m a majlisi bo'lib o'tdi. Majlis mamlakatda vujudga kelgan vaziyatni m u h o k a m a qilib Bayonot qabul qildi. B a y o n o t d a O'zbekiston Respublikasi tinch vaqtda kuch, a w a l o , harbiy kuch ishlatishga qarshi ekanligi ta'kidlandi. U n d a tinchlik, osoyishtalikni saqlash v a m u s t a h k a m l a s h , h a r q a n d a y ig'vogarona harakatlarning oldini olish, h a m m a j o y d a qattiq intizom va tartibni saqlash, mish-mishlar va ehtiroslarga berilmaslik vazifalari ilgari surildi. Bayonotda O'zbekiston davlat mustaqilligi to'g'ri^idagi Deklaratsiya qoidalarini o g ' i s h m a y va izchil amalga oshirish yo'lidan boraveradi, deb ko'rsatildi. O'zbekiston Prezidenti I. A, Karimov 1991- yil 20- av- gust kuni respuMika aholisiga O'zining murojaatim e'lon qildi: „Hozircha mamlakatning hokimiyat doiralari qan- day yo'l bilan, nimalar orqali, qanday siyosat orqali bu 10 maqsadlarga erishish mumkinligi haqida to'liq, hozircha batafsil ma'Iumot berganicha yo'q. Bu ma'lumotlar bilan chuqur tanishganimizdan keyingina bo'layotgan o'zga- rishlarga o'zimizning munosabatimizni albatta bildira- miz". Prezident xalqqa: „Biz birovning gapiga kirib ish tutmaymiz, biz o'zimiz tanlagan yo'limizdan va belgilab olgan maqsadimizdan qaytganimiz yo'q. Ishonamanki, bu og'ir sinovlardan ham eson-omon o'tamiz", — deb muro- jaat qildi. Xalqni og'ir sinovlardan o'tayotgan bir paytda sabr-toqatli, bardoshli va vazmin boiishga, tinchlikni saqlash maqsadida jipslashishga chaqirdi. I. A. Karimovning Respublika aholisiga murojaatidan. „Sovet O'zbekistoni" gazetasi, 1991- yil, 21- avgust soni. 1991- yil 2 1 - avgustda O ' z b e k i s t o n Respublikasi Prezidenti o ' z f a r m o n i b i l a n O ' z b e k i s t o n h u d u d i d a h o k i m i y a t v a b o s h q a r u v i d o r a l a r i , k o r x o n a l a r , t a s h k i l o t l a r h a m d a m u a s - sasalarning qabul qilgan b a r c h a qarorlari va u l a r n i n g ijrosi S S S R v a O ' z b e k i s t o n S S R K o n s t i t u t s i y a l a r i g a h a m d a q o n u n l a r i g a , O'zbekiston Respublikasi P r e z i d e n t i F a r m o n l a r i g a va Vazirlar M a h k a m a s i n i n g qarorlariga so'zsiz m o s kelishi k e r a k , deb belgi- lab qo'ydi. F a r m o n d a SSSR da favqulodda holat d a v l a t qo'mitasi- n i n g S S S R R o n s t i t u t s i y a s i h a m d a q o n u n l a r i g a , O ' z b e k i s t o n S S R Konstitutsiyasi h a m d a q o n u n l a r i g a zid k e l a d i g a n farmonlari va qarorlari haqiqiy e m a s , d e b belgilab qo'yildi. Fitnachilarning q o n u n g a xilof ravishda urinishlari natijasida 1991- yil 19—21- avgust kunlari Moskvada fojiali h o d i s a l a r ro'y berdi. Rossiya Federatsiyasi rahbariyati tashabbusi b i l a n d e m o k r a - tik kayfiyatdagi Moskva aholisi t o m o n i d a n fitna bostirildi. Fitnani uyushtiruvchilar q a m o q q a olindi. M . S . G o r b a c h y o v Prezidentlik lavozimiga qaytib keldi. B i r o q mamlakatdagi siyosiy vaziyat tang ahvolga tushib qoldi. M a r k a z i y hokimiyat falaj b o ' l i b qoldi. Sovet Ittifoqi K o m m u n i s t i k partiyasi h a m halokatga u c h r a d i . I. A. Karimov favqulodda holat davlat q o ' m i t a s i faoliyatiga o'z m u n o s a b a t i n i b i l d i r m a g a n , q o ' r q o q v a p r i n s i p s i z m a v q e d a turgan K P S S Markaziy Q o ' m i t a s i Siyosiy Byurosi va Kotibiyati yuz minglab k o m m u n i s t l a r n i n g s h a ' n