' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
H ech b o 'lu rm i, hech b o ‘lu r m i,
Sh a rq sizla rg a hech q o lu rm i, H o y k e t, x o in a n g lizla r, T u r k is to n sizg a q o lu rm i? .. 164 NATLIB.UZ Bu gaplar t a ’sir qildim i, yo qarshi so‘z aytib ayam ni y ig ‘latg isi kelm adim i, h ar nechuk, dadam sukut qildi. O radan b ir h a fta o‘td i, ikki h a fta o‘td i, d a d a m s e n t r s h a p k a s in i to p s h ir m a d i. Shundan keyin am akim ayam ikkovim izni olib 0 ‘rd ag a b o rad ig a n , b iz n i y ig ‘la tib , kom an d irlard an dadam ni so‘rab oladigan bo‘ML 0 ‘rd a tagiga ikki m arta bordik, biroq ik k i m a rta ham 0 ‘rd a g a q a n d a y q ilib k irish n i, k irganda ham kim ga yo liqishni bilm ay, soy bo‘yida o 4 irib -o ‘tirib qaytib keldik. Bu orada sh ah arn in g chekka mahal- lalarin i necha-necha bosmachi bosdi, necha- necha otishm alar bo‘ldi. Dadam, aftid an , bu otishm alarda qatn ash sa ham bizga aytm as edi. Bu orada ko‘rn i o try a d 1, yalang oyoq o try a d d e g a n la ri ch iq d i, n a c h a y lik 2 va k o m a n d irla rd a n S o ttix o n , H asan -H u sa n E rm atovlar, Sulton Abdurahm onov, bizning m a h a lla d a n ta q a c h i Qo‘zivoy R ahim ov, Toshkentda kom andirlikka o‘qigan va Ash- x o b o d u r u s h i g a b o rib k e lg a n N is h o n Rizayev va boshqalar chiqib sh ah ard a dong ta ra td i. Shundan keyin am akim x arx ash a qilm ay qo‘ydi. Ayam ham ko‘nikdi. K uzning boshida dadam meni 0 ‘rdaning ro ‘parasidagi soy dan n a ri, Q alandarxonada ochilgan «Urfon» degan yangi m aktabga berdi, ayam ni yangi sh ah ard ag i «Mandalak» degan pilla zavodiga ishga joylab q o ‘ y c l i . 1 K o n n iy o tr y a d — o tliq la r o tr y a d i. 2 N a c h a ln ik . 165 NATLIB.UZ U m ri m u so firch ilik d a va to ‘r t devor orasida o‘tg a n , ish deganda og‘ir tem irchi- liknigina biladigan ayam ga zavod m a’qul bo‘lib qoldi: “N uqul x o tin la r ish lar ekan, ishi ham ishga o‘xsham aydi, o‘ynab-kulib ishlaydi k ish i”,d e r edi. U nga non-knishka, kerosin-knishka, baliq-knishka berishibdi. Men “U rfo n ” qiaktabiga b irin ch i borgan k u n im k o ‘zim ga ju d a iss iq k o ‘rin g a n Meliboy dom la degan y ig it ham m am izni k attak o n b ir sinfga y ig ‘ib sh arq iy degan ashula o‘rg a td i. A shulani yozib oldik. Q alqing, ish ch ila r, oyoqqa, B iz n ik id ir bu za m o n , Y o ‘q en d i b iz n i e zu v c h i, Z olim larga h ech om on! Men bu y ig itn i keyinchalik tanidim : b ir v a q tla r G ‘a ffo rjo n o ‘q ig a n A bduvahob dom laning m aktabida ko‘rg an ekanm an, A bduvahob dom laning su y u k li shogirdi, naym anchalik qishloqi bola Meliboy ekan. Bu m aktabda b ir oycha o‘qidim , xolos. B ir k u n i dars v aq tid a Shayxulislom g u zari tom onda q asir-q u su r bo‘lib qoldi. 0 ‘qish to ‘x ta d i. B olalarga javob b erild i. Dom- la la rim iz n in g ham m asi m iltiq k o ‘ta rib , otishm a bo‘layotgan tom onga chopishdi. D om lalarim izning ham m asida m iltiq bo‘lib, m iltiq la r hayyati t a ’lim iyada1 tu r a r ekan. Bu gapni ayam ga aytm ay qo‘ya qolsam ham bo‘la r ekan, dadam baloga qoldi. Ayam 10 ‘q itu v ch ilar xonasi. 