1-Mavzu: “Milliy g„oya: asosiy tushuncha va tamoyillar” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. “Milliy g„oya: asosiy tushuncha va tamoyillar”
Erkinlik va taraqqiyot g„oyalarining mushtarakligi
Download 1.45 Mb. Pdf ko'rish
|
4076 MILLIY GOYA
|
4. Erkinlik va taraqqiyot g„oyalarining mushtarakligi
Ma‟lumki, mamlakatimizda erkinlashtirish jamiyat demokratlashuvining muhim yо„nalishi sifatida e‟tirof etiladi. Bu ham bizning g„oyamiz hisoblanadi. Lekin bu о„z navbatida erkinlikni ulkan ijtimoiy-siyosiy qadriyat sifatida anglashni talab etadi. О„z о„rnida shaxsiy mazmunda erkinlik tushunchasining ijobiy va salbiy jihatlarga ega ekanligini ta‟kidlagan bо„lardik. Uning ijobiy jihati shaxsning о„z manfaatlariga muvofiq ravishda hatti-harakatlar sodir qilish imkoniyatini ifodalaydi. Bunda shaxs ma‟lum hatti-harakat sodir qilishi mumkinki, uning bu intilishlari о„z navbatida boshqalarning manfaatlariga zid kelmagan taqdirda adolat chegarasi, erklar tengligi uyg„unlashadi. Aksincha, shaxs hatti-harakati tashqaridan bо„ladigan ta‟sirlardan butunlay ozod bо„lgan taqdirda va u о„z maqsadlariga erishishda hech bir aks ta‟sirni tan olmagan taqdirda erkinlikning salbiy holati yuz beradi. 86 Albatta, erkinlikning har ikki jihati о„rtasida murakkab, ziddiyatli va hatto qarama-qarshi munosabatlar mavjud. Erkinlikning aynan ijobiy va salbiy xususiyatlari muvozanati shaxs erkinligini belgilaydi. Sharq va G„arb jamiyatshunoslari avvaldan shaxs erkinligining ruhiy-lirik (Navoiy, Bedil), ijtimoiy-ruhiy (Forobiy, Lebon, Tard, Ortega-I-Gasset), ruhiy-individual (Freyd), kontraksion (Dyui, Mid), hatti-harakatli (Veber), sotsiometrik (Moreno), ijtimoiy (Frankfurt maktabi), fenomenologik (Shyus), begonalashuv (Fromm), anomik (Dyurkgeym, Merton), manfaatli (Rassel), ziddiyatli (Darendorf), ekzistensial (Xabermas) talqinini bayon etib kelganlar. Ammo hozirda masalaning asos mohiyatini shaxs erkinligini ta‟minlashda siyosiy va huquqiy-yuridik institutlarning adolatli tuzilmasini shakllantirishga e‟tibor qilish tashkil etmoqda. О„z о„rnida yana shuni shuni ta‟kidlab о„tish zarurki, siyosiy fikriyot tarixida erkinlik va tenglik nisbati muammolari bahslarga sabab bо„lib kelmoqda. Aslida, eng asosiy muammo - bu qadriyatlardan qay biriga kо„proq istak bildirishda emas, balki ularni birgalikda muvofiqlashtirishdir. Aslida fuqarolarning о„z taraqqiyotlari bо„yicha imkoniyatlarga teng huquqlarini kafolatlash muhimroq. Agarda bu ta‟minlanmasa, tenglikka putur yetadi, agar bundan kо„prog„i talab qilinsa - erkinlikka zarar yetadi. Boshqacha aytganda, shaxs erkinligi, teng imkoniyatlar, huquqlar hamda burchlar tizimiga asoslangan har qanday demokratik jamiyat erkinliklar va tenglik ziddiyatlarida shaxs takomiliga tayanish zarur. Zero, farovon hayotni ta‟minlash avvalo shaxsning faolligiga bog„liq. О„zbekiston farovon jamiyat qurish yо„lida aniq natijalarga erishmoqda. Shu о„rinda insonning jamiyat xayotida tutgan о„rni va rolining milliy va