i va q a d r - q i r n m a t i n i zarba ostiga q o ' y g a n i n i qoraladi. B u n i n g ustiga r e s p u b l i k a k o m m u - nistlarini chalg'itishga v a davlat t o ' n t a r i s h i n i q o ' l l a b - q u w a t - l a s h g a m a j b u r q i l i s h g a u r i n i s h b o i g a n i n i o s h k o r a a y t d i . I. A. K a r i m o v b u n d a n k e y i n K P S S Markaziy Q o ' m i t a s i Siyo- 11 siy Byurosining tarkibida qola olmasligi to'g'risida bayonot berdi. M a z k u r B a y o n o t n i O'zbekiston Kompartiyasi M Q byurosi v a Markaziy nazorat komissiyasi rayosati m a ' q u l l a d i . 1991- yil 25- avgustda O'zbekiston Prezidentining maxsus farmoni e'lon qilindi. Farmonga binoan Respubli- ka ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizlik qo'mitasi O'zbekiston SSRning qonuniy tasarrufiga olindi. Respublika hududida joylashgan SSSR ichki ishlar va- ziri igining ichki qo'shinlari bevosita O'zbekiston Prezi- dentiga bo'ysundirildi. Respublika ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizligi qo'mitasi, prokuraturasi va adliya organlari, shuningdek, respublika hududida joylashgan ichki qo'shinlar, Turkiston harbiy okrugi qismlari va qo'shilmalari partiyadan butunlay holi qilindi. O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i I . A . K a r i m o v O l i y Kengash rayosatiga j u d a qisqa m u d d a t d a Respublikaning davlat mustaqilligi to'g'risidagi q o n u n loyihasini tayyorlash va uni Oliy K e n g a s h n i n g n a v b a t d a n t a s h q a r i s e s s i y a s i m u h o k a m a s i g a laqdini etishni taklif qildi. Respublika Oliy Kengashining rayosati 1991- yil 2 6 - avgust kuni O'zbekistonning davlat mustaqilligi to'g'risida q o n u n loyi- hasini tayyorlash haqida farmoyish chiqardi. 1991- yil 2 8 - av- gustda O'zbekiston Oliy Kengashining rayosati „Respublika Oliy Kengashining navbatdan tashqari oltinchi sessiyasini 1991- yil 31 - avgust kuni chaqirish haqida qaror" qabul qildi va sessiyada O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi haqidagi masa- lani m u h o k a m a qilish belgilab qo'yildi. 1991- yil 2 8 - avgust kuni O'zbekiston Kompartiyasi MQ va Markaziy nazorat komissiyasining q o ' s h m a plenumi bo'lib o'tdi. Plenurnda Prezident I. A. Karimovning mamlakatda 19—21- avgust kunlari sodir bo'lgan voqealar va respublika partiya tashkilotlarining vazifalari to'g'risidagi axboroti tinglandi va muhokama qilindi. Plenum Respublika Kompartiyasini K P S S MQ bilan har qanday aloqalarni to'xtatishga, K P S S n i n g b a r c h a tuzilmalaridan chiqishga, uning markaziy organlaridagi o'z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi. O'zbekiston davlat 1991- yil 3 1 - avgust kuni O'zbekiston muslaqilligining e'lon Respublikasi Oliy Kengashining n a v - qiliiiishi b a t d a n tashqari oltinchi sessiyasi bo'lib o'tdi. Sessiyada O ' z b e k i s t o n Prezidenti I. A. K a r i m o v n u t q s o ' z - lab, sobiq Ittifoqda so'nggi paytlarda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealarni, davlat to'ntarishiga antikonstitutsiyaviy urinish o q i - batlarini tahlil qilib, ular O'zbekiston taqdiriga, xalqimiz t a q - diriga bevosita daxldor ekanligini h a r t o m o n l a m a asoslab berdi. Prezident I. A. Karimov O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qildi va uni mustaqillik to'g'ri- sidagi qonun bilan mustahkamiashni taklif etdi. Sessiyada '„O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to'g'risida