166 NATLIB.UZ y ig ‘lab, o‘zini u rib dadam ga dashnom b er di: «B ittayu b itta bolam ni shunaqa notinch m aktabga berasizm i! D om lalarning ham m asi ask ar ekan-ku! Bosmachi m aktabni bosganda nim a bo‘lardi!» dedi. D adam gap q a y ta rib o ‘tir m a d i. Ik k i kundan keyin m eni «Istiqbob degan m ak ta b g a b e rd i. « Istiq b o l» u y im iz d a n b ir m ah alla n a ri B a q aq u rillo q d a b o ‘lib, b ir b o y n in g b u tu n m a h a lla n i enlab y o tg an k attak o n im oratida ekan. Bola ko‘p, o‘zi- m izning m ahalladan qizil soqchi Qulmat- ning 0 ‘g ‘li — o‘rto g ‘im M amajon, Temirboy boqqolning 0 ‘g ‘li P o‘latjon, R asul maxsi- do‘zning o‘g ‘li Salim jon, Ro‘zim at yog‘- chining o‘g ‘li H usan, Xandon no‘g ‘oyning 0 ‘g ‘li H asan, G‘affo rjo n lar ham bor ekan. Bu m aktabda dom la ko‘p, b u larn in g ichida eng zo‘r i A bduvahob dom lada o ‘q ig an , keyin o‘zi m aktab tu tg a n H akim jon domla ekan. Bu dom la novcha, qo‘n g ‘iz nusxa m o‘ylab q o ‘y g a n , q o p -q o ra so c h in i b ir tom onga silliq qilib ta ra g an , q irrali shim va q o p - q o r a b o t i n k a k iy g a n k i s h i e d i. Hakim jon dom la m aktab m udiri, tabiiyot m uallim i, o‘r ta yoshlardagi P o‘latjon domla hisob, ju g ‘rofiya, Abduvose Qayumiy hisob v a s h a r q i y , A b d u lla jo n K a rim o v badantarbiya, N osir Zokiriy ona tili, K arpo va degan ru s xotin ru s tilid an dars berar, b u la rd a n ta s h q a ri s e n tr sh a p k a k iy g an t o ‘r t t a t a t a r m u allim bo‘lib , b u la rn in g ham m asi harbiy kiyim da edi. Qish chiqdi deganda b ir kuni m aktabga o‘n-o ‘n b e s h ta sa lla li q a riy a la r k elish d i. 167 NATLIB.UZ Hakim jon dom la b u larn i h u jrasig a olib k ir di. Domla q a riy alar bilan suhbatlashgan- dan keyin, u la rn i jo ‘n atib , bizning sinfga k irdi. B ir ta ta r m uallim i bizga tabiiyotdan dars berib, havo borligini isbot qilm oqda edi. H ak im jo n dom la d a rs n i t o ‘x ta tib , q ariy a la r nim a u ch u n k elg an in i gapirib berdi. Q ariyalar: Q ur’ondan x a t ko‘tarila- yotibdi, m aktabda q u r’on o‘q itsan g o‘qit- ganing, bo‘lm asa bolalarim izni m aktabdan ch iq arib olam iz», d eyishibdi. D om laning ay tish ig a qaraganda, q ariy alarn i vahim a- ga solgan n arsa T oshkentda qo‘zg ‘algan «yangi imlo» m asalasi ekan. Y angi imlo tarafd o rlari о‘qish — savod chiqarishni oson- lashtirish uchun eski imloda «mktb», «m’lm» shaklida yoziladigan so‘zlarni «m aktab», «muallim» shaklida yozishni ta k lif qilish ar ekan. Bu, a lb a tta , q u r ’on x a tig a hech to ‘g ‘ri kelmas edi. H akim jon dom la qayta- q ay ta ta y in la b : «O ta-o n alarin g g a borib ay tin g lar: birin ch id an , bizning m aktabda yangi imlo yo‘q; ikkinchidan, erta d an bosh lab sizlarn in g sin flarin g d a h afta sig a ikki m a rta q u r ’on d arsi boTadi», debdi. M aktabdan ketib qolgan bolalar bor ekan, shundan keyin ham m asi qaytib keldi. H ar shanba va seshanba kuni q u r’on o‘qiydigan bo‘ldik. Q ur’onni m uallim larim izdan N osir Zokiriy o‘qitar, shu bilan birga o‘qigan satr- larim izning m a’nosini ham aytib b e ra r edi. Men Oqqo‘r g ‘onda q u r’onni «Taborak»- gacha yod olganim da u ning h a r b ir so‘zi, xususan, «sab’a sam ovotun tiboqo» degani etim ni jim irlatib yuborgan edi, bu yerda 168 NATLIB.UZ ko‘p su ralarn in g m a’nosini, xususan «sab’a sa m o v o tu n tiboqo» d e g a n i « e tti q a v a t osmon» degani