umuminsoniy mezonlarini anglash hozirgi paytda amaliy ahamiyat kasb etmoqda. Buning yana bir jihati shundaki, demokratik taraqqiyot yо„liga о„tgan va о„tayotgan mamlakatlarda insonning jamiyatdagi о„rni masalalariga qarashda tub о„zgarishlar sodir bо„lmoqda. Inson taraqqiyoti tо„g„risida sifat jihatdan yangi konsepsiyalar ham qaror topdiki, bu jahon hamjamiyatining diqqat e‟tiboriga sazovor bо„ldi. Tadqiqotchilarning kо„rsatishicha, iqtisodiy yuksalish va insoniy taraqqiyot о„rtasida bevosita bog„liqlik mavjud. Odamlarga sarflanadigan investitsiyalar odamlarning о„ziga kerakdir. О„ziga tо„q, sog„lom aholi, yaxshi ta‟lim olgan va malakali ishchi kuchi bir vaqtning о„zida jamiyat yuksalishida asosiy omil hisoblanadi. Xalqaro ekspertlarning hisoblariga kо„ra, iqtisodiy samaradorlikning 60 foizi inson omili vositasida va qolgan 40 foizi tabiiy kapital atalmish zahiralar (yer osti boyliklari va b.) va texnik kapital - mashinalar, jihozlar va h.k. evaziga ta‟minlanadi. XXI asrda inson omilini safarbar qilmay ijtimoiy taraqqiyotga erishib bо„lmaydi. Inson taraqqiyoti muammolarini siyosat markaziga qо„yish mexanizmlari yirik mutaxassislarni о„ylantirmokda. Bu sohada yirik о„zgarishlar yuz berishi kerak. Yangi asr uchun taraqqiyot strategiyasini tanlashda inson uchun, uning imkoniyatlarini ochish uchun, ya‟ni insonni rivojlantirishga mamlakatimizda alohida e‟tibor berilmoqda. Darhaqiqat, inson salohiyati avvalgidan ham kо„p ahamiyatga ega bо„lmoqda. Daromadni aholi jon boshiga hisoblaganda eng yuqori darajaga ega bо„lgan dunyo davlatlari orasida tabiiy zahiralari nihoyatda kam davlatlar oz emas (Yaponiya, Shveysariya, Daniya). Shu vaqtning о„zida tabiiy zahiralarga о„ta boy 87 bir qator mamlakatlar (Rossiya, Braziliya, Argentina) aholi jon boshiga hisoblaganda past daromadlar darajasiga ega. Demak, mamlakat taraqqiyoti mehnat kishisining yaratuvchilik kuchini safarbar etishga kо„p jihatdan bog„liq. Har bir jamiyat a‟zosining hissasi evaziga mamlakatning yuksalishi mumkinligi Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy tajribasidan ma‟lum. Uzoq muddatli davrda iqtisodiy yuksalish va insoniy taraqqiyot yо„nalishlari bir-biriga mos kelsa ham, bu aloqa har bir mamlakat uchun davlat siyosatiga bog„liq bо„ladi. Ayrim mamlakatlar puxta о„ylangan davlat siyosati tufayli aholi sog„lig„ini saqlash, ta‟lim darajasini oshirish ishida iqtisodiy yuksalishdan olingan samaradan foydalanishda katta yutuqlarga erishmoqda. О„zbekiston hukumati bu yо„nalishdagi kо„pgina dasturlarni e‟lon qildi va ularni amalga oshirmoqda. Bu esa mustaqillik sharoitida inson islohotlar uchun emas, islohotlar inson uchun xizmat qilishi, insonning jamiyatga munosabati uning jamiyatda о„z о„rnini topishiga bog„liqligini teran anglashga olib keladi. Demak, inson omili asosida farovon hayotga erishiladi. Bugungi kunda bu ham milliy istiqlol g„oyasida aks etayotgan qadriyatlarimizdan biridir. Download 1.45 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|