Oliy K e n g a s h B a y o n o t i " qabul qilindi. O'tmishdan saboq chiqarib va SSR Ittifoqining siyosiy hamda ijtimoiy hayotidagi o'zgarishlarni e'tiborga olib, — xalqaro huquqiy hujjatlarda qayd etilgan o'z taqdi- rini o'zi belgilash huquqiga asoslanib, — O'zbekiston xalqlarining taqdiri uchun butun mas'- uliyatni anglab, — shaxsning huquq va erkinliklari, mustaqil davlatlar o'rtasidagi chegaralarning buzilmasligi to'g'risidagi Xelsinki shartnomalariga qat'iy sadoqatini bayon etib, — millati, diniy e'tiqodi va ijtimoiy mansubligidan qat'iy nazar, respublika hududida yashovchi har bir kishining munosib hayot kechirishini, sha'ni va qadr- qimmatini ta'minlaydigan insonparvar demokratik huquqiy davlat barpo etishga intilib, — Mustaqillik Deklaratsiyasini amalga oshira borib, O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi O'zbekistonning davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat — O'zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda e'lon qiladi. O'zbekiston RespublUcasining davlat mustaqilligi to'g'risidagi Oliy Kengash Bayonotidan. O'zbekiston Respublikasi, — d e b ta'kidlanadi B a y o n o t d a , — t o ' l a davlat hokimiyatiga ega, xalqaro m u n o s a b a t l a r d a mustaqil davlat, o l d i n d a n h e c h q a n d a y shart q o ' y m a g a n h o l d a b a r c h a sheriklar bilan teng huquqli, o ' z a r o manfaatli bitimlar h a m d a s h a r t n o m a l a r tuzish u c h u n o'zini ochiq d e b e'lon qiladi. Oliy K e n g a s h sessiyasi ,,0'zbekiston Respublikasining dav- lat mustaqilligini e'lon qilish to'g'risida" q a r o r q a b u l qilib, O ' z b e k i s t o n Respublikasining davlat mustaqilligi t o 'g' r i s i da g i Oliy K e n g a s h B a y o n o t i n i tasdiqladi va r e s p u b l i k a n i b u n d a n keyin O'zbekiston Respublikasi deb atashni belgilab q o ' y d i . 1- sentabr O'zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni deb belgilansin va 1991- yildan boshlab bu kun bay- ram va dam olish kuni deb e'lon qilinsin. O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qaroridan. Oliy Kengash ,,0'zbekiston Respublikasining davlat musta- qilligi asoslari to'g'risida" Q o n u n qabul qildi. Bu q o n u n 17 m o d d a d a n iborat b o ' l i b , O ' z b e k i s t o n Respublikasining davlat mustaqilligini huquqiy j i h a t d a n m u s t a h k a m l a b berdi. Q o n u n n i n g birinchi moddasida: „0 'zbekiston Respublikasi o 'z tarkibidagi Qoraqalpog'iston Respublikasi bilan birga, mustaqil, demokratik davlatdir", — d e b qonunlashtirib qo'yildi. Q o n u n d a O ' z b e k i s t o n Respublikasining xalqi suverendir va respublikada davlat hokimiyatining b i r d a n - b i r sohibidir. U o'z hokimiyatini h a m bevosita, h a m vakillik idoralari tizimi orqali amalga oshiradi, deb belgilab qo'yildi. Mustaqillik asoslari to'g'risidagi q o n u n d a O'zbekiston Res- publikasi t o ' l a davlat hokimiyatiga ega, o'zining milliy davlat va m a ' m u r i y - h u d u d i y t u z i l i s h i n i , h o k i m i y a t v a b o s h q a r u v idoralari tizimini mustaqil belgilaydi, davlat chegarasi, h u d u d i daxlsiz va b o ' l i n m a s b o ' l i b , uning xalqi o ' z xohish-irodasini er- kin bildirmasdan turib o'zgartirilishi m u m k i n e m a s , deb qat'iy qonunlashtirib qo'yildi. M a z k u r q o n u n d a respublika hududidagi yer, yer osti boylik- lari, suv va o ' r m o n l a r , o'simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy va b o s h q a resurslar, r e s p u b l i k a n i n g m a ' n a v i y boyliklari O ' z b e - kiston Respublikasining milliy boyligi, mulki hisoblanadi, deb belgilab berildi. O'zbekiston Respublikasi o'z h u d u d i d a oltin, b o s h q a q i m - m a t b a h o metallar va toshlarni qazib chiqarish, qayta ishlash va saqlashni mustaqil amalga oshiradi h a m d a nazorat qiladi, o ' z ol- tin zaxirasini yaratadi, deyiladi bu q o n u n d a . O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy K e n g a s h i n i n g VII sessiyasi 1991- yil 30- sentabr kuni ,,0'zbekiston Respublikasining dav- lat mustaqilligi asoslari to'g'risida"gi Q o n u n g a Konstitutsiyaviy q o n u n m a q o m i n i berishga qaror qildi. Q a r o r d a O'zbekiston Res- publikasining amaldagi Konstitutsiyasi moddalari ,,0'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida"gi Q o n u n n i n g moddalariga zid kelgan hollarda m a z k u r q o n u n g a a m a l qilinsin, deb belgilab qo'yildi. O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i O l i y K e n - to^rSda k gashining 1991 - yil noyabrda b o i g a n VIII Referendum • sessiyasi d a v l a t m u s t a q i l l i g i m a s a l a s i b o ' y i c h a r e f e r e n d u m o'tkazish haqidagi masalani ko'rib chiqdi. Oliy Kengash sessiyasi 1991- yil 18- noya- br k u n i ,,0'zbekiston Respublikasi referendumini o'tkazish to'g'risida" qaror qabul qildi. Qarorda 1991- yil 29- dekabr, yak- s h a n b a kuni O ' z b e k i s t o n Respublikasining davlat mustaqilligi to'g'risidagi masala bo'yicha referendum o'tkazish belgilandi. .,,0'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan e'lon qilingan O'zbekiston Respublikasining davlat mus- taqilligini ma'qullaysizmi?" Referendumda ovoz berish byulleteniga kiritilgan savol ana shunday ta'riflangan edi. Referendumga puxta tayyorgarlik ko'rildi. Markaziy saylov komissiyasi, 13 saylov okrugi, 7ming uchastka saylov komissi- yasi tuzildi. 1991- yil 2 9 - d e k a b r kuni b o ' l i b o ' t g a n referen- d u m d a 9.898.707 kishi yoki saylov ro'yxatiga kiritilganlarning 94,1 foizi qatnashdi. Ovoz berishda qatnashganlarning 98,2 foizi referendumda qo'yilgan savolga „ H a " , y a ' n i , O'zbekiston Re- spublikasi mustaqilligini ma'qullaymiz, deb ovoz befdi. Markaziy saylov komissiyasi ,,0'zbekiston Respublika- si referendum! to'g'risida"gi qonunning 26- moddasiga asosan O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomoni- dan e'lon qilingan O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi umumxalq tomonidan ma'qullandi deb topdi. Markaziy saylov komissiyasi bayonnomasidan. S h u n d a y qilib, x a l q i m i z n i n g asriy orzusi r o ' y o b g a c h i q d i . Mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy qaramlikdan, asorotdan qutuldi. D a v l a t mustaqilligining q o ' l g a kiritilishi O ' z b e k xalqining hayotida m u h i m tarixiy voqea b o ' l d i . Mustaqillik xalqimizga o ' z taqdirini o'zi belgilash, o'zlari u c h u n m u n o s i b t u r m u s h yara- tish erkinligini berdi. Tarixdan bizga m a ' l u m k i , q a d i m z a m o n l a r d a n boshlab u yoki b u m i n t a q a l a r d a y i r i k i m p e r i y a l a r v u j u d g a k e l i b , k o ' p l a b xalqlarni o'z manfaatlariga bo'ysundirgan, asoratga solgan. Biroq u l a r n i n g b a r c h a s i m a z l u m x a l q l a r n i n g o z o d l i k , m u s t a q i l l i k