1-mavzu: Til va tafakkur, ularning o’zaro munosabati

I topshiriq. “Farzandning ota-ona oldidagi burchi” mavzusida matn yozing. Matn tarkibidan sintaktik aloqa vositalarini belgilang.
41- mashq.
Misollarni o’qing, gaplarda so’zlarning bog’lanishini tushuntiring.
1. Jo’raxon gulzorda, choyxona yonida ko’rgan yo’lovchi va xotini haqida so’zlab berdi. (A.Muxtor) 2. Oltin olovda bilinadi, odam mehnatda.(Maqol) 3. Birni birov bersa, ko’pni mehnat beradi. (Maqol) 4. Suvlar tiniq, yaproqlar oltin. (Uyg’un) 5. Oq chinor, ko’kimtir va hokazo tusli kabutarlar och ko’zlik bilan shoshib-pishib don terar edi. (Oybek)


II topshiriq. Badiiy asardan parcha o’qib, undagi gaplarning shakllanishi va bog’lovchi vositalarini belgilang.


III topshiriq. Gap bo’laklarining o’zgargan tartibi uchraydigan she’riy parchalar ayting. O’zgargan tartibni odatdagi holga keltiring, xulosa chiqaring.


Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   So’z, so’z birikmasi, gapning o’zaro o’xshash va farqli tomonlarini ayting.
   
2. 
   Gap uchuin muhim belgilar nima?
   
3. 
   Gap tarkibidagi so’zlarni bog’lovchi vositalarni ayting. Har biriga misollar keltiring.
   
4. 
   Ohang vositasida farqlanishi mumkin bo’lgan misollar ayting.
   
5. 
   Mantiqan va grammatik jihatdan to’g’ri shakllanmagan gaplar tuzing.
   

Adabiyotlar:

1. 
   Ne’matov H va b. Ona tili. 8-sinf uchun darslik. Toshkent,2006.
   
2. 
   Rafiyev A., G’ulomova N. Ona tili va adabiyot. Toshkent, “Sharq”, 2009.
   
3. 
   Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1987.
   

Mavzu bo’yicha testlar:

1. 
   Gap haqidagi qaysi fikr noto’g’ri?
   

A) Gap tarkibidagi so’zlar o’zaro sintaktik aloqaga kirishadi
B) Gap markazi ega hisoblanadi.
C) Fe’lga xos nisbat qo’shimchalari so’zlarni bog’lovchi vosita bo’lolmaydi.
D) Ko’makhi, bog’lovchi so’zlar sintaktik aloqa vositasi bo’la oladi
2. Yo yerning kuchi yo’q, yo urug’ yaxshi emas. Ushbu qo’shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog’lovchi vositalarni toping.
A) - ning qaratqicha kelishigi
B) ohang
C) yo..yo ayiruv bog’lovchisi
D) bog’lama
3. Ko’m-ko’k dala birikmasidagi so’zlar qanday vosita bilan bog’langan?
A) Bular orasida bog’lanish yo’q
B) Ohang bilan
C) Yashirinib kelgan qo’shimcha bilan
D) Tartib bilan
4. Fikr ifodolovchi matnning eng kichigi nima deyiladi?
A) so’z
B) so’z nirikmasi
C) gap
D) fonema
5. Gap tilshunoslikning qaysi bo’limida o’rganiladi?
A) morfemikada
B) uslubiyatda
C) morfologiyada
D) sintaksisda