ekanini bilganim dan keyin k u lg im q is ta d i, n a z a rim d a , q u r ’o n n in g salobati yo1 qoldi. B ir kuni m aktabga novcha, bo‘g ‘ma to ‘r ko‘ylak, shinel kiygan b ir y ig it keldi, dars- dan keyin yuqori sin f talab a larin i y ig ‘ib, «Ishtirokiyun yoshlar ittifoqi» to ‘g ‘risid a gapirib berdi. U ning ay tish ig a qaraganda, «Ishtirokiyun yoshlar»ni Lenin «o‘g ‘lim» der ekan. Y igit gapirib bo‘lgandan keyin v araq a — anketa ta rq a td i. A nketani to ‘ldi- rib berdik. Y igit ketdi. O radan uch-to‘r t kun o‘tgan d an keyin ta ta r m uallim larim izdan b iri anketa to ‘ldir- g an larn i eski shahardagi sem un im oratga boshlab bordi. Ikki qavatlik, seroyna kul- r a n g im o r a t k a p p o n , r a s ta v a bo sh q a im o ra tla rn in g x a ro b a si u s tid a qaqqayib tu r a r edi. Ikkinchi qavatga chiqdik. K attakon zalda biz ten g i, bizdan k a tta ro q bolalar ko‘p ekan. B ir y ig it o‘rta g a chiqib u ru sh , bosm achilik, ochlik to ‘g ‘risid a v a’z aytdi; undan keyin bu yerga to ‘plangan «Ishtiro-kiyun y o sh lar»- ning vazifasini u q tirib , ham m aga oq tu n u k a q u tich a ulashdi va bilagim izga qizil bog‘ladi. Biz g u zarlarg a, bozorga borib, erta-indin b o rad ig a n B irinchi may bay ram i ku n larid a xalq orasiga kirib ochlarga «iona» to ‘pla- shim iz kerak ekan. Tarqaldik. Men shaharni bilm aganim , hanuz kam gap b o ‘lib , b iro v d a n io n a s o ‘ra b o lish im g a 169 NATLIB.UZ k o ‘zim y e tm a g a n i u c h u n M a m a jo n g a e r g a s h d im . G ^ z i l l a g a n i m i z c h a K a t t a C h o rsu g a b o rd ik . Bu y e rd a tik la n g a n , om onat qurilgan sam ovarlarda odam ko‘p ekan. M amajon jom ening oldidagi samo- v arg a boshladi. «Iona» degan so‘z ikkovi- m iz n in g ham esim izd an ch iq ib qolibdi, odam larga q u ti tu tg a n im izd a nim a deyi- sh im iz n i b ilm ay b ir-b irim iz g a q a ra d ik . Yo‘q, x ay riy at, M amajon gap topdi, q u tin i tu tg a n id a : «O chlarga pul b erin g » , dedi. Odam lar ikkovim izning ham qutim izga pul t a s h l a s h a r e d i. B ir d a v r a d a o ‘t i r g a n sersoqol b ir chol yonini kavlar ekan, kulib: « O ch la rg a p u l b e r in g e m a s, o c h la r g a yordam qiling, denglar», dedi. «Ochlarga yordam qiling» deb C horsuni aylandik, undan n a ri o4tg a n i qo‘rqdik — b o s m a c h i b o sib q o lis h i m u m k in e d i. Taroqchilikka, G‘ish tk o ‘prikka, undan Yog4 bozoriga bordik. Kechga yaqin qutilarim iz p u lg a t o 4ld i, t o 4lg a n q u t i l a r n i se m u n im oratga topshirib, e rta g a darsdan keyin yana yordam puli to 4p lag an i bo4sh q u ti oldik. May bayram ini xalq u ch-to4r t kun hayit qildi. Mamajon ikkovim iz bu k u n la rd a ikki- uch qutidan pul y ig 4dik. U ndan keyin faq at bozor k u n lari, ba’zan kechalari tomoshaxo- nalarga kirib, pul yig4adigan bo4ldik. B ir kuni H akim jon dom la ish tiro k iy u n y o sh la rd a n o lti b o lan i Y og4 b o zo rid a g i d o rilm u a llim in g a y u b o rd i. Men bu zo4r m aktabning m aqtovini ko4p eshitgan edim. Bu m a k ta b n in g t a la b a la r i — o 4s p ir in 170 NATLIB.UZ b o 'y sira 1 bo4lib, sh arq iy m aqom iga gurs- g u rs qadam tashlab o 4 g an d a ko‘chaning ikki yuzini odam tu tib k e ta r edi. Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|