u c h u n kurashlari natijasida p a r c h a l a n i b ketgan. B u t a r i x i y j a r a y o n X X a s r d a h a m t a k r o r l a n d i . M a z l u m xalqlarning milliy-ozodlik h a r a k a t i natijasida j a h o n m u s t a m - lakachilik tizimi barbod b o ' l d i , imperiyalar quladi. D u n y o d a g i yirik imperiyalardan biri b o ' l m i s h S S S R n i n g parchalanishi h a m ana shu tarixiy-qonuniy j a r a y o n n i n g natijasi bo'ldi. O ' z b e k i s t o n Respublikasi davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi h a m qonuniy- tarixiy jarayon bo'lib, xalqimizning uzoq yillar davomidagi milliy istiqlol u c h u n olib borgan q a h r a m o n o n a kurashining natijasidir. 1991- yil 3 1 - avgustdan e'tiboran Vatanimiz tarixida yangi davr — milliy istiqlol davri b o s h l a n d i . O ' z b e k i s t o n xalqi o ' z taqdirini o ' z qo'liga oldi, siyosiy, m a ' n a v i y mutelikdan qutuldi. D u n y o xaritasida yana bitta mustaqil, t o ' l a huquqli, suveren dav- lat — O'zbekiston Respublikasi paydo bo'ldi. O'zbekiston xalqi va rahbariyatining d o n i s h m a n d l i g i , sabot- liligi va qat'iyatligi, uzoqni k o ' r a bilishi natijasida u n i n g davlat mustaqilligi t i n c h , d e m o k r a t i k , p a r l a m e n t yo'li bilan, ijtimoiy larzalarsiz, q u r b o n l a r va vayronagarchiliksiz amalga oshdi. M u s t a q i l O ' z b e k i s t o n d u n y o g a , j a h o n g a y u z t u t d i , qariyb yuz y i l d a n ortiq vaqt d a v o m i d a y o p i b q o ' y i l g a n c h e g a r a l a r i ochildi. J a h o n hamjamiyati O'zbekistonni q u c h o q o c h i b qabul qildi. Mustaqillikning dastlabki k u n l a r i d a n o q O'zbekiston R e s - publikasini suveren davlat sifatida Turkiya, Amerika Q o ' s h m a Shtatlari, K a n a d a , Y a p o n i y a , Buyuk Britaniya, Saudiya A r a - bistoni, E r o n , Pokiston, H i n d i s t o n , Xitoy singari yirik davlat- lar t a n oldilar. Qadrli janob Prezident, mamlakatingizda yuz bergan tarixiy o'zgarishlarni va sobiq Sovet Ittifoqi respublikala- rini birlashtirib turgan Ittifoqning tugaganligini hisobga olib, Qo'sHma Shtatlar hukumati O'zbekistonni mustaqil davlat sifatida taniganligini Sizga xabar qilishdan mamnunman. AQSH Prezidenti Jorj Bushning O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovga yo'llagan shaxsiy maktubidan. 2- §. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va davlat ramzlarining qabul qilinishi D u n y o d a suveren deb e'tirof etilgan har bir m a m l a k a t o'zi- ning Konstitutsiyasi, davlat ramzlari — gerbi, bayrog'i, m a d h i - yasiga ega. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq o'zining davlat ramzlarini yaratishga alohida e'tibor bilan qaradi. Oliy Kengash Davlat bayrog'i, Davlat gerbi va Davlat madhiyasi haqida q o n u n loyhalarini tayyorlash, Oliy Kengash sessiyasi muhokamasiga t a q d i m etish to'g'risida qaror qabul qildi. Oliy K e n g a s h Q o ' m i t a l a r i Konstitutsiya komissiyasi b i l a n h a m k o r l i k d a o ' z b e k x a l q i n i n g tarixi, m a ' n a v i y q a d r i y a t l a r i , mustaqil davlatimiz siyosatining m a z m u n - m o h i y a t i g a m o s dav- lat ramzlari variantlari tayyorlandi. O'zbekiston Respublika- J a h o n tajribasi k o ' r s a t a d i k i , m u s - sining Konstitutsiyasi ^ h « W y d e m o k r a t i k , d a v l a t - mustaqU davlatning m n Download 1.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling